KAN SENIOR VE TAWH

- Vidpuia Hrahsel
Contributing Editor, EXPLORE MIZORAM

He ṭawngkam hi Mizo te zingah a mikhual lo hle a, kan society hi inkawm dial dial, thil ti ho dial dial ṭhin kan ni a. Mizo Khawtlang nun leh Kohhran nunphung a chen hi a nuam in, a hnam ang zawng pawh a, puipunna nei tam kan ni. Kan Pi Pute aṭang tawhin inlawm hnam kan ni a, kan history aṭanga chhui pawhin puipun thil reng reng nuam ti, pi pute nunze mawi tak mi dangte tana inpek, chhiat tawk te hnem a, an tana ni khat hun pe ṭhin hnam kan ni a, heng mitthi lumen, thlan laih te hi kan hnam ze hlutak a ni. Khang hunlai khan he ṭawngkam 'kan senior ve tawh', tih hi an hman ka ring lo. A ṭul huna thawkchhuak a,  midang te tana an nun pe ṭhin 'ṭhian chhan thih ngam,' rilru pu in in ngaitlawm tak leh pi pu nunze mawi tak te, chhawm tum zel in an hun an hmang ṭhin. Zawlbuk kha vantlang thil inzirtirna hmun pawimawh leh inchhung khur tih loh a, nunze mawi an inzirtirna an neihchhun a ni a, zawlbuk ah khan Val Upa ten Mizo hnam ah i piang a ni chuan, mi tlawmngai, a ṭul huna ral do thei, huaisenna leh taimakna kha mihring ah an tuh nghet a, ṭanpui ngai apiang ṭanpui thei turin leh zo nunze mawi chhawm nung zel turin an in hrilh ṭhin.


A tobul aṭangin han chhui chhin teh ang, English thu mal tam tak a lo chhuahna ṭobul han chhui hian thumal tam tak Latin aṭanga lak hi a lo awm nual a, senile(latin ṭawng a,upa zawk, tar kan tih te sawina), senescent(latin ṭawng a kan kum upat dan kalphung leh kan lo upat zel dan sawifiahna atana hman) leh  senate (upate rorelna emaw dan siamtu te) heng aṭang hian Upa te nihna leh an ṭangkaina an nihphung sawifiahna hi Latin aṭanga lo chhuak a ni tih a hriat theih a. Latin thumal senior tih hi tunthleng hian ṭawng hrang hrangin anmahni ṭawng milin an kailet a hman ala ni ta reng mai a.Spanish ho senor, Italian ho in Signore, Portuguese in senhor, French in Sire, hei hi English hovin he ṭawngkam hi lo hawh in tunah chuan Sir tiin an hmang thung. Kum zabi 13 tawp lam khan, Upa zawk sawina atan Latin ho in  khaikhinnan senex (latin ṭawng a putar sawina)hi an hmang ṭhin a, 'Old'  tlukpui chu sen ani a ,chu chu "old' upa kan tihna mai kha a ni. A hmanna dik takah chuan English hovin Hming ah khan belh emaw ani ṭhin a,"the father" tih ang ten a chhan chu pa leh fapa hming inang an awm ten ,'inchhung khur a thuneitu zawk', leh lo  hlun tawh zawksawina atana an hman ṭan hun hriat theih hmasak ber hi kum 1510 kha a ni. Senior tih ṭawngkam lo chhuahna chu Latin aṭang tih kan chiang ta.

Hmanlai kan pi leh pute nun ah khan, upa te zahna, aia upa zah te kha a tak takin an hmang a, val upa te thu an hnial ngailo, tunlai ah erawh thung chuan tlem a, kohhran leh khawtlang a kan inhman hma vang leh kum 30 vel awrh kan pelh tawh avangin he  ṭawngkam 'kan senior ve tawh, emaw kan senior ve ta', tih hi kan hmang ta fo mai. Kan Senior na hi kan thil tih tur ṭhulh nan leh inlak len nan hmang lo hram ang u. Thil eng nge maw hleka, 'kan senior tawh,' hman chhen hi kan aia naupang zawk te tan hriat a nuam lo em? tih te hi ngaihtuah fo a va ngai em. Mi tam tak chu, tu ten emaw 'I senior tawh e', tiin an han fiam a, nuam tih hmel deuh taka nui zui uar uar an awm ṭhin. Ni e, Aia naupang zawk te pawhin an rualpui kawm theih tur khawpa chezia leh ṭawngkam neih theih hi a duhawm ve riau a ni. Mizo tlawmngaihna ah hian kum bithliah a awm lo, mizo ten kan tlakchham em em tei rei peih angai a, tlawmngaihna hi inlak senior san chi a nilo, ka senior ve tawh tih hian awmzia a nei thui vak lo, kum bithliah awmlohna ah hian, i duhthu in lo inla senior vak duh suh, zah a hnek in, hnung lamah an rel palh hlauh che nge, Mizo chu insawi sep sep hnam kan nih hi!

Kan senior tawh tih hian khawtlang nun ah leh Kohhran rawngbawlna ah ke min pen tir theilo leh min ti ṭhuanawp tu hi a ni fo ṭhin a. Rawngbawlna leh Khawtlang thil ah chuan, ka ti tawh tih a awm theilo, kan senior tawh, kha leh chen ṭhatlai hun zawng zawng in kan inhmang tawh tih ringawt kha a ni theilo. Kan tih ngai kha kan tih zel angai. Pathian thu ang zawngin han thlir ila, Pathian thu kan sawi pawhin, an ring emaw ringlo emaw sawi zel angai, sawi ngun leh ngaihthlak leh tih ngun na na na chu a tawpah hlawkna a awm ṭhin. Chuvangin kan senior tawh tih ṭawngkam hian kan rawngbawlna te leh kan khawtlang nun a, kan tih tur tam tak min tih loh tir nasa, chhuanlam siam na mai mai niin a lang.

Lehlam zawng tak chuan, Kohhran leh Khawtlang awpna hnuaia pawl kan telna ah he ṭawngkam hi ṭawngkam ngai anga kan neih tawh a ni a, ai naupang zawkte titi ber pawh 'a ni chu a senior tawh e', 'a in hmang hma a, a lang senior mai mai', emaw, a inhmang tui laklawh a, a hmuzo lo tih ang reng te hi kan sawi duh a ni chawk. Heng keimahni aia u te, an hnung kan zui ṭhin te hi, an duh reng avanga lengrei bik an ni kher lova, a khawtlang ang zawngin leh a kohhran ang zawng pawhin kan ban pui rinawm tak te an ni zawk. Keini ngei pawh hi kan in enfiah ve a ṭul ṭhin, kan aia u te, nula leh tlangval senior tiin an hming kan lam rik tawh hi chuan, kan nui deuh nghal zel ṭhin hi, eng nge a chhan ni ang le, ka ti ṭhin. Keini aiin khawvel eng an hmu hma a, kan tel ve hma in an lo inhmang daih tawh a, ṭhahnemngaihna tello chuan an inhmang rei peih kher lovang.

Hei tak hi ni ka sawi tum chu - Kan veng ṭheuh lo in en ila, nula leh tlangval lengrei a lamtawi a, senior kan ti mai te hi, nuihzat thlir in kan thlir ṭhin tlat te leh, ṭhangthar rual te khawvel thlir dan ang zela an in bân thleng zawh loh ṭhin vang nge? a ruk hian an hriat loh te hian kan nuih ru deuh tlat zel ṭhin. Heng te hi hrehawm an ti ve a, an duh reng vang a lengrei an ni lova, a tlangpui in, kum upa zawkte hi hruaitu an lo nihna tlangpui ah, an tih dikloh te, hnung lama inrel ai chuan, ṭha taka hrilh ṭhin hian kan sawtpui ngei ang.Tin, khawilo chhuahna ah nang hi pasal /nupui nei tawh rawh in tih tawp zel te hi an haider ve ṭhin, an nui liam mai zel a, a dawngsawngtu tan chuan a nuam miahlo ang. Senior tih a inkah reng te hi a hun leh hmun a zir a, infiam te pawh hi kan zir thar ava ngai em.

5 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post