TRUMP-AN CHINA LEH INDIA INKAR BUAINA A EN CHIK HLE; A CHHAN 21 A AWM BAWK

Aizawl | Jul 05, 2020: China ram Xi Jinping hruai hian ram 20 chuang nen ram ri buai — khawmual tuipui leh thliarkarah a nei a ni. Tun hnaia India ram nen Ladakh chungchanga an buaina chauh  hi  a ni lo.


President Donald Trump chuan Ningani kal ta khan India leh China inkara buaina chungchang hi ngun takin a thlir kir a, China ram ri pawm tlan chin pela hma sawn zel a tum dan leh țan a lak dan bakah Beijing-in ram dang tam tak a theihna hmanga ram ri-a a zarbuai dan zawng zawng te pawh a zir chip chiar hle a ni. ( Hetiangah hian ram hruaitute hnungah expert hrang hrang, official leh mithiam tam tak ram hotute chipchiar taka thil chinchang zawng zawng hrilh tur an awm tih hre tel bawk i la).  India ram ri, Ladakh-a a chet duh dan ang hian  hmun hrang hrangah a che duh tih leh chet a la mek dan chu a ni a. Mahse White House hian eng tiang takin nge  Chinese hian ram dang an run leh a rum țhaih dan leh Beijing in hmun hrang hrang nek kuala ram zauh a tum dan erawhchu a sawi chhuak lo thung a ni. 



 US Secretary of State Mike Pompeo chuan China ram chet duh dan chungchang chu tun hnai khan " depde leh chimawmthlak lutuk" tia sawiin US aircraft carrier pahnih Indo-Pacific tuipui (South China Sea) lam China invilik pawh pawng pawrh nasa lutuk tur han ep tur leh bengdai  tur a vai liam țumin a sawi a ni. 

China leh an  ram chanchin zirtu 'Beijing watchers' te chuan, hma khaw sang ațang tawhin  China ho hi hnam dang leh an thil ngai thei lo an ni. Tun hma lam kum zahnih chuang zet chhung nek sawr leh, kha tih hun laia rawng taka kut an tawrh țhinna kha tun hnua hmasawnna an han neih hnu hian an țhin a ti rim thar leh nia ngaih a ni a, thil ti thei leh chakna nei nia an inhriat hnu hian an chhehvela ram te chungah namen loin an invaivung taah a ngaih theih a ni. 



China hian a țhenawm ram 21 te nen  ram buai  (territorial disputes) a nei mek a, chung zinga pakhat chu India ram hi a ni. Heng a țhenawm ram 21 te nena an ram buai leh ram a chuhpui hi khawmual, tuipui, thliarkar a ni a, hemi  bakah hian insumdawn tawnna avanga a thunun theih loh leh thu inhmuh tawk loh vang te pawh a ni bawk. 


1. BRUNEI
China hian South China Sea a thliarkar Spratly Islands chhim lam chu a taah a chhal a, hetih lai hian  Brunei chuan China ramin ta anga a cheibawl an ram hnaih ber chu  a ta a nih thu leh continental shelf leh Exclusive Economic Zone in a phalsak ang ngeia a ram chhung a ni a ti. 


  UN Convention on the Law of the Sea in a sawi dan chuan tu ram tan pawh an ram ațanga tuifinriat mel 200 chin hi a ram hauh theih chin 'Exclusive Economic Zone' a ni. 


2. PHILIPPINES 
China leh Philippines te hi  South China Sea tuipui avanga inhmu thiam lo an ni a, chung zingah chuan Spratly Islands pawh hi a tel a ni. He an inkar buaina hi  Philippines chuan International Court of Justice ah thlenin hnehna a chang a, mahse  China hian ICJ thu remna chu engah mah ngai loin a zawm duh chuang lo. An inkara buaina leh harsatna hi a awm chhunzawm zel a, Beijing hian economic incentives te pe mahse an buaina hi a reh chuang lo a ni. 


3. INDONESIA 
China ram hian South China tuipuiah Indonesia tuipui chin Exclusive Economic Zone/ Natuna Sea rawn pela, a va hauh avanga an inkar buaina hi awm a ni.  China  hian helai tuipuia sangha man theihna chanvo neiah a inchhal tlat bawk avangin sangha man chungchangah hian Indonesia nen hian an tual thu a chhe zing hle bawk.

  Indonesia Sorkar hian  China in helai tuipui a rawn  ta chei leh hauh hi  1982 United Nations Convention on the Law of the Sea țan chhanin a pawm thei lo a. Indonesia chuan China in thil a tih vel dan chu duh loin  July 2017 khan South China Sea chhunga tuipui a hauh chin chu North Natuna Sea tiin hming thar a phuah a ni. 


4. MALAYSIA 
China leh Malaysia te inkar buaina pawh hi  South China Sea chhung  Spratly Islands chungchangah bawk a ni. Malaysia hian thliarkar a hauh chin chu Exclusive Economic Zone in a huam chhunga awm vek, mel 200  chhung khung vek a nih thu a sawi. Malaysia hian heng thliarkar pathumah te hian tuipui hauh chin veng turin sipai a dah  a ni. 

5. SINGAPORE 
Singapore nen hian  South China Sea lamah China nen hian buaina a nei lo mahse a tuipui chhungah United States - Naval Forces te bu khuarna atan hman a phalsak vang a ni. China hian hemi avang hian "zalen taka tuipuia vei vah theihna"  UN Convention of Law of the Seas kalh a ni tiin a lawm lo hle a, he dan hre lo ang mai hian a țhenawm ram tuipui te chu a nek lawi si a ni. 


6. LAOS 
China  hian Laos ram chhunga ram zau tak chu hmanlaia China nen inkaihhnawihna nei, Yuan Dynasty in kum 1271-1368 chhunga a lo awp tawh țhin anih avangin a ramah a ngai a ni. 

7. CAMBODIA 
China hian hmanlai hun  Ming dynasty 1368-1644 in a ram țhenkhat lai a lo awp tawh chu a ramah a chhal bawk a ni. 


8. THAILAND 
Thailand hian China ramin Mekong lui lawng lian zawh theih loh tura a siam danglam chu a duh lo hle a, hei hi Yunnan Province ațanga Thailand lawngchawlhna lam panna a ni a, kum 2001 khan lawng lian zawh theih loh turin a siam danglam a ni. Hei hian Sotheast Asia ram ram zawngte tan harsatna a thlen nasa hle a ni. China hian Mekong lui hi khuapin Hydropower/Electric siamna atan a hmang a, Mekong lui mawng lama awm ram tam tak te harsatna a thlen nasa hle a ni. 

Thailand ram Cabinet chuan February 2020 khan Mekong lui China in lawng lian zawh theih loh tura a khawih danglam chu siam țha turin thu an ti tlu (passed) a ni. Mekong lui a khawih danglam avang hian Myanmar, Thailand, Cambodia, Vietnam ram chhunga mihring cheng mi nuai 60 ten harsatna nasa tak an tawh phah a ni. Mekong lui khuah avang hian lui mawng lam ram te tan eco system a buai zo a, tui lian, tui kam leh khawkhén dan pangngai a nihna angin a awm thei lo a, heng ram chhung ei leh bar zawnna nasa takin a ti khawbaw bawk a ni. 


9. JAPAN 
China hian South China Sea a Japan thliarkar Senkaku leh Ryuku Islands te a chuhpui hi an buaina bul ber chu a ni. China hian Air Defence Identification Zone leh Exclusive Economic Zone  pelin East China Sea lamah hian tuipui a hauh bawk.


10. VIETNAM 
China leh Vietnam hi kum 1979 khan an lo indo tawh a, ram ințhian țha tak an ni țhin a, China an indo țum hian nuai deuh neka, thil zirtir tum hle mahse a ti hlei thei bik lo. An buaina hi South China Sea a Macclesfield Bank, Paracel Islands leh Spratly Island ah tho a ni a, Vietnam hi heng hmuna, tuipui leh thliarkar a hauhah hian a ding nghet a. Thla hmasa - June thla mai pawh khan China hian Vietnam sangha mantute lawng Paracel Islands vela sangha an man lai chu a lo tih chhiat sak tawh a ni. Beijing hian South China Sea 80% lai hi a hauh a, a ta a nihzia leh he lai vela  ram dang miten sangha an man a ni tih a lantirna a ni. 


11. INDIA 
China hian India in a ram chhunga a chhal Aksai Chin ( India map a lu ding lam poh lai hi) 38,000 sq. km a awp sak a, hei bakah hian Arunachal Pradesh pumpui leh Ladakh pumpui hi China hian a ramah a chhiar bawk a ni. June 15 a Eastern Ladakh Galwan a sipaite inpheksualna chhan pawh kha China in ram ri pawm dun tawh sa ațanga ram ri an rawn sawn vang a ni. Hemi bakah hian 5,163 sq km Shaksgam Valley India in a ram nia a chhal chu kum 1963 khan Pakistan in China kutah a lo hlan tawh bawk. India in a ram nia a chhiar China in a awp mek hi sq km 43,000 zet a zau a ni. 


12. NEPAL 
Nepal leh China ram ri pawh hi chin fel loh Doklam area lamah hmun thum a awm a, pahnih chu Mt. Everest bul hnai lamah a ni. Tunah hian China hian Nepal ram chhung hmun 12 ah palian zawk a nihna chhuangin awm hmun a khuar mek nia hriat a ni. Kum 1783-92 laia Sino-Nepalese War laia a hneh tawh avangin Nepal ram țhenkhat leh Tibet ram țhenkhat lai hi China in a ram chhung a ni a ti. 


13. TAIWAN 
China hian Taiwan ram hi a ramah a ngai a. An buaina fo chu South China Sea chhunga Macclesfield Bank, Paracel Islands, Scarborough, Shoal leh Spratly Islands chungchangah a ni. Paracel Islands Vietnam țawngin Xisha hi a hming a ni a, he thliarkar awm khawm South China Sea a mi hi a neitu inchuhna a nasa hle a ni. 


14. NORTH KOREA 
Ram pahnihte hi Mount Peaktu, Yalu leh Tuasan te hi neitu nihna an inchuh reng a, China hian Baekhu Mountain leh Jeaendao chu a ram chhunga awmah a ngai bawk. 

Yuan Dynasty 1271-1368 hun laia a lal ram chhung a awm tawh avangin North Korea pum hi a ram chhunga chhiar chang pawh China hian a nei a ni. 


15. SOUTH KOREA 
Ram pahnihte hi tuipuiah Air Defence Identification Zone leh Exclusive Economic Zone te inluh thelh tawnah an inpuh ve ve a. Hei hi Leodo (Socotra Rock) East China Sea ah a ni. China hian South Korea ram pum hi Yuan Dynasty 1271 - 1368 hun laia a lal rama a lo awm tawh țan chhanin a ram nia chhiar chang pawh a nei. 


16. MONGOLIA 
Mongolia nen an ram buai țhin chu chin fel a ni tawh mahse Yuan Dynasty 1271- 1368 hun laia an lal ram a lo nih tawh avangin a ram pumpui hi China ramah a chhal a ni. 


17. BHUTAN 
Bhutanese hnam tam tak hi Tibet ram chhungah an awm a. Bhutan ram zau tak Kula Kangri bial telin China hian a lo chhuhsak tawh a. China hian Kula Kangri khawthlang lam tlang ram bakah Bhutan district chu a ramah a chhal bawk. 


18. TAJIKISTAN 
Ram pahnihte hi 1884 ațanga ram ri buai tawh an ni a. Russian lal Tsar leh Qing Dynasty te ram ințhennaah khan Eastern Pamir mihring chen mang lohna lai hi sawi fel a awm lo. Helai hi Qing Dynasty 1644-1912 lal ram chhung anih beh chhanin China hian a ram chhungah a chhal a ni. 

Kum 1991 a Soviet Union ațanga a indan khan ram buai sq km 28,000 China leh Soviet Union te sawi fel loh a rochun a, 1999 ah hmun thum zinga hmun hnih an sawi fel a, hemi ang hian Tajikistan hian chhim thlang lam ram 200 km a thui chu China kutah a pe a. Kum 2002 khan 1,122 sq km chu China in a rama a chhal chu a pe leh bawk a ni. Mahse Tajikistan ram chhung China in a ram nia a chhal ațanga 3.5% chauh sawi fel leh Tajikistan hian China kuta a pek chu a la ni. 


19. KAZAKHSTAN 
China hian Kazakhstan ram chhung Simerechie ațanga Balkhash dil thleng  34,000 sq.km hi a ramah a chhal a. May 2020 khan Chinese website "sohu.com" chuan Kazakhstan ram pumpui hi China ram chhunga awm niin a tar lang. 

Kazakhstan hian China in a ram chhung nia a chhal 22% chu a pe tawh a. Hemi hnu, kum 1994 a China nen ram ri ching fel tura an dinah Kazakhstan hian China in a ram nia a chhal 56.9% a la chang a,Kazakhstan media te chuan 43.1% pawh hi Kazakhstan ram a la ni a, inremna thar ziah thuai tur a ni an la ti bawk.

20. KYRGYZSTAN 
Kyrgyzstan ram pumpui hi China in a rama a chhala a ni. May 2020 khan Chinese website "tutiao.com" chuan Han Dynasty hun lai khan Kyrgyz ram pumpui hi China mainland ram a ni a, Russia lalten an chhuhsak a ni a ti. 

Kyrgyzstan hian China in a ram nia a chhala 32% chu China kutah hian a hlan tawh a, kum 1999 inremna angin Kyrgyzstan hian 1,250 sq km chu China kutah hian a hlan leh bawk. 

21. RUSSIA 
Kum 1991 leh 1994 ah ram ri buai chingfel turin inremna siam mahse Russia hian an inrina eastern/western section te chu chin fel theih a la ni lo. 1,60,000 sq km lai chu China in a ram chhung nia a chhal a la awm a, inremna tam tak ziak tawh mahse a la fel thei chuang lo. 

Kum 2008 khan Russia Parliament chuan ram țhenkhat 2005 a an lo inrem tawh angin Abigaitu islet, tarabarov, Bolshoi, Ussuriysk Island leh a chheh vel ram te chu China kuta hlan rem a ti a ni.

Source :
Hindustan Times 
July 02, 2020 
@ 21:53 IST

====05==07==20==
Huna Kawlvawm

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post