Biak inah

(He thawnthu hi Rambuai laia chhungte chân zawng zawng tan leh a bik in ka Pate Hmachhuana(L) leh ka Pi Chhuahthangi (L)Sipai in ankah hlum tak tan ka hlan e.)

Kum 1966  kum tawp lam ani. Ka pa chu Silai kah thiam tak leh mi thiam thil ngah tak, rorel thiam tak anih a vang in, Rambuai a buai tirh khan MNF Sipaiah ṭang tura sawmna a dawn reng a mahse, chhân enah a en lo. A nupui fanaute a ngaihtuah a vang in kal tumna a nei lo a, kan khua Hnahchangah hian Sipai awm mahse keini chhung chu kan vannei hle mai a, eng em kan ti rih lo. Mahse Sipai hotu pakhat kahhlum thu anhre chiah chu, zan hi kan mu mang lo ani. Chutihlai chuan Pangzawl lamah Sipai anawm nual a ka Pa ṭhianpa ber a thisen zawmpui unaute aipawha a dah pawimawh zawk kahhlum anih thu ka pa in a hria chu a tuar kher mai.  Zan khat chu ka pa chuan min ko hrang a,"Bawihpui kum 8 i ni ve tawh a, hei kan ram hi a buai si a, chuvang in kan ram tan ka beih a ngai dawn ta; ka awm loh chuan kan chhungkua hi lo enkawl la, i unaute hi thlah thlam hlek suh ang che. Engtin pawh awmla i unaute hi i ven bakah nghet tak in chelh tlat la, i bula anawm lo anih pawh in zawng chhuak la i bulah awm tir zel ang che. Tin, kei chu Pathian hi ka ring a, i nu bulah pawh chhungkua kan inṭhendarh hnuah pawh kan inhmuh khawmna tur hi ahmun tur ka thlang fel tawh e" min ti a, naupang ta lang chuan ka man thiam lo hle mai. Chutihlai chuan, ka nu chuan ka naute a mut pui a, ka pa chuan mu tura min tih hnu in ka nu nen an ti ti leh a an sawi hre lo mah ila an ṭawng ri bul bul chu hre reng chung in manglamah ka man chhunzawm ta a. Zingkarah chuan ka tho chu ka nu chuan tui chawi tur in min ti a,"Bawiha i pa aawm tawh si lova, engkim hi i kut ani dawn a, a hautak mai thei. Mahse, i nu ka awm hi kan ṭang tlang dawn nia" ati a, ka nu mit chu a bui lâk a; a mitmeng a ṭang chuan a hlim lo hle tih chu hriat a harsa lo.

Krismass lai chuan ka pa chuan kan bulah Masi a rawn hmang ve a, mahse zanah hian a hlauthawng in Silai hi mutna bulah a dah ziah ṭhin.  Ka pa hi a bo thut thut a, a rawn haw leh thut thut ṭhin.  A chang chuan zan reiah te hian a rawn haw a, zingkarah kan hriat hma in a chhuak leh ṭhin niawmin ka nu hian min hrilh fo mai. Sipai hlau in ramhnuaiah kan biru fova, a chang chuan Sipai ho hian chaw thur, buh uihte hi min ei tir ṭhin a, ei a harin ṭhenkhat chu an uak a an luak phah fo ṭhin, mahse, khabsk ei tur dang awm hek lo ksn ei lo thei si lo. Kum 1967 February thla ani a, zan kan mu tui lai chu silai hi a ri tuar tuar  a, harh loh thei loh khawp in silai ri chu a ring ani. Ka nu chu ka ko vat,"Bawiha ngawi rengin mu rawh'' a ti a, Bati eng a chhem mit tur hmel chu ka va hmu chiang hle mai a, a thlaphan hmel takzet a, chu chuan  min ti mangang takzet ani. Silai ri chu a ring zing tulh tulha mut theih pawh ani tawh lo; ka naute pahnih an rawn harha an hlau em em a an ṭap a hlau thla barin ka nu chuan ka nau mipa Chhuantea a kuah a, keiin ka nau hmeichhia Mahlimi chu ka kuah ve thung. Ṭah rin ngam ani si lova a hrehawm takzet ani.  Mahlimi hi kum 6 niin a hmelṭha reuh em em a, a ngoa mi zawng zawng hian an ngaina a an duat em em vek mai ani. Chutia thlabar taka kan awmlai chuan kan kakawngkapui hi a rawn inhawng ṭhuai a, vai sipai ho chu an ṭawng hrethiam lo msh ila, an ṭawng ri nawk nawk a an thinrim hle niin ka hria. Kan in chu sihdet in an chhun engkual pup pup a, ka nu hmel an hmu chu an pan nghal chat a, ka nu hmai bul set sawta en in thinrim hmel em em hian an ṭawng ri nawk nawk a, ka nu chu an kek bu lawp a Sipai bulah chuan kan khaw zirtirtu Pu Hrima hi an rawn nam lut rawk rawk vai sipai pa chuan ka nu chu a chalsama keh dak lawp pah in  ka nu hmai zawnah tak chuan arak leh nawk nawk a, Mahlimi leh Chhuantea chu an ṭap chel chul a ṭah ka tum a, ka pa in kan chhungkua hi i enkawl a ngai atih kha rilruah arawn lang thut a, ka ṭap tho a mahse ka ṭap ri lo,  ka chhungkua ka enkawl hun tak niin ka hria,"Khawiah nge i pasal aawm? Sawi rawh an ti anih chu' ṭawnglettu chuan ati a,"Engmah ka hre ve lo " ka nu chuan ṭap chungin a ti a. Ka pa chu eng nge a tih pawh kan hre lo a, a rawn haw zawk zawk tih bak chin hriat kan nei bik lo.Mahse vai sipai chuan khawngaihna leh lainat tel hauh lo in ka nu chu, kan unau mit hmuhah chuan an vua a, an pet let tawp tawp mai a, a nak a dawm vawng vawng laiin a hnungah an pet a, a hnung a dawm laiin a dulah chutiang reng reng chuan an pheikhawk lian zet chuan an pet a, an beng a hmeichhia mahnise, dimna reng reng an nei lo. Ka nu na tuar hmel chu kan thlir tlawk tlawk a, kan hlau bawk si a kan ṭap vak vak ringawt a tih theih engmah kan nei si lo.  Chutianga darkar khat zet ka nu ansawisak hnu chuan ka nu chu chet pawh a che thei ṭha tawh lo, vaiho chu an inbia-a eng eng emaw ni hi ansawi a ka nu chu an melh leh zuk zuk a ka nu chu an en vung vunga min chhuahsan ta. Ka nu chu ka va pan nghal a tui ka pe a,"Nu ana em? Engvang in nge kut anthlak che?'' ṭap ṭuau hian ka ti a, "I pa hi Hnam Sipai ani a, chuvang in aawmna hre turah min ngai anih kha" ati tham ṭiak a. Thei leh thei lovin a thoa kan chhungkua chu kan inkuah khawm a kan ṭap ani ber mai. Ka nu pawh a insum hlei thei lo.

Zingkarah chuan Sipai thawm in min ti harh a, ka nu hmai chu a vung bur a, thisen khir tawh hi a hmuiah chuan a kai bawk. A tho tur chu a nak a dawm vang vang a, ka va ṭhut ṭhat tir a,"Nu lo thu rawh" ka ti a, tui ka va suah a, "Nu thingpui ka duh'' Mahlimi engmah hrethiam ve lo chuan ka nu kuah chung chuan alo ti ve sek a,  Chhuantea chuan a hmai a nuai chat chat a,"Vaiho sual dan hi chuh perh pawp ka chak e u" ati a, a ham bai bai a. Ka nu in tui a inlai chuan kan kawngka hi arawn in hawng ṭhuai a vai palian deuh deuh hi anrawn lut a, ka nu tui inlai pawh sawi set set lo in, an rawn kek bu lawp lawp a, hnai set sawtah hian vaipa pakhat hian ka nu chu en in,  a ṭawng zuah zuah a pawnah a hnuh hian an hnuk chhuak a,"Nu ka nu, nu ka nu"kan ti a kan ṭap chel chul a ka nu chu kan pawm bet a mahse Vai Sipai ho chuan min nam kiang hneh khawp mai. An hotupa ber chuan ka nau Mahlimi chu a en a, a nui suk a Mahlimi chuan an lo hlau hle mai a, ka phenah chuan a biru a min kuah ṭawk ṭawk a. Pawnah chuan mi anawm ṭeuh a, kan thlir reng lai chuan kan khua ami ka pate sipai ṭanpui pakhat dam lohna vanga kan khuaa awm mek hi, vai sipai chuan a rawn hruai a a chaldarah Pistolin a tin chilha a kaphlum a an au lung lung a, mipui mangang chu an ṭapa mahse anṭap ring ngam hauh lo.  Kan awmna piah kan ṭhianpa Thangzauate chu pawnah anawm vek a, a nu chu inchhungah a au chel chul a, an bang pin Sipai in an tih chhiatsak  chu kan in a ṭang chuan alang vek a, kan va en chuan Vaipa hian kekawr phelh vek in  alo bawh bet a, Thangzaua nu chu ṭap zawih zawih in atal vak vak a, Vai Sipai pa chuan a hmaiah te abeng sawk sawk a, Thangzaua nu chu a ke leh kut tal vel bak chiang kuang tak in kan va hmu thei chiah lo a, mahse a puanfente chu vaipa chuan a paihsak vek a, a ka a hup a vaipa chuan a pawngsual ani. Thangzaua nu chu a ṭap zawih zawih a, vaipa chu a su nghut nghut a, a nu leh a chhungte chuan an hre vek a, mahse hre lo ang a an awm a ṭul si a, chutiang chuan midang pawh a hma in an lo ti fo tawh a, ka nu leh pa bakah kan khaw ho hi an thinrim thei khawp mai a, mahse tih theih dang annei chuang si lo. Vaipa pakhat hian aurinna a keng a, a tlangau ṭawnglettu Pu Hrima chuan a lo let zel a, duhtawk a tlangau hnu chuan kan khua chu Vai sipai ho chuan anhal ta mai.  Vai Sipai tlangau dan tlangpui chu, MNF Sipai chhungte chuan an pasalte emaw an unaute an fate awmna ansawi duh lo anih chuan an kahhum tur thu a sawi ani.  Chutih lai chuan ka nu kawt tualchara let reng chu an kalsan a, thei leh thei lo in  ka nu chuan kan lamah  arawn bawk vak in kan bul a rawn thlen chuan min rawn kuah a, kan lo kuah let ve a kan ṭap hawm hawm ani ber mai.

Vai Sipai ho chuan min awm khawm tir a, Pangzawl lam panna kawngah chuan min kal tir hlawm a, an duh duh anvua a, nu leh pa ho chu an ṭap a, vai sipai motor ri nen rkan khua an hal kang ri nen kan ri teng tung mai. Chutia kan kal chu khawchhung kan kal lai hian Vai Sipai Lal deuh hi arawn kal a, vai sipai ho chuan min ti ding vek a, Vai Lal chu kawng kan kian sap sap a, Vai Sipai Lal chu kan zawn a rawn thlen chuan kan chhungkua chu min en vang vang a, ṭawnglettu chu a kohtir a, ka nau Mahlimi chu ala ta nawlh mai. Mahlimi hlau chu aṭap a,"Eng nge aawmzia ka pu ka fanu kha kum 4 mi chauh a sin" ti chung in hlauthawng em em ka nu chuan a ti a aṭap bawk a, kan unau in Mahlimi chu lak tum in,' Mahlim Mahlim' tiin kan ko a kan ṭap bawk a, ṭawng lettu arawn thlen chuan,"In fanu hi hei vai Sipai Lal hian fa aneih loh a vang in leh a hmelṭhat reuh em a vang in ka lo enkawl ang' ati anih chu, hlauh tur ani lo Pi Dar'' ati a, chutia ati ta daih chu ka nu chuan a la ring pha chuang lo ala ṭap ṭuau mai. Vaipa hnenah ka nu chuan,"Naupang kum li mi lek ani mutpui tham pawh ani lo" a ti a, chutihlai chuan Vai Sipai chuan kal tur in min ti a, ka nu chuan Mahlimi chu a au a kan au bawka kan ṭap ani ber mai. Vai Sipai ho lah chuan ka nu chu anhlap zawt zawt a naupang keini pawh min hlap a min  beng lawl lawl mai . Khua kan pel fel chauh tih chuan an duh duh hi anrawn hruai hrang nghauh nghauh mai a,"Bawiha min lo hruai hrang anih pawh in, i nau Mahlimi kha ngaihtuah la enkawl tlat ang che. I zawng chhuak tur ani. Keini kan lo kir leh ta lo anih pawh in, nakinah kan la inzawng chhuak dawn nia Lungngai suh Lalpa aawm a..''a tih lai chuan ka nu chu anrawn kek tho lawp a, an vaw hrep a, anhnuk ta dawt dawt mai a, an pil chiah tih chuan  ka nau Chhuantea chu ka dang hman lo a tlan ve nghal a, ka va um tur chu Vai Sipai chuan min ṭhut tir tlat a Chhuantea chu an um bawk kei chu kal thei ka ni tawh si lo. Ka nau Chhuantea kum 6 mi chuan,"Anu nangmah in  ka kaltir dawn lo che ka rawn kal ve dawn' atih ri leh ka nu vai sipaiin a chalsama kek paha ahnuh kal dawt dawt chuan Chhuantea chu rawn ban a rawn ban ṭawk ṭawk a, "Bawihte lo kal suh a hlauhawm'' alo tih lawm lawm chu ka mitthlaah hian a chamta reng a ka bengah hian ari nawn awn awn a, ka nu chuan a ban chuan Chhuantea chu a rawn ban ṭawk ṭawk chu an pilbo a, a  hnu lawkah  chuan thawm areh ṭhupa minute rei lo te   silai a ri nghal zawt zawt a, chumi hnuah chuan Vai Sipai ho chu an lo let  Vai Sipai ho chuan keini chu min kal tir leh a, an hruai hran ho chu tumah kir leh tur an awm tawh lo. Ka nu chu khami ni khan hruai hran niin Vai Sipai in an kaphlum a, ka nu an kah lai hian Chhuantea chu alo va tlana an kaphlum tel ve ani tih hi ahnuah miin min hrilh lo se chuan leh, an ruang buaipuituten an thlanah min hruai lose chuan tun thleng hian ka la zawng in ka ring. Khami ni kan inṭhendarh ni a ka nu thu min chah kha ka hre reng a, mak tak maiin kum 40 hnuah pawh ka nau Mahlimi thih thu hi ka thinlungah hian nemngheh ala ni ve tlat lo.

Kum 1969-ah Pangzawlah Sipaiin min awm khawm tir hnu chuan , ka  pa unaupa ka Pa Lawman anbula awm tur a mi tih ang in ka awm ve zel a, Pangzawlah chuan sikulte kan kal ve a, ka Pa Lawma fate nen chuan nitin mai hian kan inkawm ani ber mai. Sipai ho hi an sual em em a, keini naupangte hi min vaw leh vak zel ṭhin. A chang leh khua anhal leh ringawt ṭhin bawk. Zankhat chu ka Pa Lawma te in a ka awmlaiin ka pa hmel a rawn lang thut mai a, ka va han hlim teh reng em. Ka pa hmel ka hmu thut chu ka pana ka kuah a, ka ṭap zawih zawih thei,"Apa tinge min kalsan daih a, Mahlimi kha vaipa in a hruai daih a, anu leh Chhuantea lah vai sipaiin ramhnuaiah anhruai dah ania"ka ti a, ka luah a chula a mittui a tling pam mai a midang awm ve te pawh chu an reh ṭhap a an insut fap fap a,"Bawiha i pa hi ram leh hnam chhan nan thu a lo tiam tawh a, a kir thei tawh lo ani. Ka ngai lutuk che asin. I nu leh i unaute chu kan zawng mek e,in inhmu thuai ang" min ti a,min kuah vaawng vawng khami zana a ka pa min kuah tluka thlamuan kha ka neih leh ka ring lo,"Bawiha ipa sawi kha hre renga, Sikul i kal ang a lehkha i zir ang a nakinah sipai Lal tak ila ni ve dawn nia'' min ti a, ka pa chu reilo te aṭhua a lak ata hi ka kalsawn phal lo ani ber mai,"Bawihte ipa hi ka kal a hun leh ta pawnah min lo thlah la....''min ti a min pawm a, pawnah chuan Mizo Sipai ho hi anlo awm a chibai anlo buk a,"Bawihte mipa ini a, hlawhtling ngei ngei tura lehkha zirtur ani. Ka kal leh phawt ang a, nakinah i nute i unaute nen kan lo kir leh ang kan ram hi inchi khat pawh kan hloh tur ani lo." ati a kal liam ta a.

Hun a ral a sikulte ka kal ve zel a, kum 1980 kum chuan pawl sawm ka zir a, mahse Vai Sipai ho an sual em a vang in duh ang pawh in a awm theih loh. Ka Pa Lawma chuan Lunglei lamah ka Ni te in awm thlaa Exam bei tur in min ti a, ka awm thla nghe nghe a. Lunglei ka kal dawn hian ka nu leh ka nau Chanchin chu ka hre ve chauh a, min lo hrilh ngam lo niin, an lo kir leh ka beisei reng a chuvanga min lo hrilh ngam lo chu an lo ni. Mahse tunah chuan kum 18 lai ka ni ve tawh a, Vai Sipai do tura kalte pawh ka tum ve deuh ut ut a, ka Pa in a phal loh a vang in ka kal lo mai mai chauh ani. Ka nute chanchin ka hriat tuk tuk leh chuan ka pa hi arawn kal a, Chanchin chu a hreve ni ngei tu ani. Kan inhmu chu sawi nawn a ngai lo, kan inkuaha kan ṭap zawih zawih ani ber mai. Ka  Pa Lawma chuan ka pa chu zanriah ei tur in leh ka nu leh ka nau sunna neihpuiah a sawm a, a rem ti ve ta a. Tlangval kum 18 ni tawh mah ila, chumi ni chuan ka pa nen hian kan inkalsan hlat lo reng reng. Kan inkai chawt hi ani mai. Ka   Mahlimi angaihzia a sawi leh zauh ṭhin tih loh chu, kan ti ti zeuh zeuh chauh ani. Mi hrang hrang an lo kal a, chanchin anrawn zawt a an rawn kawm a mahse a bulah min ṭhuttir tlat a, keilah in kalsan ka phallo ani ber mai. Mite chuan min hmuha kan chanchin anhriat chuan, an mittui anhru fap fap ṭhin a, chu chuan ka mittui hi a ko ve leh ṭhin. Chumi tuk chuan ka nu leh naute thlan kan tlawh a, an ruang buaipuituten an chanchin min hrilh hnu chuan, ka nu leh ka nau chu leiah hian, Vai Sipai nunrawn luata ka hmu leh tawh ngai dawn lo tih ka hria a, thinlung chuan pawm har ti mahse, a tak ngei a ni si. Rambuai tak kha chu aw! A na in a run thlak vawng vawng, pawisawi lo nu nau nun chân anva tam tehlul em. 

Ka Ni Zami te in a awm tur in kum 1980 nipui lai  chuan ka chhuk thla a, an in ka thlen chuan ka Pa in min lo hmuak a, ka va han hlim teh reng em. Ka pa chu ka kuah a, sipai form chu a inhmeh lo ve kher mai. Zanriahah vawksa kan ei a, kan chawei lai chuan,"Bawiha i pa hi min hmukhat hle mai. Hei tunah kum 18 i tling ve ta a, kei hi kum 40 ka tling bawk a kan lawm rual ani mai. I kum zat ka kum hian kei chu nupui ka nei a sin''a ti a kan nui dar dar a. Ka pa chauh hi chawei ani lo a, A sipai puite pawh chuan an ei ve vek a. Leng len ar a khuan chuan ka pa chuan min ko fal a,"Bawiha i pa hi hnam leh ram tan sipaiah aṭan a vang in, i nu leh i naute i chân a, keipawh ka nunna hi chân thei reng ka ni..'"a tih lai chuan,"A ngai lo. Sipai hi bansan mai rawh awm dun ang Pa kan pahnih in, Maw pa! a theih ngang loh ami kan awmdun hi. Mi hrang hrang bulah ka awm kual a, pa i bul tluka zalenna leh thlamuang taka awm theihna ka nei lo asin"  in rin pawh inring hman lo in ṭap ṭuau chung in ka ti thut mai a ka mittui chu a tla zung zung a, ka pa chu ka chelh tlat a, ka pa chuan min ena a mittui a tling pam a,"Bawiha nang leh keia zalenna tur in ka pen chhuak a, kirleh duh mah ila ka ram in min au a, ka ram a zalen chuan nang leh kei hi zalenna par tlan tur kan ni asin.  Ka ram hi a zalen chuan nang leh kei hi zalen kan ni nghal dawn a, Chuvang in, ka kir thei tawh lo ani' a ti a, min kuah vawng vawng a,"Pa i ram hian nang kher kher hi  em ni zalenna sual tura a koh? Midang te pawh a ko thei mai lo em ni? Ka neih chhun hi ka ram hian tinge a koh kher kher che le?" Ka ṭap ka insum thei ngang lo."Bawiha a zo ṭep tawh. Min lo nghak rawh aw i thei ang tiraw? Nupui lo nei miah suh a'' a ti a a nui lui a,"Bawiha dam tak in kan kal a hun leh ta e. Ka ram tan ka theihna ka hlan hi ka lawm asin" a ti a, min kalsan ta a.

Kum a kal a Lungleiah chuan Zirna pawh a ziaawm  viau mai a, a ṭul ṭul thawk in  PU Science ka zir ve a, helaiah chuan rin aiin Sipai pawh an sual lutuk lo a, mahse zan Curfew hian ka zirna a tibuai pha dawna hriatna ka nei tlat mai. Tin, Sap ṭawngte ka lo hmang thei ve sawlh sawlh a vai sipai ho chu ka be lulam thiam khawp mai. Kan College bulah Dhubi ho an insu ṭhin a, eng an ti miah lo mahse kan ngei ve em em ringawt mai ani. College nun chu a lo danglam ta hle mai a, kan zalen riau mai. Ka ni te in aṭang chuan in suan chhuakin an in bul chiah inhnuaiah keimah in ka awm hrang ve a ka Pa remruatna in. Bazar veng lamah ka awm a achhan chu College ahnaih vang ani. Zankhat chu ṭhiante in a Note hawha ka kal ka haw leh in ka thleng ṭep tihah chuan, nula pahnih hi hmanhmawh zet in anrawn tlan a,"Ṭhianpa min chhan rawh Vai sipai in min um ania'' an rawn ti a, rang zet hian ka inluah lamah chuan ka luhpui a in kan lut chu tum loh deuh in ka pa alo ṭhu bur mai.  Thil awmzia a hriat chuan batti eng a ti thim a, châng a tum raih a bengchhen a phal lo a, ka  tawm ta ṭhap mai. Darkar khat emaw vel niin ka hria, mahse khawvela hun rei ber ani hial awm e. Batti leh Lalṭin  kan chhit en hnu chuan nula te chu anhmel ka en chiang a, pakhat chu ahmel ka hre khawp mai. Kan College ah chuan hre lo pawh anawm lo ang, Maduhi ani. A hmelṭhaa a pian a nalh a, an hausa hle ani awm e. Ka pa chuan min ko hrang a, "Bawiha kan in hmu leh meuh chuan kum a liam nual hman in ka ring a, Arakan lamah kan chho dawn a, zan in hian chuvang in hei pawisa i lo hman tur aw'' tih pah in bag  pawisa awm nualna min pe a. Bawiha kan hmanhmawh a ngai tlat mai a, kan kal ang e nula te kha veng fimkhur rawh tunlai pawngsual a tam si a''a ti a, a hote pathum nen an chhuak nghal a. In ka zuk lut leh chu,"Nang hi Science ami kha ini chiang mai'' min lo ti a, chutianga hriat em em ka neih loh a vang in inhmelhriatna te kan nei a. Kei hi ka Ni in, "I Pa hi hnam sipai anih a vang in nang hi ṭhian i kawm tam loh bakah ipa hi tunge anih i thup angai'' min tih ṭhin a vang in ṭhian pakhat mah ka neih loh phah ani. Ka inluah chep ve ang reng deuhah chuan haw a rem teh ṭeuh si lo a,  nula te chu anriak ve ta ringawt mai. Zanah chuan kan ti ti mai mai a, Duhi ṭhiannu Mamawii chuan,"Thingpui lumtuah ka ṭang ang in ti ti a inman em mai, min hre lo fo ka awm ve reng chung in'' a ti fiamthu a. Thingpui kan inzawh chuan zanlai ar a khuang der mai. Mamawii leh Duhi chuan,"Nang hi college-ah i nelawm loh in i ṭawng tlem sia, ṭhian pawh i kawm ngai si lo a i lo va kawm tlak ve''min ti a annui sun sun a,''A ruk in kan ṭih che ania' Mamawii chuan a ti zui zauh a, annui nghek a mutna an siam an mu a, kei ka zirlai tlem ka zir chhunzawm leh ang a, ka mu ang ka ti rilru a, mahse ka lo muhil ve daih ani chek ang chu thil ri rek rek ka hria a, Patling ṭawng bul bul thawm ka hre bawk a, ka men chuan ni a lo chhuak tawh a, kan hawi chhuak chu Duhi te ṭhian dun leh Pa pakhat hi an lo awm a Pa pakhat chuan zun in lam pan alo tum mek bawk a, kan in en chiang a ṭhutphahah chuan rizai sin in ka lo mu a, patliang pakhat in zun in lam apan hnu chuan Duhi chuan min rawn pan a"I lo harh tawh maw?'' a rawn ti a,"Im harh tawh e''tih pah in kan tho thut mai chuh kekawr bul chiah ka lo ha si a,"Awi'' Duhi chuan ati tuar a kan in en chu ka kekawr kap chu zahpui awm khawp in a lo pawng a, kan zak lutuk chu kan inhup chawt chawt a, Duhi chu a lehhawi vat a, "I va han ti ho tak''a ti a anui ngat ngat a. Ka inha fel ta maw tihah thingpui Manawiin min rawn pek kan in pah chuan Patling chu Duhi pa Pu Muankima alo ni a, kan inhmelhriat hnu chuan kan ti ti luam a, min hawsan ta a. An tho hma ani ang eirawng an lo bawl zo vek mai. 

Tukṭhuan eikham chuan College ka kala, Second Period ka off avang in Canteen-ah card denna bulah ka ṭhu ve mai mai a, chutia ka ṭhu chu thingpui hi tu emaw ni hian min rawn pe a, en mang hlei lo hian lak ka tum a, ka la fuh lawk thei lo a kan en chiang chu Duhi lek lo niin,"Khawiah nge Mamawii?'' Nuih seih pah in ka ti a,' Ani chu Class anei a, kei ka off a hawh sawtah sawn thingpui inpah in ti ti ang hmiang Mamawii nghah pah in?''a ti a, kan piah dawnkan chu amelh a,"Ni emaw le'tih pah in ka tho a kan inzui phei nghal a,"Sawhchiar plate hnih aw'' Canteen nghaktu hnenah chuan kan ti nghal a.  Ṭhutphaha ṭhutpah in,"Duhi pek tur ania'' kan ti fiam zui zat a anui kur kur a."Eng nge inkawm fal i duh a, tukina i thil hmuh vang kha em ni? "Ka ti chu anui nghek a a insum zo lo,"I tenawm i ṭawp''a ti a min chum taih taih a,"Nangni ang hmeichhe hmelṭha duhawm lutuk thingpui ka inpui thei hi ka lawm takzet ani. Thik tur chuan a thik ve khawp ang'ka ti a. Kan nui dun har har a, chumi ni a ṭang chuan Duhi nen chuan kan inkawm chho ṭan ta a.  Tlai khat chu an inlama leng tur in mi sawm pek a, Last Period kan neih loh ve ve a vang in kan inzui chho hnak hnaka, hmeichhe duhawm leh hmelṭha College Miss-a thlan mai nilo, Lunglei lamah pawh Miss-a langpha ani a, kawm a nuam a aṭawngkam a ṭha a, min duh der ve dawn emaw tih mai aawl khawp dawn mai. An chhungkua chu an lo nei nung riau a, an inpawh a lian in a changkang hle mai. Sum dawng lian tak an lo ni a, Vai Sipai pawh in andawr nual ṭhin a lo ni.

PU Science chu vanneihthlak tak in ka zir hlawhtling ve teh hlauh mai. Duhi chuan min lawmpuinan, Kamis min lei nghe nghe a, Duhi pawh a pass avang in keiin Rawmal ka pe thung. Duhi chu vairamah  Shillongah zirna sang zawk zir tur in a kal a, kei erawh Forest Deparment lamah R.O hna hmu in ka thawk zui thung. Rambuai a vang in R.O Training tura phaia min tirh tum pawh an ṭhulh rih a, mahse kum hnih ka thawh hnu in Mizoram leh India ram in remna ansiam a, Rambuai chu reh ta ka lawm hle mai. Ka Pa pawh dam tak in a rawn haw ve ta a. Kan Pa fa chu kan lo inngai nangiang ani ang karkhat chhung chu tun hnu hian kan inzui chawt thu min ngam tlakten min hrilh. Keini lah chuan engmah kan hre der si lo. Duhi pawh lehkha ka thawn a, min lawmpui thu leh ani pawh College Miss-a anthlan thu min hrilh a. A hma pawh in lehkha chu kan inthawn ve zeuh zeuh reng a, Shillong Happy Valley-ah chuan Mizo dangte pawh anawm nual thu leh rin aiin kan huaIsen thute, Vaiho in Mizo min ngam vak loh thute arawn sawi ṭhin,'Zan Curfew lai pawh in, Mizo chu kan leng kan leng mai' a rawn ti a. Kum thum a zuk awm hnu chuan Delhi lamah a chhuk tur thu asawi a, " Hmun hla deuh deuha lehkha zir hi hlawhtlin bik riauna em ni? Nge a pawttu in a zira i chak zawk?' Lehkha thawnah ka zuk ti chu," Nangmah bak Bialpa ka nei lo arawn ti a, ka tih dan chu alawm loh thu arawn sawi a. Chutia nula hmelṭhain a bialpa min han tih zan zet kha chu ka muhil thei lo ani ber mai.

R.O chu dehradunah Training tur in min tir liam ta a, Delhi lam a awm Duhi chu thihrui in ka zuk bia-a a phur kher mai. Ka training pui turte nen kan kal hun turte kan inhrilh hnu chuan, Duhi chu ka zuk hrilh leh a. Rei kan rial lo kan kal nghal a, Duhi chuan Rel station-ah min lo hmuak a thil tih ngaite chu angaihna ahria a min tih felpui ta zung zung mai. Office dawr lah a lo hnehsawh khawp mai a, Vaiho chuan an lo hria in an lo zah em em zel bawk. Trainingna-a kan luh hnu pawh in kan inbe reng thei ta. A chang chuan kartawpah te aawmnaah ka zuk riak ṭhin. Telephone hman theih anih tak a vang in thil aawlsam zual. Kan training chu kan zinkual nasa hle mai a, thla kua kan training hnu in kan zo ve ta a.  Kan Training zo chu Duhi inluah cheng sang manah chuan zan thum ka riak nghe nghe a, a liana anuam hle mai. Zan khat kan pahnih chauha a khuma kan mu chu, "Hei hi enteh" tih pah in khum bula chanchinbu chu arawn la a, India Today alo ni a a kawmah chuan a thlalak a lo chuang a,"E he! Hetiang chanchinbuah meuh i chuang pha ani maw?'' Ka ti a, a thleng sang ka ti kher mai."Chanchinbu ho hian kum tin College lut thar turte zinga a hmai fang ṭha deuh thla anla ṭhin a, khami kum khan keimah min laksak a lawm"a ti a,''I lo hetih vang hi ani ang i kal velnaah i tlang em em ni''ka ti a chutah chuan a sawi chhuak ta a,"Ih maw! Khami zan in ina kan rawn riah zan kha i la hria tiraw? College kan luh tirh khan i hmelṭha ka tiin ka duh hle mai che a, mahse nanglah chu midang be lumlam lo chi ini si a, i chanchin lah sawi thui thei antam lo khawp mai. Ka zawng che a, tlai i bante hi a ruk in ka châng fo che. Mahse i ṭawng dan hi ingainat awm miah lo a, han biak hmasak che kha ka hreh che si a. Zan khat chu ka lung a leng lutuk a ka ṭhiannu sawm in in in awmna kan zawng tawp a, kan riak ta nghe nghe anih kha. Khami zan a ṭang khan,'Nang hi pasala ka neih loh che chuan tumah in annei bik lo ang che" tih hi ka thutlukna ani ta ani" ati a, chumi zan chu âm tak in kan hmang a, a tukah kan invei liam ta. Kan haw tur Rela kan chuang tur chu Vai nula hmelṭha deuh hian min  rawn kal pel a, a aw chu ka beng hian chiang tak in a hre tlat mai. Ka hre chiang ani a aw chu, ka va um leh a, a hmel hmu tur chuan ka va pawt leng lawp a, a hmel chu a ṭha in a duhawm hle mai. Mahse Mizo ṭawng a thiam lo a, Sap ṭawng in kan inbia a, a ngaihna a hre hauh lo keipawh in ka hre lo. Chutih lai chuan Gypsy mawi deuhah hian a lut ta daih a. Relah chuan ka luhsan ve ta. Relah chuan mumang ka nei a, kan naupan lai velte vaiin ka nu ansawisak laite ka mumangah chuan ka hmu a, ka ṭhiante chuan min lo kaitho a, ka mumang chu ka lo ṭawngvaihpui nasa deuh ani ang. Mahlimi erawh ala thi lo tih hi ka thinlung hian a nemnghet zel ta mai.

Tlabung-ah R.O in ka awm a, ka pa erawh inthlan a vang in  campaign-in a chhuak deuh reng mai. Sawrkar hnathawh chu a peih lo a, "Heti hian ka hlawh in kan inchawm zo tho a, tikhan awm mai mai rawh" ka ti a, chuvang in a lut duh ta lo. Mahse ka hlawh erawh a beitham a vang in, hna thawh tur Contract man tam lem lo a thawk ve reng thung. Tlabunga ka awm a ṭang a thla li naah Duhi chu a rawn langhlawl mai. A ngaihna ka hre lo in ka bangbo hle mai a, ka pa lah chuan khualṭha thlen in alo thleng a. A tir chuan engmah a sawi duh lo a,"Ka ngai che a, i bula awm tur in ka lo kal''a ti phei phei chu a mawl hlum lo chauh niin ka hria ka nuihpui nghek a,"Mawla! Hmeichhia in i bân tlang ka rawn vawn tawh chuan, vawn ngamna chhan ka nei ani mai. I fa ka pai''a ti a, ka phu chiang kher mai. Ka Pa chu ka hrilh nghal a, kan va han lawm pafa tak em. Duhi chu kan duat em em a, ka thawhpuite pawh in min lawmpui hle mai.  Tlaiah chuan mothar lawm tak in kan lawma zanriah tui hnai tak kan ei a, eikhamah ka pa in ṭawngṭaina a hmang a, a hman zawh chuan kan ti ti a, ka pa pui roh chuan,"I fa ani lo ka pai hi'' i ti ang a i haw leh nulh ang e'an ti mai chuh, nuih a za deuh bawk si za chiah bawk si lo hian ka awm a, Duhi lah chu a zak lutuk chu a hmaite a sen ap ap a, min sik min sik lehnghal pek a.

Zan khat chu ka pa hian ka nu leh ka unaute chungchang sawi chhuak in, Hnahchang lamah kal a duhthu leh an thlante pawh hmuh a duhthu a sawi a. Remruatna felfai tak kan neih hnu in, Duhi nen kan insuihṭhat hun tur chu kan dah pawimawh hmasa a, chumi hnuah chawlh hmang pah in Hnahchangah chuan chhoh kan tum ta a.

Kum a thar a Duhi nen pawh kan inneih ṭha a, fanu duhawm tak kan nei ta. Ka fanu kum hnih a tlin chuan kan tum ang ngeiin, Hnahchang pawh kan tlawh ta a. Hnahchang hi anrauhsan tawh a vang in Zotuitlangah kan innghat a, Hnahchang  tlawh kan tum  ni hian Vairam a ṭang in, Vai Sipai Lal in Hnahchang arawn zin ve a lo ni awm e. Chu vaipa hming lah chu ka pa chuan a hre chiang in, kutthlak a chak kher mai. Ka pa chu ven hial ngai khawp in vaipa nunna lak chu a chak teh tlat mai. Duhi pawh a ngaih a ṭha lo thei hial zawk a, keipawh ka ngaih a ṭha tlat lo. A tukah chuan Hnahchang chu kan pan phei a, kan khaw hmun hluite chu ka la mitthla vek thei a, ka nu annhnuhna lai vel chu ka pa ka kawh hmuh a,  Pangzawl lam kawng kan pan lai chuan mak deuh maiin, Vai Sipai Lal hi a hote pahnih khat nen an lo awm tlat mai. Ka pa in chu Vaipa ahmu chiah chu thinrimna in a khat a, chemte chu a chuh vat a Motor a ri bur a ka va en chuan ka pa chuan Vaipa chu a lo va pan daih tawh. Duhi chuan um tur in min ti a,  ka va um nghal a  Vai Sipai Lal vengtute chuan ka pa chu Silai hian an lo tin a, Vaipa chuan ka pa chu a en vang vang a, Silai chu dahthla tur in a naute a hrilh a, ka pa chu ka va kuah a,"Bawiha he vaipa hian a sin i nu leh i naute kha that tura thu petu chu ni''an ti chiah chu ka ling ve nghal var mai. Vaipa chu thah chakna in ka khat ve nghal a, kan Pafa chuan Vaiho chu kan veh ta thiak thiak mai, Duhi a rawn tlan phei a, Vaipa Motorah chuan nula pakhat hi a rawn chhuak hlawl a,  ahmel chu Delhi-a ka hmuh kha ani tih ka hria mak ka ti hle mai. Ka pa chuan uluk deuh in chu nula chu a lo en a, a mitmeng chu mak tihna in a khat a, Duhi chu a rawn thleng phei a thil awmzia Vaiho hnenah Vai ṭawng in a zawt a, keini pafa lah chuan Vaipa chu thah kan tum a kan la veh thiak thiak a, Vaipa vengtute chuan Silai chuan min tin leh zauh ṭhin. Duhi chuan," Hmeichhia unau i nei em?'' Min rawn ti daih a,"A teh daih a che he vaipa hi ka nu leh ka nau thattu anih hi kan that ve dawn kan veh mek hi''ka ti ram hmak a,"Sawi rawh! Ala thi lo lehnghal''a rawn ti vin ṭhawt mai,"Mi in mahni hmelma that tum lai lai a, unaunu i nei em lo intihte chu a hawih hai lo ve e. Nei e! Mahlimi ania a la thi lo tih engtin nge i hriat? In inhria em ni?'' ka ti a, Vai nula chu mittui tla chung hian a ding reng a vaipa sipaite erawh kan khawih mai hlau in an che sawn ve reng a, Duhi nen chuan an inbe reng bawk a ka pa chuan,"Bawihi vaiho thusawi kha awih miah suh. Min bum dan anih kha, Silai lo pai ila chuan aw an vai hian anthi vek tawh ang maw le? Bawiha pakhat silai saw chhuhsak tum ang hmiang a dinglam zawk...''ka pa in a tih lai chuan,"In va mawl pafa ve sawlaia ding saw ka pa i fanu anih saw'' ka pa bul hnaisetah chuan va kal in a ti ta mai. Mak ka ti lutuk a ka ding ngil awt a, mak deuh maiin ka thinlung chu a nem nghal duai mai a. Ka pa chuan a chemte ken chu a thlauh a, nula chu a en reng a, nula chu a rawn tlan phei a ka pa chu a kuah a, ka bulah rawn kal in kei miah kuah bawk a, sap ṭawng in a ṭawng a, ka pa chuan, 'Bawiha i unaunu a nih tak tak chuan amal dinglam hnunglamah khan khuavang ang deuh a nei ang''a ti a, ka lawm lutuk chu Mahlim Mahlim ti chung  reng in ka pa sawi chu Duhi chuan a lo let a, nula hmelṭha hleitling piannalh chuan  amal chu a hlim leh rih ta kung kung mai, ka pa chu a ṭhuhnawk a amittui a tla zawih a, ''Bawiha a dul kha keu teh, a nak dinglamah khan ser in rin chho riak a awm ang'' ṭap chung in a ti a, Sap ṭawng ka thiam ang ang chuan kan sawi a,  a hlima inrik riak te takte hi a lo awm a, "Hei hi ka tet laiin  thingkungah ka pa a lawn a, min pua a min tlakpui a chuta kan tlakna lamah chuan thing in min taina anih hi'' Sap ṭawng in a ti a, Duhi chuan ka pa chu alo lehsak a, kan inkuah kan lawm lutuk chu kan ṭap ani ber mai. Midang ho pawh kan hre chang tawh lo kan  kan ṭap reng mai. Mahlimi chu Mahima tiin an lo ko niin, ka fanu chu a hmu a alawm luatah a mittui a dang zo lo ani ber mai. Ka pa chu Vaipa bulah chuan a kal a, a hmaah ṭhingṭhiin ngaihdam a va dil a awrawl tawp in a ṭap ani ber mai. Darkar khat zet chu kan ṭap ani. Kan pangngai chho ta tih chuan Vaipa chuan heti hian a sawi a,'Khatia Hnahchang kan awm lai khan ka nupui hian fanu a awt lutuk a,  fa kan nei thei lawk si lo a, Mizoram ami kha hawn tur in min ti a, min hrilh zanah  in fanu hi ka hmu a, a hmelṭha reuh si a ka rilruah infanu hi ka fanu ah ka pawm nghal hmiah mai. A nu leh a unaute kha zuah tur in leh engtinmah ti lo tur in ka ti a, mipui kutthlak miah lo tur in ka ti bawk a, mahse Lieutenent kha a lo kahhlum tir a, ka thinrim lutuk khan khapa kha ka suspend nghe nghe. Mahlimi nu leh a unaupa ruang chu ka va en a, hmun dangah an lo phum sawn hman nghe nghe a, khami khan mahni nupui sûn ang riak in ka ṭap a sin. A unaupa kha ka va zawnga tu ber nge anhre hlawm tawh si lo a, ka zawng hmu zo ta lo ani. Kan ramah ka haw nghal a, kan nupa chuan kan enkawl ta a, ka nupui pawh a rai leh fapa pa li a nei a, fanu kan nei miah lo. Mahlimi hi anduat em em a, anu lah chuan a fahrinte aipawh in a duat hial a sin'' a ti a. Kan haw chu Mahlimi chu kan bulah a chuang a ka fanu chu apawm a Duhi vai ṭawng lo thiam bawk nen kan ti ti tak tak chu motor ri ai pawh in kan ṭawng ring zawk hial niin Vai Sipai ho chuan an sawi. Ka pa ti ti bawk kei ti ti bawk Mahlimi ti ti bawk, Mahlimi sawi leh kan sawi chu Duhin a lo let bawk,kan hlim luatah kan ri lelu mai ani.  Ka  thlennaah chuan ka pa leh Mahlimi hawntu chu an ti ti a Duhi chu ṭawnglettuah anhmang a, zan riahah vawk kan talh tira tlang ruai em em nilo in a thei thei min kilpui turin kan sawm a.  Mahse khaw mi an tam lo bawk a, an vai chuan an ei ta tho in ka hria. Kan thlen in  ah chuan zan lamah ka pa chuan,"Hmanlai ang maiin i mu leh ang u'' ati a, Mahlimi chuan,"  Kan naupan laia kan mut dan in mu leh ang u""a ti bawk a. Kan hlim tlang hle mai a, Vai Sipai Lal vengtute pawh chuan nuam an ti ve hle mai. Mahlimi enkawltu vaipa chuan thlalak ṭhenkhat Mahlimi thlalak a rawn ken chu kan en bawk a, kan mittui hi kan dang zolo ani ber mai. 

Zan dar kaw vel chuan Biak inah ṭawngṭai ka duh a vang in ka kalsan hlawm a, Biak inah chuan ka ṭhu a,"Nu hei kan inhmu khawm leh a sin. Mahse intel ve lo a ka unaupa nen, a dam kan kim a, mahse in kim ve lo. Nu, fanu ka nei tawh a, nangmah anga enkawl ka duh ani. Ka ngai takzet che u a sin Nu, Chhuante..." ka tih lai chuan ri rek thawm hi ka hria a, ka en phei chu ka Pa leh ka nau hmeichhia chu an lo awm ve reng an mittui chu an lo hru mawlh mawlh a,''I nu bulah khan kan inṭhendarh anih pawh in, kan inhmuhkhawm lehna tur ka sawi chu hei hi ani. Biak in ah''

Jimmy Lalhriatpuia Sailo

College Veng Lunglei.

A ziaktu phalna la lo chuan copy paste phal a ni lo. You Tube ah chhiar emaw Website ah dah phal ani lo.