TUNA LANGLO, A KAWNG KAN ZAWH MEK HNAM BORALNA

(Hnam dang nupui pasal neilo tura inzirtirna ni September ni 2 pualin)
- Chhakchhuak Entlinga
Columnist, Explore Mizoram

Mi thenkhatte avangin hetiang thupui hmanga thuziah alo ngai ta a, mi thenkhatte avangin kan hnam erawh ala boral lo thung. Kan hnam kawngzawh mek hnam boralna hi kan nuaireh thei a, kan nuaibo thei a, chumi tur erawh chuan Mizo hnam leh kan ram himna ngaipawimawha hnamdang nupui pasala kan neih loh a ngaia, neilo tura kanin zirtir sauh sauh a ngai bawk awm e.


Hnamdang nupui/pasala neih hi mi thenkhat chuan pawi tihna nei lovin, a inneia te anin hmangaih chuan, chu tluk chu a awm lo, an lo ti thin a. An sawina kawngah chuan dikna thui tak a awm ve awm e. Mi anin hmangaih phawt chuan hnamdang chu lo neise a pawina a awm hranpa lo. An duhthusam nun nuam tak an nei thei anga, an tan khawvel pawh alo nuam ve sawt maithei bawk. Mahse Mizo hnam nihna chu an hralh a, an mahni avangin Mizo karah vai mizo hmingpu an lo awm phah a. An ni avang hian kan ram Mizoram ngei pawh hi Mizo tih thumal kengtu hnam tana vohbik a ni talo emawn chu aw tih tur khawpin Mi tam tak dawn-tawi (ngaihtuah chian loh) na avang liau liaute in Mizo emaw inti Vai lo nisi, Vai nih avanga rilru na Mizo hmingpu tam tak an awm phah bawk. 

Hmangaihna hi a ril em a, hmangaihna chuan hnamdang an ni emaw nilo emaw a thliar lo an ti a, kawppui atan hnamdang an thlang thin. Keimahni dinhmun leh kan tun hun chiah kan ngaihtuah thin vang a ni. Kan hnam boral tur hi kan ngaihtuah thleng thin lo em mi? Tuna mimal tana a pawina awm em em lo kha Mizo hnam tan chuan a pawi viau thung si a. Keimahni avang hian kan thlah lola awm turte hian ka ram tih tur an neilo hlauh thei a, keimahni avang hian kan hnam hian chimral a tawk thei bawk. "India ramah minority, hnam hnufual leh a bik taka enkawl ngai, Tribal kan ni a, Hmangaihna chang chawia a hnam phatsan ngam chuan tribal a nih avanga hamṭhatna a dawn zawng zawng pawh a chang lo ngam tur a ni. Tin, kan ram zimte tihchep belh lo hian hmangaihna avanga a thlan a pasalte ramah chuan hmangaihna vangin a awm ngam bawk tur a ni. Tribal hmeichhiain tribal ni lo pasal a neih chuan tribal a nihna anga hamṭhatna a dawn ṭhin a dawng thei tawh lo ang tih hi India ram dan a ni bawk. Tin, Tribal vek pawh lo nei se, Mizo kan inṭawiawmna ang hi phut lo ngam rawh se, Mizo hnam phatsanin hnam dang a tlang tawh si a. 


Tin, Sakhuana thilah pawh hian, ”kan kawppui tura kan thlan thin hnamdangten, a hmaa kan sakhua vawn lai ngei zawm chhunzawm min phalsak avangin Kristian ka kal san lo”, an ti a, an kawppui hnamdang an fak chiam thin. Mahse ringlomite kara cheng tura Kristian nulain a hnam vawnlai ngei hralh a, Missionary rilru put vang ni hauh lova hmangaihna an chhuanlam thin hi Pathian pawh hian a duh ka ringlo. Pathian hian i hnampuite Phatsanin hnamdang va nei rawh a ti dawn si lova. Pathian thuah pawh "Ringlo mite nena ruallo taka nghawngkawl bat dunin awm suh u; Suahsualna leh felnain eng nge intawmna an neih? A nih loh leh thim leh engin eng nge inpawlna an neih?", alo tih kha. Kan hnam chauh kan phatsan emaw kan tih lai leh intithei taka Kristian ni chunga ringlomite chhungkuaa iva lawi lai khan Pathian duh loh danin i awm reng tawh a. Bible a inziak Pathian thu ngei chu i phatsan tawh a ni. Mi thenkhat lahin Priyanka Chopra te dinhmun thlir chungin ngaihdan an lo siam thul, Priyanka te nupa pawh an sakhua anin pawmsak tawn ve ve a lawm an ti a. A dik viau, mahse Mizo hnam dinhmun thlir chunga ngaihtuahna kan hman thin loh vanga sawi mai kan ni thin awm e. Keini hnam leh anni hnam (hnampui) chu tehkhin rual loh a ni a, hnam boral tham lek humhalh ngai kan nihna hi mitinte hian hmufiah vek thei ila ava duh awm teh lul em..!! 


Hnam dang kawppui atana nei tawhte nun kan va tichhe thei lova, kan va sawichhe tur tihna a nilo, a pawi tur zawng zawng a pawi zo tawh a. Mahse hnam dang kawppui atana kan thlan hian kan hnam kan phatsan a, kan ram dinhmun derthawngah kan dah a ni. kan thlang lawka kan hmuh phakah pawh Tripura-a Debbarma ho ral nasat dan leh an ram an hloh nasat dan hi kan hre theuh awm e. Hnam dang nupui pasalah an neih pawlh nasat em avangin an hnam, an ram an hloh vek a, an ram ngeiah a tam zawk nita vai rorelna hnuaiah an intulut ta hial a nih khu, a tlai fe hnuah, tunah vai leh hnam dang kawppui neih loh an in zirtir thar ve leh mek a ni. Kan ramah leh kan hnam chunga thil thleng ve thei reng a ni a, thil pawi tak a thlen zel hmaa hnam dang nupui/pasal neilo tura kanin zirtir sauh sauh a hun tawh viau mai. Chu chu Mizoram leh Hnam damna tur a ni si a. 

Hnam dangte hi huattur an ni lova, thianah siamin, kawppuiah erawh chuan mahni hnampui ngei thlan hi kan tih tur leh ka sawi chhuah tum ber pawl a ni. Tin, hnama chianglo, ram leh hnam humhalh tulna hrelo, a thalo zawnga khawhawi/rilru pu zau satliah kan tam tial tial erawh a pawi viau mai. Hetiang rilru pu thinte hian kan hnam dinhmun leh kan ram dinhmun hrechianga, kan hnam dinhmun thlir chunga hnam hralh/phatsan a pawizia an hmuhfiah theih nan tan nasa lehzuala lak kan ngai tawh hle bawk.


Mizo Customary Law chang 74-na “Mizo mipain hnam dang nupuia a neih chuan Mizo Dan angin engkim a kal thin. An mahni inkara intiamna bik neih pawh lo duh sela, roluah thu leh fate thuah Mizo hnam Dan kalhin a ti thei lo. Mizo hmeichhiain hnam dang pasala a neih chuan hnam dang chhungkuaah a lut a ngaih a ni”, tih leh (Ministry of Welfare, Govt. of India No. 12025/6/90, Sec/RL Cell). Mizo hmeichhia te hian (Vai/ Sap) Tribal ni lo, pasalah a neih chuan a fate nen vai/ sap an ni a. Vai an nih tawh avangin Mizoram leilung an neih ve hi danin a phal lo. Tribal ni loin tribal nupuiah a neih chuan amah emaw a fate emaw in sawrkar hnuaia Tribal Reservation leh hamṭhatna awm reng reng an beisei thei lovang. Tin, ram inhlanchhawn chungchangah Tribal ram non-Tribal hnena hlan, non-Tribal ram non-Tribal hnena a neitu nihna hlan hi The Mizo District (Transfer of Land) Act, 1963 (Governor of Assam in 5th May, 1964 ah Assent a pe a) in a khap a ni.
“Vai Pasalah i nei a nih chuan i fate chu Vai an ni ti ngam la, Mizo hnam chanvo chuhpui theihna i neilo. I chuhpui hlauh erawh chuan i phatsan tak i hnam hmelmaah I in chhuah dawn si a”. 

Hnamdang nupui pasala neite chu Mizo hnam phatsantu an nih avang leh ram leilungfate chuhpui theia hnamdang siamtu an nih thin avangin Mizo hnamte hian a leilungfa kan hnampui Mizote ngei hi kawppuiah i nei thin ang u. Tichuan ram leh hnam humhalhna kawngah pen tam takin hma kan sawn tihna a ni ang. Mi thenkhat an mahni chhungte, lainate emaw thianten hnam phatsana hnamdang kawppuia an neih avanga sawimawi phet an tum lai hian nang chuan nupui/pasal atan sawimawi chawp ngai lova i ram leh hnam ina a mawmawh i Mizo pui ngei nei ang che, Mizo hnam a lo him zel nan.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post