SCHOOL OF COMMON SENSE

- Lalhmingchhuanga Zongte

Tun ṭum chu thu dang daih aw. Pastor subject lam ni lo mahse, a ṭangkai viau ang. Department of Engineering, School of Common Sense, Mizopa University aṭangin aw.

A hnuaia a lem khu han en vang vang teh. Mizo Cement Mistiri group-ah mithiam pui pui an inhnial luai luai mai. A lai (a pang)-a rod kaltîr khu a ṭangkaina a awm lo, a tirittu leh sênso titamtu mai a ni ti pâwl an awm a. Dah loh ai chuan a ṭangkai hrim hrim ang ti pâwl an awm bawk. Eng nge i ngaih ve dân le?

Engineering ka zir lo mai pawh ni lovin, vawi khat mah in ka la sa lo va, ka sak ve pawh ka ring chiah lo. Ka sa ve mial a nih pawhin rod leh cement tih lam ai chuan, chârtîn tih lam a nih ka ring zâwk mah. Amaherawhchu, zir bingna leh zir sânnaah pawh hian, engineering a ni emaw, theology a ni emaw, eng thilah pawh, mihringa thil nihphung ngaihtuah thiamna (common sense) pawimawhzia hi a bo chuang  rêng rêng lo tih hriat a ṭha hlein ka hria a. Chu chu he thu ka rawn sawi chhan pawh hi a ni.

Khai le, a hnuaia in sak laia a beam chhûnna tura rod phan lem khu han en ta la. A khawi khu nge ṭangkai ber ang le? Ti hian common sense hmangin engineering i han zir dâwn ang hmiang.

1. Tûnlai in sak dân technology tlânglâwn ber chu 'reinforced cement concrete' hi a ni a. Reinforced an tihna chhan ber chu, cement concrete, a ro hnua chang bum mai leh thir phan ṭang dûn, intichak tawn sawina niin mimâwl ber pawhin a ngaih theih a. Cement concrete ringawt chu khawng hle mahse, a keh rup thei a, a bung hmuk thei. Rod phan ringawt chu bung mai mai thei lova nel leh fei tak ni mahse, a khawng lova, a kûl zuih zuih thei. Chumi pahnih inpui tawn chu a tlo ta êm êm mai a ni (common sense 1). 

2. A hnuaia a lema entîr, thîr phanah khuan concrete chu i han chhûng ta a. A lo ro châr ta êm êm a. A chungah thil rit tak i han dah ta a. Thîr tlâwn phan delh kûl khawpa load rit dah tûr chuan concrete kha a delh keh phawt a ngai ang. Chu concrete chu delh keha delh chim tûr khawpa thil rit han dah ta la, thîr phan khu a chah ṭhawt a ngai vethung ang (common sense 2). Chuvângin an ṭang dûn tlat a ni.

3. Tichuan thir tlâwn chat ṭhawt khawpa load sâng chu han dah ta la, a khawi thir tlâwn khu nge rim ber ang le? [A rim ber tûr lam kha tihchak ber a ngai dâwn phawt mai a (common sense 3)]. Thingṭang chhêmthei tiat vêl kha elh tliah han tum teh mah. A hmâwr tawnah vuanin, a laiah i khûpin han do la, a hmâwr tawn chu nangma lamah han kuai vak la. I khupa i dona chu beam-in load a lâk ang chu a lo ni ang. Tichuan i han kuai na telh telh a. Thingṭang chu a ri ṭhat ṭhat ang a, a ti (a zai) a lo chat ṭan pheuh pheuh ang. Chiang takin han en la, i khûpa i do lohna lam (pâwn lam) ami zêl a chat hmasa tih i hmu ang a, i kawih nat zêl phei chuan a tliak ang. I khûpa i do lohna lam kan tih chu concrete beam-ah khu chuan a hnuai lam khu a ni ta a ni. Concrete beam-in load a lâk apianga a ṭang na ber tûr, load la bertu chu a hnuai lama mi zêl khu a ni tihna a ni. Tichuan, a pang tawn tawna rod kaltir ai chuan a hnuaia rod pathum kaltîr kha awmzia a awm zâwk dâwn tihna a ni. Beam 1-ah rod tlâwn khat zel kan hlêp ta. Chu chuan senso a tihtlêm bâkah in rihna tlêmin a tihniam a, in a rinawm sawt bawk ang (common sense 4).

4. A nih leh, a chungah rod pathum kaltîr ve ta ila, a ṭangkai ang em? A beam ngawr ngawr kan ngaihtuah chuan, a chunglam hi chu load la lo lam zâwk a ni a (thingṭang i elh tliah dâwna i khûpin a dona lam ang kha a ni a, a tliak hmasa lam a ni ngai lo). Chuvângin a ṭangkai lêm lo a tih theih a. Amaherawhchu, a chhuat slab i chhûn hunah chuan, slab rod phan hnuai lam a ni vethung dâwn a. I chhuat slab kûl thla tûr leh khi/keh tûr vêngtu ṭangkai tak a lo ni vethung ang (common sense 5). Slab kûl tûr vêngtu a nih dâwn avângin, slab-in beam a delh kûl tûr vêngtu pawh a ni bawk ang (common sense 6).

5. A pang sîra rod kaltîr chu a ṭangkai miah lo tihna em ni? Reinforced cement concrete an tihna chhan kha a chungah khian kan sawi tawh a. Rod phan tikûl zuih zuih khawpa khawih tûr chuan cement concrete kha a keh darh ve a ngai dâwn a. Chumi vênna atâna rod phan phuar khâwmtu atân chuan ring rod an tih kha a lo ṭangkai ve ta thung a. Amaherawhchu, beam a len deuh viau chuan ring rod ringawt chu a chak tâwk lo thei a. A lo pui ve leh tûrin a panga rod tlâwn dang kaltîr chu a ṭangkai ang (common sense 7).

6. A lema entîr ang khuan, a chung laiah leh a hnuai laiah rod an kaltîr ve leh a. Chu chu a tâwp thleng lo ve vein, a hmâwr tlêmin an ulh kawi deuh a, an titâwp ta mai a (hei hi 'piece rod' an ti emaw ni?). Khu khu a ṭangkai em? Concrete beam kha tliak dâwn ta se, a kâra thir tlâwn inrawlh kha a chah hmawk a ngai dâwn a. Rual taka a chah vek loh phei chuan, concrete kâr aṭangin a inphawi dawk tûr a ni a. (Thing lian deuh i kih chuan, hreipuia i cheh bâk amaha tliak chin kha han en la, a ti a inphawi dawk nasa hle tih i hmu ang). Amaherawhchu rod hmâwr kawm hian concrete kha a man (a inkar beh) tlat avângin a inphawi dâwk har viau ang. Thing kawrawng aṭangin tangkâwng phih chhuah tum chhin la, i hre mai ang (common sense 7). Amaherawhchu, rod i ren viau a nih loh chuan, hetia a lai laklawha tihtâwpa a hmâwr tih kawm deuh ringawt ai hi chuan a tluanin kal ve sela, a hmâwr ve ve kha a banah va inthlung ve tlat sela, a ṭangkai fê zâwk ang (common sense 😎. A chungah leh a hnuaiah dah ve ve a, a lai laklawha tâwptir ve ve ai chuan, a hnuaiah chauh a tluana dah a la ṭangkai zâwk fo vang (common sense 9). Chutia i tih chuan a chak zâwk bâkah cement leh rawra chawhpawlh (hei hi engtinnge an sawi?) chhûn luh a awl zâwk ang a, hawlh muk a awl sawt bawk ang a, tha tam tak i hlêp bawk ang (common sense 10).

Engpawh zir ila, sâng tak thleng zira, bing taka luhchilh chu a ṭha e. Common sense hmanna châng hriat loh erawh chu mithiam ni lova lehkhathiam nih ringawtna mai a ni.