AIZAWL KHUA LEH TUI LAM CHANCHIN

- C. Dorema, Khasi Veng,
4/30 Kulikawn,Aizawl-796005


Mizoramah vailen hlima lo lutte leh a hnua lo lutte khan inbenbelna leh khaw dinna hmun atan remchang leh tha tur awm 1891-1892 vela an han thlithlai khan tuna Aizawl hi thlangin an buatsaih ta a, Aijal(Aijal Fort) tih hming an vuah a. Vawiin hi a kum 132-na champha a lo ni ta. Nimahsela, tunah erawh chuan Aizawl tia thlakin sawrkar pawhin Aizawl tih hming hi hman vek a lo ni ta a. He Aizawl khawpuia mi cheng thin te kha veng hrang nei pawhin an awm vak lo a ni ang. Aijal kulh an tih pawhin a huam chin chu tuna Babutlang, Dawrpui leh High School tlang vel hi ni maiin an sawi thin a. Zawi zawiin mi cheng an lo pung vein an lo tam ve hret hret a, sipai hmun pawh tuna AR Ground awmna velah hian an zauh phei ve a, a hnuah Bawrhsap in(tuna Raj Bhawan lo ni ta) leh Tuikhuah te sain an buatsaih a. sawrkar bela an mi chhawrte awmna atan Rahsi Venghlui, Rahsi Veng, leh Khasi Veng te hi lo awm belhin Missionary-ho lo chhuaha an inbenbel nan Mission Veng hi buatsaih a niin helaia awm Chhinga leh a hote chu tuna Tlangnuamah hian an awm chhoh a ni a. Mizovin Manding Sap Putara an tih Col.G.H.Loch-a kha kum 1891 emaw atang khan Gurkha Rifles hotupa atan rawn dah a ni a. Ani khan Aizawl khaw tih changtlun hna pui ber, tuna AR Ground,(Lammual) kan tih laih hnate thawkin vawiin thlenga kan hmuh theih Quarters-guard te hi rawn sain khawpui chei hna ropui tak mai a rawn thawk a. Tuikhuahtlang tuikhuah pawh hi ruahtui dawh khawla thal chhunga mi pawimawhhote tui hman tur khawlna atan laiha buatsaih a niin Khasi lungchher thiamte hmangin a tuikhuah bang velte hi lung rema siamin kum 1900 khan peih fel a ni a. He tuikhuah siam tura laih leh lung rem tur laknaah hian Mizoram khaw hrang hrang atangin kuli(labour) an lain an chhawr a, chungho chu tuna Lammual leh Saron Veng inrina lai velah hian labour camp lian tak dah a niin a hnu lamah te phei chuan zawlbuk te pawh an sa zui ta a ni awm e.Tin,he tuikhuah hi a lo thain a lo tangkai hle mai a,kum 100 chuang hnu daihah vawiin ni thleng pawh hian Aizawl khawpui tuilak dahkhawlna tuikhuah pui ber atana la hman tangkai theih a lo ni zui ta a ni. Tin, he tuikhuah zau zawng hi feet 113 leh inches 3 in bial, feet 15-a thuk a niin tui gallon 12,00,000 zet a dawng a; a velin ruahtui dawnthleng atan rangva feet 100 vel laia zauvin dawh kual vek a ni bawk. Chuta ruahtui an dawh khawl chu Bawrhsap,milian leh mi pawimawh zualte’n thalah an hman theih turin pipe supply system pawh siam a ni a. Khatih lai khan Mizote kha di in maia khawsa kan ni a, inchungah rangva kan la hmang ngai lova, chuvang chuan hei hi ei leh in atana ruahtui hman kan zir tanna pawh ni ngeiin a lang.
Bawrhsap pisa leh chenna (bungalow) vela pangpar leh phul, thlai leh ran chawmnan,tuna Mizoram Secretariat Annexe(Block-A) chhim lam ber hmunah te, Tennis Court awmna hmun leh Excise Department building thlangah hian tuikhuah lian tak tak pathum laih a ni a.Hetih lai hian tuna Raj Bhavan hi Bawrhsap chenna in (Bangla) a ni thin a,tuikhuah chhak ber chu Bawrhsap hung chhungah awmin heta tui hi chu bawrhsap huan velah hman bik a ni thin awm e, varak cheng pawh hmuh tur an awm deuh reng thin avangin varak tuikhuah ti pawha sawi thin a ni.Tuikhuah laita, tuna tennis court hmuna mi chu a thuk ve lo deuh a,a tui pawh a thianghlimlo

deuh. He tuikhuah pahnih inkarah hian in tha tak mai a bang pawh Khasi lungchher thiamte chher lung nalh taka rem thlap mai a awm thin a, chu chu “Reid House” an ti a Mizo chuan “Pawnpuite In” tiin kan sawi thin. Tunhma khan bawrhsap hovin Pawnpui siama phai lama hralh chhuah hial thin a ni a, chutiang buaipuina hmun a nih avanga Pawnpuite in tih hming pu ta niin a lang. A hnu zelah kha chuan District Council Office atan hman zui a ni ta a.Nimahsela, ram buai atang khan enkawl that loh a nih avangin thiah a lo ni ta a,in mawi leh tha tak kha a ni a,a uihawm hle a ni. Tuikhuah thlang ber erawh kha chu a thukin hna a nei tha bera, a tui pawh a fim tha a, hei hi tuna Excise & Narcotic Department building hnuai Pu Bialzauva building awmna lai vela awm hi a ni.Heng tuikhuah 3 te zingah hian he tuikhuah hi Aizawl thalai leh naupang chenna ber leh hriat lar ber a ni a, Bawrhsap Tuikhuah tia hriat lar ber thin a ni. Tin, hetah hian vai(hindu)-ho pawhin durga puja apianga an pathian lem an paihna thin a ni. Khatih hun lai khan kan khawsak a la hniamin kan chet dan pawh kha a la chuti vak lo a niang, vai puja apiang hian Lammual hmar lama durga puja an lawmna pui ber leh lawi lu an tanna hmunahte khan Mizo naupang hi a entu zingah telin a kil hnai hnaiah kan tang thin.Tin, an pathian ban 10 nei lim vel hi Babutlang, leh Lammual sirah te an siam thin a, chungte chu keini Mission Venga khawsa te pawhin an siam tirh atangin kan hun remchang apiangah kan en thin a, puja zawh dawna bawrhsap tuikhuaha paih tura kawngzawhte kha Mizo naupang tamtakin kan zui ve a, tuikhuaha an paih pawhin an nem pil hma hmain an pathian lem lak tumin Mizo thalai leh naupang an zuangthla sup sup thin. Tuia pil tawh hnute kha la chhuak lehin vai pathian ban 10 nei lu leh sakei lem lu lo la chhuak leh tute kha kan ngaisangin an intithei phian thin nia !! He tuikhuah thlang lehah hian Char-nambar (palina) an ti a,hei hi chu tuikhuah ni lovin lung lakna (quarry) a ni thung. Hei hi hun rei tak chhung chu Aizawla quarry awm chhun leh lung lakna hmun pui ber a ni thin. A lung pawh a thain heta lung hi Aizawl khaw dinnaah hian an hmang tangkai em em a ni. Heng tuikhuah tui hi ei leh in atan erawh chuan an hmang lo niin a hriat. Khang hun lai khan Mizo chhungkuate khan ei rawngbawlna leh thil dangah tuikhur tui kha an ring mai niin a lang. Veng tinin tuikhur kan nei theuh thin bawk.Krismas leh Kumthar atan ‘Tlang Tuichawi’ kan ti a,a hma deuhin ruai leh thingpui buatsaih velnan nula-tlangvalin zan awl remchangah tui kan chawi khawl thin a,Veng inhnaih leh tuikhur intawm thenkhatah chuan tlang tuichawi hun insiam rem loh chuan inhmuh thiamlohna thleng thei hial a ni thin. Thalah hian tuikhur tui hi a kang deuh thin a,tui chawi tur chuan zing khawvar hmaa tui chawia kal te leh zana tui kang zan rei tak tak thlenga nghahte a tul thin. Veng hlunho zingah chuan Aizawla Veng awm hmasa ber pawl Thangphunga Veng (Missonary Pu Buanga leh Sap Upa te pawh an chenna thin,Thingpui huan an tih thin tuna Mac Donald Hill lo ni ta) leh Dawrpui te hi tuikhur nei tha lo veng an ni a,Theihai lui leh Sakawrpu lui tui te hi thalah chuan an chawi thin.
Tin,kum 1954-1955 chhovah khan ruahtui dawhna tur bawk atan Laipuitlang chhipah sawrkarin tuikhuah pahnih a siam leh a. Heng tuikhuah siam hna hi khatih lai hunah kha chuan contract hna lian ber a tling hial awm e. Chhim lam zawka a lian zawk kha Pu Chawnga(L),Pu Lalhmingthanga(L), Pianghleia High School Headmaster pension pa, Dawrpui siam a ni a; a hmar lam zawk kha Pu Hrama(L), Dr.Selbuanga(L),Dr. Vanlalsiama leh Dr.Rothangliana te pa, Kulikawn siam a ni thung. Heng hi ruahtui dah khawlna atana siam a ni nain ataka hman tangkai

zui a ni ta vak lo niin a lang, nimahsela, a tuikhuah hmar lam zawk hi chu PHE Department hian tui dah khawlnan vawiin thlengin an la hmang chhunzawm reng a, a chhim lam zawk leh a lian zawk pawh hi tunah hian Aizawl Greater Water Supply:Phase-II hnuaiah hian R.C.C.tuizemlian pakhat hun nan an hmang zui ta a ni.
Zawi zawiin Aizawlah mi cheng kan lo pungin khawsak a lo changkang ve hret hret a,tichuan kan tui mamawh pawh a lo tam tial tialin tuikhuah leh tuikhur tui ringawt chu kan lo khamkhawp ta lova. Chanmari tlak lam(Chaltlang kham hnuai)a kawr tui hna tha zet awm chu Aizawl pa neinung leh thahnemngaiten mipui mamawhna phuhru turin 1961 kum tantirh atang khan Aijal Water Supply Company tia vuah Mizorama company hriat lar hmasak ber pakhat chu an lo din ta a. Heta a puipa leh buaipuitu hriat lar deuhte chu Pu Chhawnzinga,Zarkawt,Pu Sangliana,Headmaster, MacDonald Hill, Pu Rosiama, Zarkawt, Pu Zangena, Zarkawt, Pu Zalianchhunga, Zarkawt,Pu D.Thianga,Mission Veng leh Pu Lalzuia, Chanmari te an ni a, (mi dang hriat hmaih pawh kan nei mai thei e). Chanmari tlak lama lui chu khuapin motor-a chawiin Aizawl veng hrang hrangah hralh chhuah theihin an siam ta a. A hmingah ‘Company Tuikhuah’ tihte leh ‘Chhawnzinga Tuikhuah’ titea sawi thin a ni. Hun a lo kal zel a,ram buai karah Aizawl khawpui tui mamawhna nasain a lian zel mai si a,sawrkar lam tan a luhaithlak hle a ni ang, tui lakna tur hna kalpui lai mek awm chungin 1969 kum khan helaia Company tuikhuah leh a vel ram hi, hnawhsarum takin,sawrkar (tuna PHE Department lo ni ta) hian leiin Aizawl khawpui tui mamawha sem chhuah theihna turin leh Laipuitlang tuikhuahah electric motor pump khawl pathum(3) hmanga inlalawna pump chhoh turin ruahmanna a siam a.Hei hi Aijal Emergency Water Supply Scheme tih hming vuahin electric motor pump stage thum(3) bun a ni a. Amaherawhchu, khatih hunlai khan electric supply a la tha tawk lo nen a enkawltute pawh thiam tawk an awm loh avang tepawh a ni ang; khawl pathuma inhlangkai chho tur a nih bawk si a, Laipuitlang tuikhuah atanga sem chhuah khawp tui dah khawl kha a harsain a tira beisei angin a hlawhtling ta vak lo niin a lang. Tin, chutih rualin ram buai lai atang leh hnu zelah khan thingtlang atangin mi tam tak an lo pem lut a, Aizawlah mipui kan pung chak em em ta mai a, chuvangin mipui mamawh phuhru tur tui sem tur a awm hlei thei ta lo a ni ber mai. Tin, a hmaa sawi ang khian hetih lai hian 1964 atangin Aizawl Water Supply Scheme siam hna thawh lai kha 1966 ram buai khan a rawn nangin chhunzawm mai theih lohvin kum 5 emaw lai chu a khaihlak ta a,engtin tin emaw February,1972 khan tih puitlin a ni ta hram a,nimahsela, kha hmalakna kha 360 HP diesel pump khawl chhawng 7 laia inhlan chhawng tura siam a ni a, khatih lai khan diesel a harsa nen, a thawktu mechanic thiam tak awm lo bawk nen hmun khata a chhiat chuan a vaiin a thawk thei lo a ni zel bawk si a,tin, ram Aizawl mipui a let deuhthawin kan lo pung tawh bawk nen Aizawl khawpuiin kan tui mamawhah kan hnemhnan phah vak lo a ni ber mai.Hemi dawtah hian Aizawl Water Supply Augmentation scheme ruahan leh a ni a,a lungphum pawh 1980 khan India President Pu Sanjeeva Reddy kha tuna Speaker Bangalow, Tuikhuahtlang bulah hian phum tir a ni a, mahse hei pawh hi a tha tawk lova hriatna avangin tuna kan la hman mek Greater Aizawl Water Supply Scheme hian a rawn luahlan ta a, 1988-ah zawh a niin tun thlengin kan la ring chho ta a ni.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post