Ṭhalaite leh Politics

- Lalnghinglova Hmar (Tetea Hmar)

Vawiiah hian party politics lam sawi loin, "Politics leh Mizo ṭhalaite" tih lam hawi sawi ka tum a, chu chu ka inbuatsaih dan a ni:
Mizo ṭhalaite hian politics hi kan ral thlir rei lutuk a, a chhunga tel ve leh luhchilh kan tum lo mai ni loin kan zir chiang taima tawk lo a, a nawlpui hian kan ram politics sukthlek kan hre loin kan ngaihtuah tawk lo hle niin ka hria.
Kan college kal ve lai chuan politics lam ngaihven deuh hi chu SU leader-te chauh kha emaw kan ti a, zirlai pawla inhmang deuhte bak kha chuan politics kha kan tuipui vak lo tlang a ni. 
Thawk khatlai kha chuan politics kha 'sual' ang thawthangah kan ngai emaw tih mai tur a ni a, Kohhran Upa leh kohhran mite tel vena tlak lo ang hiala ngaih hunlai kha a awm.
Zawi zawiin thil a inthlak hret hret a, politics kan hmuh dante a lo danglam chho zel a, politics chu ram siamna a nih miau avangin 'mi ṭha khelh tur' ti lam hawi zawnga inzirtirna chak tak a lo awm leh ta. Chu chuan kan political party-te nasa takin a nghawng chho ta a, political party-a rinawm taka rei tak lo awm tawhte aia kawng danga 'mi hming ṭha' zawn chu an intihhmuh chho ta a ni.
Tun hnai kum 20 bawr vela kan sorkar neih tawh hi han en ta ila, a chhungah hian mi hming ṭha kan tih kha an ṭhahnem hle. MNF sorkar hmasa kha kan en chuan, kohhran mi naran mai pawh ni loin Kohhran Upa kha an awm ta fur a, an hunlaia YMA hruaitu leh zirlai pawl hruaitu an ther fur.
Congress pawh chuti tho an ni a, kum 2008-a sorkarna an chan dawn khan an party mi leh sa neih sate aiah mi thar, 'mi hming ṭha' kan tih ang chi bawk kha an sawm chhuak a, 'MLA hmel thar' kan nei ta nual a ni. Kohhran lama hruaitu, ṭhalai pawl hrang hranga hruaitute an ni fur ta a nih kha. Tunah MNF bawkin sorkarna vawn fung an han chelh leh ta a, anni pawhin mi hming ṭha bawk an zawng leh ta a, MLA kan neih tharte pawh hi kohhran leh pawl hruaitu hmingṭha thlan khawm ang deuhthaw an ni a, Kohhran Upa pawh an ṭhu tlar thei nual mai.
Ka ngaihtuahna tithui leh ka rilru tina fotu erawh chu hei hi a ni - ram hruaituah mi hming ṭha kan han thlang chhuak a, tun hmaa mite aia a ṭha zawnga an danglamna emaw, an dik fal viau emaw, an bial an enkawl dan leh an department an kaihhruai danah mi hming ṭha huanga awm ve lote aia an ṭhat zawkna sawi tur a vang riau ṭhin hi a ni. Chu mai a ni lo, kan 'mi hming ṭhate chuan politics an siam ṭha lo a, an hming ṭha sa an thai chhe fo zawk - an zavai erawh chuan an ni lo.




Entirna han pe ta ila - kan bialtu MLA hmasa chu zu in ṭhin a ni a, a politics khelh duh dan leh a campaign kalpui duh dan pawh kohhran duh ang zawng a ni hauh lo a, kum nga chhung bial min kaihruai a, a hnuhma pawh bial mipuiin kan hria. MLA kan inthlang thar leh ta a, tlawmngai pawl hruaitu leh kohhran mi em em mai, zu leh ruihhloa fihlim mi ṭha tak kan han thlang tling ta a; nimahsela kum nga a liam a, a hmaa mi aia a ṭha zawnga a danglamna sawi tur a awm si loh chuan, mi hming ṭha ringawt kan zawnte hian kan ram hi an hming ṭhatpui lo a ang chho ta hle.
Ṭhalaite hian thil hi kan ngaihtuah ngun a ngai khawp mai. Kan duh emaw duh lo emaw kan ram hruaitu tura kan thlan tlin apiangte kaihhruaina hnuaiah hian kan awm a ngai tho tho a, chuvangin min hruaitu tur kan thlan dawn hian ngaihtuahna kan sen a ngai.
 Ram hruaitu thlanna hi 'mi lar' thlanna a ni lo a, 'mi fel ber' thlanna a ni lo a, 'kohhran hruaitu' thlanna a ni hek lo a, 'Tu hi nge ram kaihruaitu atan ṭha ang a, tu hian nge a ngaihna hria a, tun hian nge tuna kan dinhmun aia ṭha zawkah min hlang kai thei ang?' tih thlanna a ni tih kan pawm thiam a hun ta. Kohhran hruaitu ṭha tak kha ram hruaitu ṭha a ni kher lo a, kohhran lama kan hman rim vak loh hi ram hruaina kawngah chuan mi ṭha leh chak tak pawh a lo ni thei tihte pawh hi kan pawm ngam a ṭha ang.
Kohhran lamin inthlan dawnah thuchhuah an siam ṭhin a, ngun takin han chhiar chhuak ila, 'duhthusam zawnna' a ang ber. Chutihlaiin kan candidate neih ṭhenkhatte hi chu han en ila, Kohhran duhthusam hi an ni deuh thuak ang. A tehna hrang hrangah hian an tling deuh par par a ni. A tawpa a pawi ta ṭhin chu, chutiang mite chuan kan 'system' kan tih mai aṭanga tal chhuah hi an lo thei bik hauh lo a, MLA dangte ang bawk an ni a, Minister awm tawhte ang tho an nih leh si  ṭhin - vatawk dang ang thoah an chhuak châwk.
Ka titi kual ta duah a, ka sawi tum chu hei hi a ni e: Ram rorelnaah hian kan ṭhenawm state-te leh kan rama state dangte hi kan tluk loh thu kan sawi fo mai - thiamna leh theihna kawnga kan tluk zo lo deuh a nih pawhin, dikna leh rinawmna kawngah tal hian kan 'mi hming ṭhate' hian han khum thei hlauh se chu tun aiin kan ziaawm hret mai awm mang e.
Tunah hi chuan ring lotu zawk,  kohhran lama nihna nei lem lote aiin kan state kan enkawl thiam loin enkawl fel lo zawk a, hmasawnna kawngah kan ṭhang chak lo mai ni loin kan hnufum bik em em reng a, ram hruaitu tehfung hi kan siam ṭhat a hun leh tawh pawh a ni mai thei e.
Hetiang sawi chhuaktu nih hi a inthlahrunawm lek lek a, a sawitu hi a felin a ṭha bik tih lam a ni lo; nimahsela kan ram kalphung en hian YMA leh zirlai pawl vel aṭanga ram hruai tura kan luh ruih ruih hian kan ram hi ram ropuiah kan chhuah lem lo a, Kohhran aṭanga kan hming ṭhatna nena kan intah luh hian danglamna vak kan thlen chuang lo a ang - tuna kan ram dinhmun en hi chuan. Hei hian YMA leh Kohhran lam mi kan hnawl ta ni loin, kan tehfung chu henga hruaitu lo ni tawh lam aiin inpekna tak tak leh thiamna leh theihna lam ni zawk se a ṭhat a rinawm. Kan ram hruaitu turin mi fel lo leh zu rui buk buk emaw, mi thiam si nun thlahdah takte kan zawng ang, tihna lam a ni lo a, a tehfung pawimawha kan hman tak deuh ber 'mi hming ṭha' tih ringawt hi chuan state dang hnungah min ṭhuttir tih chu a takin kan hmu ta.
Tlawmngai pawl aṭanga politics-a kan zuang lut duh a nih pawhin a thiang vek a, tawnhriat an ngahin hruaitu ṭha ber ber pawh an ni zawk thei ang a, kohhran lama mi hming ṭhate kan sawm lut duh a nih pawhin a la remchang vek ang a; nimahsela chu pa/nu chuan ram hruai turin inpekna tak tak a nei nge nei lo tih leh, a hnuhma (background) chhuiin ram hruai thei tur quality a nei em, tihte ngaihtuah thlen a hun ta. Kohhran enkawl lama mi bik hian ram a kaihruai thiam kher lo thei a, YMA lama mi tlawmngai leh fel tak hian a central sorkar a dawr zei lo viau ve thei a, zirlai hruaitu rem hre tak hi Assembly House-a dan siam hunah a thawhhlawk vak tawh lo thei. Ngaihtuahna tizau ila, Mizo ṭhalaite hian kan ram dinhmun leh kan politics kalphung hi ngun taka kan zir peih a hun tawh khawp mai. 
Ka ngaihtuah ve fo chu tun hnaia central service lama kan tling hlei thei ta lo leh IAS kan tlem tial tial a ngaimawhawmzia hi a ni a, nakinah kan ram leh hnam hian a la buai phah viau thei a ni. Chutih rual chiah chuan heng thu kan sawi apianga kan sawi tel ṭhin department Secretary leh kan Chief Secretary-te Vai an nih vek chuan kan ramin a tawrh turzia an sawi hi fiamthu titakin ka chhâng ṭhin. Kei hi a lehlam zawnga ngaihtuahna seng ve fo hi ka ni a, "Hei chen hi kan Chief Secretary-ah Mizo deuh hlir kan nei a, Secretary zawng zawng deuhthaw Mizo an ni bawk a, min thlenpui chin chu tun hi a ni a, Vaite pawh chu kan ram sorkar dinhmun pawimawh hi rawn chelh chhin se la, kan office kalphungte pawh an 'zir angin' han kalpui dawn chhin se la, kan ziaawm phian mai thei asin! Heng ngaihtuahna mak tak takte hi ka nei pek a, a ṭha ber hauh lo ang a, Vai hi rawn awm ta tak tak se kan state hian a ṭhatpui kher lo ang; nimahsela ngaihtuahna zau zawk kan neih theihna atan hetiang hi chhut ve fo a ṭhain ka hria a, tuna kan kal dan ringawt ni lo deuh hi Mizo ṭhalaite hian ngaihtuah ṭhin ang u.
Hemi zulzui chiah hian, kan ram hruaituah Mizo hlir kan nei a, kan MLA zawng zawng deuhthaw Mizo an ni a, kan Chief Minister leh Minister-te Mizo niin kan CS leh Secretary tam zawkte Mizo an ni a, chuti chunga kan ram dinhmun chu tuna mi hi a ni.
Mizo ṭhalaite hian ngaihtuahna kan sen a, kan ram kal zel dan turah hian khawilaiah emaw 'change' hi kan siam ngam a hun ta khawp mai. Chumi tur chuan i nu kha beisei lo la, i ni emaw i pi emaw beisei suh - an ngaihtuah lo. I pu pawhin a ngaihtuah lo ang a, i pa meuh pawh khan heti zawng chuan ngaihtuahna a la seng kher lo ang. Mizo ṭhalaite hian, "Kan kal dan pangngai hi ṭha kan ti," ti ringawt lo deuhin, ngaihtuahna fing leh zau zawk pu ila, a ṭul hunah chuan huaisen takin 'change' thlentir tumin pen chhuak ve ngam ila, state hmasawn zawka an kalphung kan ban phak tawka awmte 'copy paste' zelin ṭan la thar ila, Mizoram rorelna sukthlekah hian ṭhalaite hian tih ve tur leh sawi theih hi kan nei chiang a ni.
Tuna kan ṭhalaipui politics luhchilhtu ṭhenkhatte chu Facebook leh WhatsApp velah thu belchian dawl loin an inbei luih luih a, dawt phuahchawp ngialngante an thehdarh hreh reng reng lo a, chutianga tiduhtu zingah chuan kan political party liana nihna langsar neite pawh an la awm hial. Heti ringawt lo deuha kan kal ve a hun tawh lo maw? Politics-ah pawh insawichhe tawn leh thu awmze nei loa inbei chiam chiam lo deuhin, 'issue' te khelin debate awmze neite nei ve tawh ila, 'policy' te pawh sawihoin 'ideology' kan neihte pawh phawrh ve tawh ila, zawi zawiin kan ram hi kan siam ṭha thei ang tih ka ring tlat a ni - vawi leh khata sang taka invawrh a harsa deuh a nih pawhin, tuna kan thlen chin aṭanga hmasawn hi chu a theih ngei ngei ang.

(NOTE: Kan ṭhianpa TBC Lalvenchhunga'n a awmna ṭhin political party PRISM chu ṭhiaha awmin pawl dang nen an inchhun fin dawn takah chuan tel chhunzawm a tum loh thu min hrilh a, politics-ah a zuan luh tawh avangin ram tana theihtawp chhuah zui a tum thu leh, a theihna zawna ram rawngbawl tura a inpeknaah Zoram People's Movement (ZPM) zawm a tum thu min hrilh. Amah an lawm luh nia thusawi turin Pu Lalrammawia, Ramhlun South nen min ngen a, he thu hi vawiin October 7, 2020 khan ZPM Office-ah ka sawi - Tetea Hmar)

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post