HRINGNUN THLIRTU

(Ni hnuaia thil zawng zawng hi engmah lo mai a lo ni!)

— Centenary C. Lalzahawma

Columnist, EXPLORE MIZORAM

          HRINGNUN THLIRTU nihna inbelin ka tih tûr leh ka mawhphurhna puitlin tûr chuan khawvêl lama kal tûrin ka inbuatsaih ṭan a, rei vak lo hnuah chuan khawvêl rahbi thar ka rap ṭan a ni ta dêr mai!

          Reilo tê ka han kal a. Tin, tui leh tui inkâra boruak zau tak te, lei chunga hnim te, thlai chi nei te, thei kûng te, leia an mahni chi awm dan tûr anga rah, a rah chhûnga a chi awmte, thlai anmahni chi awm dân tûr anga chi nei te, thing anmahni chi awm dân tûr anga rah, a rah chhûnga a chi awmte, tuipuia sa lian pui puite, thil nung che thei tinrengte, sava thla nei tinrêng anmahni chi awm dân tûr ang ṭheuhva awmte, ram sa anmahni chi awm dân tûr ang ṭheuhva awm te, rante anmahni chi awm dân tûr ang ṭheuhva awm te, leia thil bawkvâka kal zawng zawngte anmahni chi awm dân tûr ang ṭheuhva awm te chu ka hmu a, ropui ka ti hle a! Tin, lehlam ka han hawi a, tuifinriat sangha chungah te, chunglêng sava chungah te, ran chungah te, lei chung zawng zawngah te leh rannung leia bawkvâka kal zawng zawngte chunga thu neitu Siamtu'n ama anpuia a siam mihringte chu ka hmu leh a. Leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawngte chunga thu neitu ngei chu! An ni zet phei chu ropui tak an ni! Siamtu'n ni ruk chhûng chauha leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawngte a han din fel rup thei mai chu a ropuiin a mak ka titâwp thei lo a ni ber mai!

          Tin, khawvêl mihringte awm tamna hmunah chuan ka kal zêl a, ka thil hmuh leh hriat chu hei hi a ni, mi zawng zawng chu mi fing nih tumin an inzir suau suau a, hriatna chu thil tihtheihna a ni tiin thil hriat loh neih an hlau a! Mi zawng zawng te chu ni tin an inzir belh a. Zirna in hrang hrang hmun tin leh ram tinah an hûng a, an awmna hmun apiangah an inzir zêl a ni tih hi! Nimahsela, “Finna a nasat poh leh buaina a tam a, hriatna a pun poh leh manganna a pung,” ti a Bible-a inziak ka hmuh nên an awm dân ka khaikhin chuan a inperhsan hle hian ka hria a! “Finna leh hriatna neih tam pawh chuan awmzia rêng a lo nei lo a lo nih dâwn hi,” ti chung chuan tiam chian lam panin ka kal zêl a. Reilo te ka kal hnuah chuan ṭhian dûn inzui ka hmu a, ka va hnaih zêl a. A tâwp a tâwpah chuan mi fing leh mi â an ni tih ka hre thei ta a! Reilo te ka enthlâk hnuah chuan an ṭhian dûn pawh chu an kal hrang ta a. Mi fing chuan a kalna a hria a, mi â chuan a hre lo va, mah se khawrêl thuhmun an pahniha chungah a thleng tho a! A mak ka ti hle a, ka rilru te te chuan, “Siamtu ngaih chuan mi fing leh mi â, kawng chin hria leh kawng chin hre lo chu ang khat reng an nih dâwn hi, engmah lo mai an lo ni, ropui zâwk rêng an awm lo,” tiin ka ngaihtuah a. Ni hnuaia awm an nihzia a lang chiang hlein ka hria a!

          Tichuan, hma lam panin ka kal zêl a. Mi pahnih hna hahthlâk tak, thlan tui far zawih zawiha hna thawk mêk te chu ka hmu a. Ka va hnaih zêla, mi pakhat zâwk chu khawvêla mi hausa ber a lo ni a. A hmêl lan dân chu a neih ro thil avânga englai pawha rilru hah reng hmêlpu a lo ni a. Pakhat zâwk erawh chu khawvêla mi rethei ber a lo ni. Ani pawh chu mi hausa nih ve tumin beiseina nên harsa takin hna a lo thawk ve bawk a. A rilru a hahdam bîk lo tih ka hmu thiam nghal mai a! An pahnih chuan an thil tum a inang ve ve a hi a lo ni. Khawvêla mi hausa ber chuan a neih mêk aia tam neih belh tumin hna nasa takin a thawk a, khawvêla mi rethei ber pawn a neih chhun tlêmte aia tam neih belh tumin hna nasa takin a lo thawk ve bawk a! Mah se, an pahnih chuan an duhkhawp an nei thei chuang rêng rêng lo! Reilo te chhûng lâwmna an nei tih mai loh chu thih hnua chhawm tûr rêng an lo nei lo tih ka hmu a! Ka ngaihtuah ka ngaihtuah nawn a, mihring thawhrimna zawng zawng chu a hrawk atân mai a ni a, mah se, a châk a daih chuang lo a nih dâwn hi ka ti a. Tin, tiam chin lam pan chuak ka kal zêl a.

          Rei vak lo ka kal hnuah chuan mi ṭhenkhatin in ropui tak tak an sak te, mi pakhatin huan lo ram tam tak hmun tina an neih te, khawvêl hausakna tinrêng an neih te ka hmu a. An bul lawka an mihringpui mi in leh lo man chawia hawh chawpa khawsa ve ṭâwk ṭâwk te, mi neinung zâwk te hnêna ni tin hna hahthlâk tak tak thawk te chu ka hmu bawk a. Tin, mi hausaten chaw leh chawhmeh tui ber ber leh to ber ber te an hmeha an lei laiin mi retheiten chaw leh chawhmeh tui lo ber ber leh tlâwm ber berte thih dâlah tiin an leiin an hmeh ve ṭâwk ṭawk ṭhîn tih te chu ka hmuh belh zêl a. Incheina lah an dinhmun ang zêlin. Eng dinhmunah pawh ding hlawm se, an dinhmun chu a chhia emaw a ṭha emaw Siamtu ngaih chuan mi hausa te leh mi rethei te chu an inang tlâng vek a, engmah lo mai an lo ni tih ka hmu chiang hle a!

          Tichuan, ka iptea Bible ka pai chu ka phawrh a, ka han keu a, chiang deuh zâwkin ka han bih chiang leh a, chuta inziak ka hmuh chu, “Engkim tân hian hun ruat a awm,” tih hi a ni. Tin, ni hnuaia thil zawng zawngte hian hun bîk an lo nei ṭheuh a nih dâwn hi ka ti a. Tin, ka kawng zawh lai chu ka zawh zêl a. Mi chi hrang hrang ka hmu zêl a. Mi ṭhenkhat chu khawvêl kil tinah thu leh hla an thiam avâng te, an zaithiam avâng te, fiamthu an thiam avâng te, damdawi lam an thiam avâng te, Science lam thil an thiam avâng te, thuziah an thiam avâng te, thusawi an thiam avâng te, lam an thiam avâng te, an pian a nalh avâng te, film an chan thiam avâng te, boxing an thiam avâng te leh thiam thil chi hrang hrang avâng tea hming thang leh lâr êm êm te chu ka hmu ṭeuh a. Chutih laiin an bul hnai lawka mi ṭhenkhat erawh khaw khat chu sawi loh an ṭhenawm khaw vêngte pawh ina an hming an hriat loh te pawh an lo awm ve bawk a. “Ṭheuh ṭheuh ni si, an va inthlau êm ve aw?” tiin ka ngaihtuah a. A mak ka ti hle mai a! Chutia ngawi renga ka awm lai chuan he thu hi ka thinkung chhûngah a lo lût a, “Khawvêl hriat a mi lâr leh ṭhenawm khaw vêng te pawhina an hriat loh mihring chu Siamtu Pathian ngaih chuan ang khat reng an ni si, engmah lo mai an lo ni, ropui bîk leh nêp bîk rêng an lo awm lo,” tiin. Tin, chu hmun chu ka kalsan leh thuai a.

          Chutia reilo te ka kal leh hnu chuan in ruak pakhata mi pahnih lehkha zir ka hmu a. Mi pakhat zâwk chu mi lehkha thiam tak, khawvêl zirna zawng zawng zir chhuak tawh a ni a. Pakhat zâwk erawh A, Aw, B leh A, B, C., ringawt pawh thiam thei miah lo a lo ni a. “Ṭheuh ṭheuh hi a lo va inan loh theih ngai êm!” tiin ka ngaihtuah neuh neuh a. Tin, Bible ka la a, ka han keu leh a, chuta inziak ka hmuh chu, “Lalpan thil zawng zawng hi chhan nei ṭheuhvin a siam a,” tih thu hi a ni. “Tinge thiam thei lo hrim hrim hi an awm a, zir vak lo pawha thiam thei tak an lo awm laiin?” tia zawhna ka insiam ṭhin chhanna chu ka hre fiah ta! Tin, chu hmun chu ka kalsan leh a. Reilo te ka kal leh hnu chuan mi pahnih ka hmu leh a, pakhat chu mi lehkha thiam a ni. Ani chu khawvêl zirnaa thiam tak mai hi a lo ni a. Pakhat zâwk erawh chu mi thiam a ni ve thung a. Khawvêl zirna lama sawi tûr nei miah lo, mah se, Siamtu thil thlâwn pêk pianpui thiamna nei sa a lo ni a. Mihringte thlir dân chuan chu mi lehkha thiama chu a ropui zâwk tih ka hmu a, nimahsela Siamtu thil thlâwn pêk pianpui thiamna neitu kha kei chuan a ropui bîk riau hian ka hmu a. An pahnih chuan nupui fanau enkawlnaah an buai bik lo tih ka hre thei nghal mai a, chu aia ropui leh lei malsâwmna dang chu lei chungah rau rau chuan a awm âwm lo ve! Ka ngaihtuahna a kal thui hle mai a, Siamtu thil rêl dân chu mak ka ti a, mah se, Siamtu Pathian ngaih chuan ni hnuaia lêng an nih miau avângin engmah lo mai an lo ni!

       Tin, ka tihtûr ti zo tûr chuan hma lam ka pan zêl a. Reilo te ka kal leh hnu chuan, inngaizâwng inhmangaih êm êm te, nupa inhmangaih êm êm te, chhûngkua inhmangaih êm êm te, unau inhmangaih êm êm te, ṭhian inhmangaih êm êm te chu ka hmu a. An hlim hle mai a, an nunah Pathianin lalna a chanzia ka hmu a. Tin, an bul lawkah chuan inngaizâwng inhmangaih miah lo te, nupa inhmangaih miah lo te, chhûngkua inhmangaih miah lo te, unau inhmangaih miah lo te, ṭhian inhmangaih miah lo te chu ka hmu leh a, an nunah Setana'n lalna a chanzia ka hmu tel bawk a. An za chuan ni hnuaia awm an nih avângin dem thei niin ka hre lo va, ka hriat zawng chu engmah lo mai an lo ni tih chauh lo chu!

          Tin, tiam chin lam pan chuan ka kal zêl a. Mi hausa, in leh a vêl pawh vânram ang maia mawi leh nuam, zân thla eng hnuaia ṭhutna tûr ṭhutna nalh tak tak leh man to tak tak nei, thla a ên loh pawha bulb changkang ber ber chi in khai tlar tuarh, sava mawi tak tak chhûn leh zâna an hrâm rî mawi tak leh lunglên thlâk tak tak ngaihthlâk tûr awm reng, nupui fel tak nei, fanau lamah pawh duh tâwk malsâwmna dawng, duh duha tirh kual tûr chhiahhlawh pahnih pathum englai pawh a nei, lirthei khalh sên loh leh a changkang ber ber chi nei, mahnia khalh peih loh pawha khalhsaktu tûr driver englai pawha nei, a tâwi zâwngin lei chungah rau rau chuan lei pathian ang an ni mai ang chu! Chutianga mi hausa chu ka hmu leh a. Khawvêl mite chuan an lo awt dâwn hle a nih hi tiin ka ngaihtuah neuh neuh a. Mah se, Siamtu ngaih chuan chûng a neih rohlu leh thil engkim mai chu dam chhûng tâwite atân a ni a, thih hnua chhawm tûr êng a awm lo tih hi! Engmah lo mai a lo ni!

          Tin, ka thil hmuh chu kalsanin tiam chin lam ka pan zêl a. Mi tam takte chu an tih tûr hrang hrang tiin an lo zi nuaih nuaih a. An vai chuan an nun lothlâwn ni rei lo te, hlimthla ral leh mai tûr anga an ni a, khawvêla an chên chhûng hian an tâna ṭha ber tûr hria an awm lo tih ka hmu a. Ni hnuaiah hian tuman a hnua thil lo awm tûr an hre lâwk thei hek lo tih ka hria a! Pathian thiltih zawng zawng, ni hnuaia tih tâkte chu miin an hmu chhuak thei lo tih ka hre tel bawk a! “Miin zawng eng ang mah sela an hmu chhuak lo vang; mi fingten hriat inring teh mah se, an hmu chhuak thei bawk hek lo vang,” tia Bible-a inziak ka hmuh kha a thlen dik theih nân. An dam lai nî zawng zawngte chu tuarna hlir a ni a, an hnathawhte lah vuivaina mai a ni si a; zânah pawh an rilru a hahdam chuang hek lo tih ka hre fiah ta! Siamtu'n khawvêl hi mumang ram ang maiin a din a, engkim hi reilo te atân a siam si a! Thil zawng zawng a tê ber aṭânga a lian ber thlengin, a â ber aṭânga a fing ber thlengin, mihring chauh ni lo ni hnuaia thil zawng zawng chu engmah lo mai an lo ni tih ka hmu ta!

          Tin, “A nu pum ata a lo chhuaha saruaka a lo kal ang bawk khân a kal leh ang a, a thawhrim rah engmah a chhawm lo vang,” tih leh, “Vaivut chu a awm angin leiah a chang leh a, Thlarau chu a petu Pathian hnênah a kir leh a ni,” tih thu chu ka hre chhuak a. Mihringte chu lei vaivut aṭânga siam an nih angin leiah an chang leh dâwn a ni tih ka hria a. Chu thihna ngei chu lei dân a ni tih ka hre tel bawk a! Vân hnuai mihring fate dam chhûng tâwi tê an hman ral dân chu kei ngei pawh chuan a ho ka tiin a mak ka va ti si êm!

          Tichuan, hun rei tak ka vah kual hnuah ka zin kawng chu ka zawh zo ve ta a! Siamtu'n ti tûra min pêk chu a mi awmpuina leh a mi hruaina vêkin puitlin a ni ve ta! Tichuan, ka ipte chhûnga ka Bible ah chu ka la a, ka han keu a. Chutah chuan he thu hi a lo inziak a. Thuhriltu 1:2-thu-ah chuan, “Thuhriltu chuan, Engmah lo mai mai, Thil zawng zawng hi engmah lo mai a lo ni, a ti a,” tih thu hi! Tichuan HRINGNUN THLIRTU nihna inbela ka nih hun chhûng tawi tê chu ka hmang ral ve ta a!