HIDDEN GEMS OF MIZORAM - MAWMRANG TLANG - 2





RIAH BUK: Aizawl aṭanga zing dar 9:45 vela kan chhuak kha, kawng lakah kan chawl zeuh zeuh a. Pawlrang YMA Runah zanriah eiin tlai dar 6:20 Mawmrang tlang panin kan chhuak a. A kawng a chhiat deuh hlek avangin kan motor kente ken zui a rem dawn lo a, YMA ten min lo biak sak 4x4 motor-in tlai dar 6:20 ah YMA Run aṭangin kan chhuak a, kan kalna kawng chu fimkhur a ngai ngei mai. Kawng laiah te chuan kawrte tiat tiatin a khuar chho a, fur ruahtuiin alo hawrh nasa hle a, hei ngei hi a ni kal kal duhna chu ni.  Kan motor hman a chaka, driver a thiam bawk a, tluang takin kan riahna hmun tur hi dar 7 ah kan thleng a. Riahbuk kan sual nghal a, puanin (tent) pariat  kan kaih a, kaih zawhah hah pawh sawilovin a ṭhenin tukṭhuan tur enfelin choka tur puanin an kaih nghal a. Chungho tih fel hnuah ṭhu chawlin a ṭhen an zai a, dar 11 velah kan mu zui ta a ni.

Zing dar 4-ah kan tho ṭan a, dar 4 pelh hret hian ni a chhuak a. Nikir thla, fur ruahtui tamlai a ni a,  kan vannei a kan thlen ni aṭangin Pathianin khaw ṭha min pe a, khua pawh a thiang kuk mai a. Pathian thil siam mawi zia a lang chiang hle a ni.
RIAK TURTE HRIAT TUR: Kan thlang kawr-te ah khuan Zothuithiang fim em em, luang del del a awm a, chutah chuan kan inbual a, rawngbawlnan leh in atan a tlakin a thianghlim em em a, in riah ve hunah pawh inlo hre dawn nia. Mawmrang tlang sanglai panna kawngah hian riahna tur phul hmun nuam tak tak a awm a, riahbuk kan sualna hmun hi a nuamin a thawveng hle a, nungcha chi hrang hrang hram pawh hriat tur a tam hle a ni.


MOTOR KAWNG: A kalkawng chungchang hi tlem han sawi ve ila. Motor kawng sial a nih dawn chuan, a theih hram chuan Pawlrang khaw hmun hlui aṭang hian tlang pan chhohna hi metal a siam lovin tun a mi ang hian awm tir reng sela, Pawlrang aṭanga Luangpawn panna motor kawng tur chu tlang chip pawh lo in, a pang phei zawngin siam nise. Hei hian Mawmrang tlang chereu tur a vengin a hlutna a vawnghim berin ka ring a ni. 


NGAW: A tlang hi a mawiin khaw thlang lamah khamrang sang takin a hual vel a, hetianga khamrang mawi leh ropui in a hual vel tlangah chuan Mawmrang tlang aia ropui hi Mizoramah chuan a awm awm lo ve. A tlang pharh duai maiah chuan ngaw chhah tak mai pipu ten chhura rual an tih mai, hriat theih chinah chuan Ṭuanlehmanga hunlai aṭanga la vah chereu loh ngaw-in a pharh hring dup mai a ni. Ngawah hian Mizoram ramsa awm zing ami chu an awm kim viau awm e, khawtlang hian ramvah an phallo bawk a ni. Khamah hian Lung tohlawt leh Puk danglam tak tak a awm a, Sathar te leh ramsa chi hrang hrangten tualchai nan an hmang ṭhin.

A DAHNA HMASA: Khaw hrang hrang a lang tam hle a, kan hawina a piang chu tlang mawi tak tak, thingin a khuh hring dup hmunte leh lo - buh hmun lunglenthlak tak tak te hmuh tur a awm a. A tlang bul vela thing te chu upa tawh tak tak an ni tih hriat takin a len bakah, nauban leh hrui zamin a bawm khat lekluk bawk a. A tlang sanglai ber thlen hma hian khaw thlirna remchang leh kham mawi zuallai hmuh theihna hmun a awm a, ṭhutna-te an siam a, ṭhut chawlh pahin khaw thlir a nuam hle a ni. Helai khaw thlir rem deuhna hi “a dahna hmasa” anti mai a, an sawi dan chuan Mawmrang “dahna hmasa” tih emaw “kham rang dahna hmasa” an ti. 


A DAHNA HNUHNUNG : Kan han kal leh hret a, kham ko lung tolawt mawi tak tak a lo in rem a. Pialtlep alo pharh chho duai mai a, helai hmun hi “a dahna hnuhnung” anti a, khamrang dahna dawt a tih theih awm e.  Lungpherah hian milem ker chi hrang hrang ṭhahnem tak a awm a, engtik hunlaia ker nge tih chu kan hriat phak rual a nilo a, a khaw mite chuan an pi leh pute hunlai aṭanga lo awm tawh niin an sawi, tun hnua kal ten an ker belh zel bawk a, zirmite tan chuan zir tur chu ala awm nual awm e.

HISTORY: Mawmrang tlangah hian kum 900 atanga 1000AD khan khawpui alo ding tawh ni a sawi a ni a, kum 1500 atanga 1600 AD chho vel khan Gangte in khawpui anlo din tawh niin sawi a ni bawk a. Mawmrang tlang lal chu Demlukima niin Sial a ngah em em a, a lal in chu a sial talh hmulin a thuah chhuah vek avangin Sahmula tiin sawi leh hriat a ni a, Mawmrang tlang lal huai Sahmula tiin an ko ṭhin a. Lersia lal lai pawhin alo lal tawha, a khua ten chhiah an chawi chu Lersia hnenah chhiah atan alo chawi ve leh ṭhin niin an sawi bawk. Hei hi kan pipute aṭanga thawnthu in hlan chhawn nen a in zul hle a ni.

Kan pi leh pu te hunlai aṭangin Ramhuai chi hrang hrang sawi hi a awm ṭhin a. Ramhuai sual an awm laiin ramhuai ṭha mi, fel tak tak, mihringte malsawmna pe ṭhinte pawh an awmin an ngai a ni.

Ramhuai mai bakah, Sih huai, Bung huai, Tui/dil huai, Tlâng huai, Pûk huai te an awm ve leh zel a. Chutiang chuan Mawmrang tlâng hian huai a nei a, Mizoram huai zawng zawng zingah Mawmrang tlâng huai lalpa Sahmula hi huai ber, lal ber, thu ber niin kan pi leh pu te khan an ngai a ni. Ramhuai lal in a ṭhut ni a an sawi tlâng lar zual-te chu – Ṭan tlang te, Ṭawi tlang te, Lurh tlang te, Reiek tlâng te, Chalfilh tlang, Chhawrpial tlâng te, Khawbawn tlâng te, Pukzing tlâng te Mawmrang tlâng te bakah chhim lam Siaha district a tlang sang ber Sanghe leh Phusa tlang huai-te pawhin chanchin ngaihnawm tak an nei a ni. Tlang huai zawng zawng zingah Mawmrang tlang huai lalpa Sahmula hi a thu ber a, a lal ber a, a huai ber bawkah kan pipute khan an ngai a ni.


SAHMULA TUAL: Kan han chuang kai chho leh a, hmun nuam tak  tlâng chhip a Lungpui tohlawt lianpui phul awmna zawl alo awm a, tun hnuah kraws lian tak an phun a. Helai hmun hi Mawmrang tlâng huai lal Sahmula tualchaina niin an ngai a, chuvang chuan “Sahmula Tual” ti a sawi a ni. Sahmula Tualah hian Purun a awm a, chu chu Mizo purun ang hi a ni a, Sahmula purun an ti ṭhin.  Mawmrang tlangah hian Zawhte ki nei a awm a, a hmu apiang chu an thi zel ṭhin niin an sawi bawk, chu Zawhte Ki nei chu hmu tawh erawh sawi tur hriat a awm lem lo.
SAHMULA:  Kan pipute thawnthu in hlan chhawn lal Sahmula chanchin tlem han sawi kai leh ila. Sahmula pa hi Sabereka a ni a, Sabereka pa chu Belebuta a ni a, Belebuta pa chu Tuanlehmanga ni a sawi a ni. Sahmula hian fanu hmelṭha em em mai, sawisel bo khawpa hmel ṭha a nei a, a hming chu Lengṭhuampuii an ti. Sahmula hi a lal hle a, ramhuai dang ten an zahin an hlau hle a ni awm e. Mihringte hnenah malsawmna pe theitu a an ngaih avangin, kan pi leh pu te khan tihlungawi loh an hlau hle ṭhin. Khaw tlang aiawhin Lal leh Upa te, Sadawt te, Thirdeng te leh Upa min ten khua aṭanga chhuakin khun khan takin Sahmula tih lawm tumin an inthawi ṭhin a ni.


MAWMRANG TLANG SANGLAI BER: Sahmula tual, Kraws awmna aṭangin chhak lam kan han hawi chho leh a, lungpher zau lutuk lo kham kohah alo in phah a, he lai hi Mawmrang tlang sanglai ber chu a ni. Mawmrang tlang sanglai ber hi 1812 meter niin a feet zawng chuan 5994 fts a sang a ni. Mizoram tlang sang zingah 11na a ni. Mawmrang tlang sanglai berah kan han ṭhuvang mai chu kan hlimtlang hle mai. Mizoram tlangah chuan, a san zawngah top ten kai phalo mahse, a hmun a nuam a, a boruak a nuam a, ngaw chhah takin a tuam vela, zotuithiang vawt raih mai in tur a awm a, nungcha, sava hram ri te hian min ko bik hian a hriat em em a, chuvang chuan Mizoram tlang sang hmun nuam zingah chuan a ber tiin sawi ila, kan sawi sual lovang. 

Hetiang ang a hmun nuam, rilru leh thlarau lam tan pawh fianrial nuam, boruak thiang awmna hi rawn chen ve turin kan sawm che u a ni. Mawmrang tlanga lui tui te hi Pawlrang khua mai bakah a khaw chheh vel  Phullen, Changzawl leh Hliappui khua ten la in kum tluanin tuiah an hnianghnar hle a. Ngaw chhungah hian Mizo chawhmeh awm ang ang te hi mahni ei khawp chu lak phal a ni a, zawrh sum atan chuan an phallo a ni.  


KATCHAT: Siakzapau puk panna hi jeep road a ni a, ke in kan kal a. Ngaw pharh duai mai hnuaiah nungcha chi hrang hrang hram ri ngaithla chung zela kalin Mawmrang tlang chanchinte kan sawi pah bawk a. Kal kawngah hian Mizoram hmun hrana kan hmuh ngai vakloh Katchat a tam mai a, a par vullai chuan a mawi anti ṭhin hle a, hetianga Katchat par mawi hi hmun dangah chuan a vang hle a ni. 

RAWNGAL: Kawng kamah te chuan thing lian tak tak, upa tawh tih hriat reng mai tur hi a ding sung a, hmun danga awm vaklo, Raw chi khat a chang khat em em mai, Rawngal  an tih chu a awm a, a chang kar inhlat zawng hi 3fts te a awm thei a ni.

PHAR: Mawmrang tlangah hian hmun danga awm vaklo Mau chikhat Phar a awm bawk a. Phar hi a lian lo a, a chhah a, a chang a khat a, a keh har a, a zangkhai bawk nen cheraw kan nan a ṭha em em a, chuvang chuan Mawmrang tlang a mi hi an chah ṭhin a ni. Kum hmasa lamah alo Tam avangin kan kallai hi chuan a kung puitling hmuh tur a awm rih lo a ni.
































Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post