Eng hi nge 'Justice' kan tih ber chu?

(A critical analysis of the nature of Jurisprudence)
- K Remruatfela

'Justice' tih thumal hi mithiam hrang hrang te pawhin hrilhfiah an lo tum tawh thin a. Legal thinker thiam tak takte rilru tibuai bertu pakhat pawh a ni.  Thenkhat tana 'Justice' nia lang kha mi thenkhat tan erawh 'Injustice' a lo ni leh daih thei a. Chuvangin, chutianga a dawngsawngtu azira danglam thei 'Justice' a la nih chhûng chuan chu Justice ni-a sawi chu Justice tak tak a la tling pha lo ni te pawhin a lang. Chumi a nih vang chuan chu Justice tehfung dik, a inngahna tur chu eng nge ni ta ang tih hi kan chik ngun a pawimawh khawp mai.

Hmanni chu Sawrkar Officer lian tak pakhat hian _‘Nangni Lawyer te chuan ziaka dân awm chiah in ngai pawimawh a, keini chuan ziaka dân awm aimahin 'Justice' kan thlir zawka, chuvangin khawtlâng leh kohhran tana tha tur hi kan dah pawimawh hmasa zawk thin a ni’,_ tiin social media ah a ngaihdân a rawn puang chhuak a. Tin, Vanglaini Chanchinbu ni 9 October, 2013 chhuakah – _“Mizorama kan Minister hlui pakhat chu sorkar sum cheng vaibelchhe sawm lai mai a fate leh laina hnaite hminga Insurance Company-a dah chungchangah khin a ni a, Mizote zinga roreltu (Judge) dik leh huaisen avanga kan ngaihsan em em chuan he thu hi remin minister hlui chu thiam a chantir a, a thuremnaah chuan he sorkar sum, a fanu kaltlang leh a fate leh a chhûngte dang hminga dah tura a tih chungchangah hian chhia leh ṭha hriatna aṭanga thlirin a dik lo (morally wrong) a; mahse dân mita thlirin, PC Act hmanga thiam loh chantirna tur hmuh a nih loh thu a tarlang,”_ tih a chuang bawk a.

Chuta ka rilrua zawhna lo lût ta chu, Jurisprudence (the science of law) ah hian legally right, morally wrong hi a awm thei dâwn em ni, a nih loh pawhin legally wrong, morally right ni si hi a awm thei dâwn bawk em ni, tih hi a ni. ‘Dân’ hi mipuite tana siam, mitinte hamthatna tura duan a ni a. Mi thiam zâwk ten an sawi fo thin angin kan ram dânpui inngahna chu ‘Natural Law’ (Principle of Natural Justice) niin chu ‘Law of Nature’ lo chhuahna bul chu ‘Bible’ hi a ni an ti thin a. Chumi a nih avang chuan Dik leh Dik lo tehfungah pawh hian ziaka dân awm chauh ni lovin Pathian atanga kan chhia leh tha hriatna thiang _(the  moral sense of what is right and what is wrong)_ hi a lal zâwk tur a ni dâwn lo em ni? Ziaka dân awm hian thil zawng zawng a sawifiah seng lova. Chuvangin, hetianga moral conflict a awm chiah hian 'Justice' a awm theihna turin 'Law of Nature' tehfung hmangin thutlukna hi siam thin zawk tur a ni dawn lo em ni? Jurisprudence bulthum chu Law of Nature hi a ni si a.

Chuti ni lova, Law & Morality insut leh inbahfuh a awm chânga Written Law (Ziaka dân awm) in a sawi tum (Intent of Legislature) aia   a ngial a ngana chu Written Law chauh chu Justice tehfunga kan hmang thin dâwn a nih chuan Justice kan tih fo hian Justice nihna awmzia dik tak leh lai ril a phawk pha lo ang tih pawh a hlauhawm hlel lo ve! Interpretation of Statutes subject ah khan Statutues hrilhfiah dân kan zir thin a. Chumi subject-a Interpretation pahnih - Golden rule of Interlretation leh Literal rule of Interpretation kan zir thinte kha hetianga law & morality conflict a awm chiah hian kan hman tangkai thiam thin a pawimawh khawp mai. Zir thiamna leh by heart hmang pawhin Dân hi chu a zir chhuah ve theih mai a. Nimahsela, Dân nihna awmze dik tak phawrhchhuaka, Justice nihna hlen chhuak thei tur chuan legal mindset kan neih a, chutianga tura kan thluak kan sâwizawi thiam a pawimawh khawp mai. A chhan chu Judiciary in a tum ber chu Justice hlenchhuah hi a ni a. Chutihlaia, Jurisprudence awmze dik taka hre lova dân kan hrilhfiah a, thutlukna kan siam mai thin a nih chuan 'Justice' hi mi thenkhat tan 'Injustice' a lo ni nuk thei palh hlauh dah ang e!

Dân reng reng hi khawtlâng leh a chhûnga chêng mipuite hamthatna tana duan vek an ni a. Hei vang hi a ni, kohhran inrelbawlnaah pawh hian Committee meeting lâi hi a rau lai ber chu a ni an lo tih fo thin hi! Eng khawtlang hruaitute mahin Dân kalhin dân thar an siam thei lova. Chutiang bawkin, kan ram roreltute pawh hian Dânpui (Constitution) kalhin dân thar an siam thei bik hek lo! Chutianga Constituion kalha dân thar an siam a nih chuan chu dân chu Court sâng zawk ten an thiat leh thei a ni tih pawh kan hriat sa vek a ni awm e. Chutiang chiah chuan, kan Dânpui (Constitution) in *Law of Nature* a lo kalh a nih phawt chuan chu Natural Law chu a ding chang zâwk tur a ni. Nature kalh dân leh chêtphung reng reng hi Jurisprudentia atanga thlir chuan dân tak tak a tling lo va. Chutiang dân a lo awm a nih pawhin chu dân diklo chu dân vêkin kan paihthla tur a ni. Kan zui Isua Krista ngei pawhin, _‘Dân ti boral tura lo kal ka ni lova, ti famkim tura lo kal ka ni zawk’,_ a lo ti si a. 

Chuvangin, mitinin an pian tirh phat ata dikna leh chanvo an neih hi a nih ang taka an dawn a. Thil tisual tu te pawhin an thil tih sual ang phu tâwk hmangaihna mit ata zilhhauna an dawn a, vanduaina tâwktute pawhin an tawrhna ata thâwi dam thei tur a hu tâwk zângnadawmna an dawn theihna turin *Justice* tehfungah he Law of Nature hi kan khawrh chhuah thiam a pawimawh em em a ni. *Justice* dik hlenchhuahnaah chuan a khawi lam ve ve tan pawha *Injustice* hi awm thei lo tur ni awm tawk ni pawhin a lang!

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post