MANDALAY LAMTLUANG

- K Remruatfela

November 25 atanga December 2, 2019 inkâr khân Mizo Writers Association te chuan Writers Tour neiin Myanmar ram kan fang a. Tahan leh Khampat-ah te Literary Seminar leh Bookfest neiin Myanmar ram khawpui ber dawttu, Mandalay khawpui te kan fang bawk a. Nuam kan tiin kan hlim tlâng dar dar hle.

Kum 30 chuang kalta khân ka pa'n Mandalay khawpui nuam taka Miss Kye Leene-i nen *Mandalay Times* tih Chanchinbu thahnem ngai taka an enkawl dun laia Burma ram politics insingsak tâk phut avanga lohtheihloha Mandalay khawpui chhuansana Mizorama a lo lèh leh tâk dân suangtuahna thawnthu chu *Mandalay Rose Par* tiin lehkhabu a lo tichhuak tawh a. He ka pa lehkhabu tih chhuah hi kan pian hma thil daih ni mah se, chu Mandalay rose pâr thawnthu chuan kan naupan têt ata min chiah hniah em em a. Ka pa suangtuahna mai mai mah ni se, chu thawnthu chuan hriat leh hmuh theih loh lamah hian ka ngaihtuahna chhûngril a luah tlat avangin engtikah emaw chuan ka pa khawpui ngaihsan em em thin, Mandalay khawpui hi ka la hmu ve ngei ang tiin ka lo intiam ru thin a. Chutia ka lo thlir rûk thin a taka chan tîr tura literature lama ka pa leh ka pu te hnungzuia Mandalay khawpui ka han hmu ve ta mai dâwn tih ka inhriat chiah kha chuan lâwm vangin biangah mittui a luang lo chauh a ni a. 'Ka pa kha la dam sê aw...' ka ti vawng vawng mai.

Mandalay khawpui hi sawi tawh angin Myanmar ram khawpui pahnihna ni a. Kum 1857 khan King Mindon chuan inkulh nana lo hmangin he khawpui ropui tak hi a lo din a ni. Kum 1885-a Kumpinu sawrkarin a awpbeh hma kha chuan Burma khawpui ropui bera ngaih thin a ni a. Ram inrêlbâwlna hmun a nih bâkah sumdâwnna hmunpui ang pawha ngaih thin a ni a. Nimahsela, Kumpinu sawrkarin a awp hnuah kha chuan zâwi zâwiin a ram leilung hausakna hi rawk tan a ni  a. Indopui II-na hunlai, kum 1948-a Japan Sawrkarin a rûn hnu atang phei kha chuan namên lovin a than a thu a. Hetihlaia Burma ram chhim tâwpa khaw lian ve tak pakhat, Rangoon _(tunah chuan Yangoon tih a ni tawh)_ khua chu Kumpinu sawrkarin a chei chhoh char char bawk si avangin tun hmaa Burma ram khawpui ber ni thin, Mandalay khawpui chu tun dinhmunah Yangoon dawtah awmin khawpui ber dawttu nihna a hauh phah ta a. Nimahsela, a khaw thlèng a mawi êm avang leh a ram leh sik leh sa bâkah a chhûnga chêng mipuiten mi hîp theihna thùk tak an neih tlat avangin vawiin thleng hian sumdâwnna khawpui anga la ngaih zui tho a la ni a. Khualzin han  tlawhtu leh pêm tharte pawh an la kat nuk reng tho!

Mandalay khawpui hi Mizote tana a pawimawhna em em pakhat chu kan pipute thawnthu, kan ziaktu hmasate nuna bet tlat -  Chindwin luipui te, Irrawady luipui te, Siampahranga kulh, Myamo Sanapui ldt. nena inzawm vek a nihna hi a ni âwm e. Mizo thawnthua kulh lâr tak leh kan pipute kuthnu pawh tel vea kan sawi thin Siampahranga kulh kan ti mai "Mya Nan San Kyaw Palace'' (Mandalay Palace) te, kan ziaktu hmasa, Captain C.Khuma'n thu leh hla hmanga ngaihnawm em ema a lo châwi 'Maymyo Sanapui' tihte kha Mandalay khawpui chhunga awm vek hi a ni a. Tin, kan pipute lo chhuahna bul pakhata an sawi "Chindwin luipui" leh kan Ziakmi hmasa, Dr. James Dokhuma'n Indopui behchhana thawnthu ngaihnawm em em *Irrawady luikamah* tih thawnthu a rawn phochhuahna bul, Irrawady luipui te kha he Mandalay khawpui bul hnaia awm vek an ni a. Heng luipui pahnihte hi Myanmar Mizote khawpui tih hial sawi thin 'Tahan' atanga Mandalay pan dawna dai phei ngai ve ve an ni nghe nghe a. Chuvangin, Mandalay khawpui zet hi zawng Zofate thinlungah a mikhual tak tak thei mawlh lo a ni ber!

Kum 2014 chhiarpuia a lan danin Mandalay khawpuiah hian mihring 1,225,553 an chêng a. Khawpui zâu tak ni hran lêm lovin a ram zâu zâwng hi 163.8 sq KM chauh a ni thung. A mihring chêng tam ber te hi Kâwlho kan tih mai thin, Burmese an ni a. Chinese, Shân leh Indian an awm ve zeuh zeuh bawk. A tam berin an sakhaw biak chu Theravada Buddhism a ni a. Sawi tham lovin Christian, Hindu leh Islam sakhaw be tute pawh an awm ve pheuh pheuh bawk. Mandalay khawpui hi Myanmar ram chhim dep lam deuha awm a ni a.  A ram khawpui ber, Yangoon erawh China dep, hmâr tâwp lama awm a nih thung avangin a inhlat em em a. Mandalay leh Yangoon khawpui inhlatna hi KM 626 ngawt a ni. Nimahsela, phâi zâwl vek a nih bâkah veivahna hmanrua a awlsam êm avangin Thlawhna kher lo pawha intlawhpawh zung zung theih a ni a. Myanmar ram hmun pawimawh pahnih an nih avangin sumdawnna kawngah leh ram inrêlbâwlna kawng hrim hrimah pawh an intlawhpawh tha em em tho a ni. A chunga kan sawi tawh angin Mandalay hi khawpui hmasa zâwk a nih avangin kawng engkimah a changtlung em em a. Historical monuments neuh neuh en tur pawh a tamin thalaite nawmchenna tur hmun pawh a awm kûr dup a. A mi chêng nâwlpui ten saptawng an thiam hlawl lo tih mai lovah chuan biak leh chhawnchhaih velte pawh an nuam em em a, an hâwihâwmin an che vêl pawh a zângkhâi tha a, hmuh an nuam tak zet! Khawpui mi ni âwm rênga mâwi an ni ka ti lo thei lo!

He Mandalay khawpui hi ni 27 November, 2019 zîng dâr 9:00 vel khân kan thleng a. Thlenna tur ngaihtuahna sên buai ngai hauh lovin Zohnahthlâk Pastor chhungkaw fel tak ten zo takin min lo mikhual hlawm a. Kan thlen veleh châwl khaw muang lova kan inthin harh sawk sawk hnuah kan pipute lung lo tilêng em em thin tu 'Siampahranga kulh' chu a tak ngeiin kan han hmuhpui ve ta a. 'Kan chan bîk hi kan vannei hle' tiin kan infah tawn malh malh hlawm mai. Chumi zawhah tlâi ni tla tur thlir pahin Mandalay khawpui hiptu ber pakhata an sawi thin, Myanmar rama lei dawh sei ber, *U Bein Bridge* an tih chu kan han tlawh ho leh bawk a. A hmun kan thlen hian ni a lo tlâk lek lek tan tawh avangin a mi nawlpui chu an lo inthiarfihlim tan tawh niin a lang a. Nimahsela, ni tla tur la thlir kham thei lo Mandalay nula tlangval no nalh tak tak mai bâkah hnamdang khualzin duhawm tak tak la châmbâng, la innêk luih luih tham an la awm nuk tho a. Chûng mite nena Ubein Bridge ngei maia tlai ni tla tur thlira lèi han zawh ho zet kha zawng a mi den a dangin kir tawh lova châm hlen zui a châkawm thei rum rum mai zuk nia! Khami hmun zet kha zawng duh berte nena lungchim taka tlai ni han len dun nana hmuh duhthusam a van ni tehlul em! Engtikah tak fang leh ang i maw tia inngaihtuah neuh neuh chungin chu Mandalay khawpui duhawm tak mai chu a tûk, tahrik ni 28 November, 2019 chawhnu her lam hretah chuan kham lo leh ngai em em chungin chu khawpui mawi leh nuam tak kan chhuahsan ta a.