MIZO MIZIA

- HC Vanlalruata

Thanpuii Pa (J. Malsawma)-in Mizo mize dik tak mai ‘Kan Mizia’ tih a ziah leh, darthlalanga in en ngam tana chiang em em leh, Zirsangzela Hnamte hla phuah mawi eltiang ‘Darthlalang’ hla thu ang maia kan Mizo ze chiang lutuk tarlanna ang chi, a thling baw hawk kha keini ang duang chuan kan ziak ve ngam kher lovang a. Ngam pawh ni ila kan ziak chhuak pha ve lovang a, khatiang hla ţha kha kan phuah thiam hek lovang. Mahse, kum tam tak liam hnu pawh hian a dikzia hi kan la hmu ta reng chu a nih hi.

Sarah Ralte

Mizote hi thukhuh chîng hnam kan ni a, hei hrim hrim phei hi chu kan tlawmngaihna thuthlung nen a inzawm tlat a nih chuan hnualsuat ai maha, a ţha chinah chuan chawi vul tlâk a ni thung tih hi mi tam tak ngaihdan a nih a rinawm. Mahni insawi lût ta ila, ka pa khan kan tleirawl ţantirha min fuihna pui berah, mi nena kan chĕnho naah rilţăm leh tuihăl, hah leh na bik nih loh kha a sawi văwng hle ţhin a. Ka pa thurolumah chuan rilţăm leh tuihăl sawi hmasatu nih a thiang lova, aia upa ei leh in khalh phei chu hnam phatsanna ang hiala ngai ngei turin min chah a ni. Kan tlin vek hauh lem lo thung.

Tunhma aiin tunhnu hian Mizote hi kan lo duapin nunphungah hmasawn viaua kan lan lai hian, kan lo duapin kan lo hniam ta hle mai a. Kan changkan dan hi thawhchhuah tam lam ni lovin, awhna-in a hrin thilţha neih mai a ni ta. Kan naupan lai chuan (ti ve khanglang ila), Mizo chu a malin an huai kan ti thin a, kan pasalţha Vanapa, Taitesena, Khuangchera, Chawngduma leh a dangte kha a mala huaisen ngam an nih avangin ‘vai’ kan tih ho hi chu a huho chauhva huai niin kan sawi ţhin a. A lo ni tawh hauh lo mai.

Mizo upate’n mi huaisen ‘Nopui’ dawm tlâk an tihte chu, midang tel lova huaisen leh khawtlângin an thlamuanpui leh nunau chhantu an ni a; a malin an huaisen ngam. A hniak tam lam lam zui ve ngawt lova, tuiluang su lét zawng pawha thilti ngam an ni. Tunah erawh hi chuan a tak ramah chuan ‘vai’ kan tihte ang mai a, a huho chauhva huaisen, chhantu neih lohva dawihzep tak kan ni zo ta a ni ber a. 
Tunlai kan Mizo khawvel, he Mizorama chéng mipate hi an huaisen tawh lo chauh pawh ni lovin, tawrhchhelna leh teirei peihna tlachham hi a tam zawk an ni tawh. ‘Hmeichhia leh uipui chu lo rŭm lungawi mai mai teh se’ ti ţhin hnam khan, hmeichhe thawhchhuah ei an zak tawh lova, pa ber inti ve si khân nupui fanau chawmtu nih loh chu sawi loh, nupuite chăwm nih hi an inzahpui tawh miah lo. Hmeichhe pawnfen phena biru hi duh aia tam kan nei mek a, hnam zahawm thawmhnaw chu a ni hauh lo mai. Kan ţlangvâlte lah hi thawhrim an hlauh (thatchhiat êm) avangin sikul leh college-ah pawh mipa-in hmeichhia an tluk hlei thei tawh lo chu a nih hi. 

Tunlai lehzualah phei hi chuan Mizo mipate hi social media-ah hian an phunchiar ta em em mai a, ‘hmeichhia/ui rûm lungawi’ ti a upate’n an sawi aiin an phunchiar tawh zawk a. A phunchiar ber berte lah hi mahni hming pawha phunchiar ngam lo, hming lem (faked account) hmanga phun ngam leh, midang laka thu feikibár khawh zawnga ţawngchhuak ngam chauh an la ni zui. Hming lem phena huaisen chauhte aia dawihzep hi an awm thei pawhin a lang lo.

Harhfîma khawvel hmachhawn ngam lo, ruihhlo leh zu phena biru chi hi kan khâwi hnem em em bawk a, hetiangho hi mi dawihzep an ni satliah lova, ‘mi dawihzep chu ŭm lohvin an tlanchhe ţhin’ an tih ţhin tidiktu, saphovin ‘defeatist attitude’ nei an tih ang chi hi an ni. Sakhua/kohhran leh khawtlânga nihna langsăr tak chelha, chumi phena eiru ngam kan ngah chhûng chuan, he ram leh hnam hian hmasawn a hnĕkin hnunglam kan pan zêl zâwk ang. Eiru ngamte tlawntu khawtlâng leh hnam hi kan inzahpui loh chhûng hi chuan he hnam hi a zahpuiawm dâwn chauh a ni.

Politics-a kan ngaihdan dik tak kan sawi ngam lohna chhan hi a bul chu a hniak tam lam lam zui duhna leh, therhlo mamawha inhriatna vang a ni ber a. Hlawkna hmuh tum leh sorkar thàu sawh tum ngawr ngawr avanga politics luhchilhte avangin he ram hi a kal sual thui lutuk tawh a. Rim taka thawh aia therhlo hmanga intunnun tumte hian he ram hi retheihna khurah a hnûklŭt mek a. Ram hruaitute aia che nasa fe zawk bakah, mipui hmasawnna aia mahni hausakna ngai pawimawh zawktu sorkar hnathawkte’n, nasa takin kum tam tak chu mipui min rawkin min pawt hniam tawh bawk.  Hetiang dodăl chu sawi loh; pawm ngam lote hi meidîl sa lai bera dah tlâkte chu kan ni chiang mai. Chu chu Mizo tam ber nunphung chu a ni tawh tlat a ni.

Kohhran chungchang hi sawi ta ila. An thurin innghahna Bible-ah ngei ‘Tangka sum ngainat hi sual tinreng bul a ni’ tih inziak ngei pawh zăwm thei tawh hauh lotute’n, kohhran hi rei tak hruai tawhin an la hruai mek a. Chu chu kan kohhran lian ber berte dinhmun diktak, darthlalanga chiang taka lo lang chu a ni. Kohhran siamţhatna hun hma a Catholic kohhranin sum lakluh tam duh luat avanga chhandamna neihna atana sum pe tam tura an inzawrhna ‘sale of indulgence’ nên khan a lĕm chuang lo. Mizoram kohhrante zinga a lâr ber pakhat chu ‘financial campaign’, sum tam zâwk huilût tura beihpui thlâk hi a ni. Zêp theih a ni tawh lo.
 Tangka sum ngainatna leh khawvel thilţha leh manto neih ve zel duhna (materialism) hian Mizote hi min man nghet tawh khawp a, ram hruaitu, sorkar hnathawk, kohhran leh khawtlâng hruaitute hi a man ngheh ber berte an nih rualin, mipui mimir pawh hi kan entawn berte thiltih dan en reng kan nih avangin, kan fihlim lo nasa tawh mai. Pangpâr siam chawp nena mim thlaha, thlăn zîmte-a luang ral mai turte hi kan va duhâmin kan va huamhap tak êm! Hei hi Mizo mize chhe lai ber lanchhuahna a ni a, a pawi tih bâk sawi tam tur a awm lo.

Hman deuhva khilam aţanga lo chhuk thuhriltu lar takin, thiam taka a sawiţhaih avanga nu tam takin an pasalte leh an fate’n chhandamna an chan theih na’n ni-a ringa ‘rinna thlai chi’ ti-a vuah, dahna tur bawma pawisa tam tham leh an rangkachak ţhi hraw pui pui an vawmluh zut zut hunlai ang kha kan la kalsan thui lo hle. Leilung leh a chhunga thil awm zawng zawng neitu ti-a min zirtirtute vĕkin ‘kan pek duhna thinlung a duh’ tih chhuanlama hmanga kan sum laksak min tum ţhin hi chu harhchhuah a hun ve tawh hrim hrim.

Hnamdangte’n (a bikin saphovin) Mizo tlawmngaihna anmahni ţawnga hrilhfiah an tumna ‘selfless service to others’ emaw ‘Mizo value system’ tih vel ang hi kan kalsan nasa lutuk tawh. Mi kan ţanpui pawhin social media-a pawisa kan pe lai thlalak thehdarh lovin kan ti thei tawh lova, midang tan leh khawtlâng tana kan thiltih pawh, miin an hriat loh leh puanzar loh chuan kan ti duh ta lo. Mi kan ţanpui dawnin mahni robawm hawnga ţanpui tawh lovin, mi thilphal leh hausate sum kan dil khawm a, chutiang sum thawhkhawm chu keimahni lansarhna leh intih ropuina, miretheite khawngaihtu anga inlantirna atan kan hmang hlauh zêl tawh a nih hi.

Hetiang kan sawi avang hian a pâwng a puiin mi ţanpui kawnga inpe te kan sawisel a ni ngawt tihna a ni lova, mahse, kan kalphung kan thlâk dan hi chu a zawmthaw hna ta deuhva, mahni chânna leh inpêkna tak tak a tel ta meuh lo tih kan sawi tumna mai a ni. Tunlai ţhangthar ho hian remote control hi awm ta lo sela, television pawh an en peih tawh lo ang tih ngaihdan sawitute hi ka thlâwp fo thin. He thatchhiatna thlarau hian Mizo hnam hi a sawp rethei êm êm a, hnam zahawmna atan pawi a khawih thui hle bawk.

Pawi ber zinga pakhat chu kan nihna tak aia ţha lutuk zawka lanchhuah leh miin chutiang chuan min hmu se tih, kan Mizo zia hi a ni. Kan ram hruaitute leh sorkar hnathawk thiltithei chin tam tak hi mipui chanâi thlenga eirûk chîng an ni tih hi zêp eltiang mah ila, min rawn chenchilh tak tak tute hi chu rei kan bum tak tak thei chuang lo. Eirŭk hi kan sim theih chuan thil duhawm ber a ni a, kan sim theih rih loh chuan kan nihna angin lang chhuak mai ila, chumi siamţha tur chuan a mawhphurtu leh dân kengkawhtu sorkarin hma la mai sela, kohhran leh khawtlâng pawhin langsâr takin i dem ngam mai zawk ang u.

Pathianni leh Sabbath ni a kutfai ber anga Pathian biakbûk lam hawia kal suau suau chunga, ‘ringlo mi’ kan tihte aia kan eirŭkna kut balh zawk zia hi pawm ngam a ngai tawh. Chu chu insiamţhatna (reformation) bul ţanna tŭr pawimawh chu a ni zawk. Ţha si lova ţha anga langa, lemchan hi kan kalpui rei ta. Kan kristianna te, kan tlawmngaihnate hian lemchanna khawvel thlauhthla-in, a taka mipui tana thawhna, rawngbawlna leh hmasawnna dik kawngah min hruai tawh mawlh teh se.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post