MIPA LEH HMEICHHIATE HNÊNA THURÂWN

— Centenary C. Lalzahawma

    Khawvêl hmun hrang hrangah mipa leh hmeichhia, nupui pasal nei tawh leh nula leh tlangvalte, tleirâwl leh râwltharte chenin ngaihzâwng neih chungchângah leh mipat hmeichhiatna hman chungchângah kan fimkhur lo hle mai a. Zorama chêng Zofa hmeichhia leh mipate pawh kan bâng bîk lo. A ruh langa sawi chhuak ngam leh ziaka pho chhuak ngam lah kan awm hek lo! Mi thiam zâwkten, 'A ṭul kher love,' an tih avângin an sawi chhuak duh lo nge? Sawi pawh ni ila awmzia a awm dâwn chuang lo an tih vâng zâwk? Nge, hetiang thu hi ziak ila kan aia thil tithei zâwkten thiam loh min chantîrin Jail bang min zûttîr kan hlau zâwk? Engpawh ni se, 'Ziah loh aiah ziah hi a ṭha zâwk e,' tih thil thu-ah phâk ang tâwk leh thiam ang tâwk tâwkin a ṭha lama hma kan sâwn theih beiseiin a tâwi thei ang berin sawi zau kan tum dâwn a ni.

          Khawvêl mi mak leh mi râpthlâk an tihte aia mak leh râpthlâk hrilh fin theih loh mihringte chu hêng mite hi an ni. “Nupui pasal nei reng chunga kawppui nei lo ang maia midang ngâizâwng ṭhîn te, mi nupui pasal tih hre reng chunga la ngâizâwng duh ṭalh nula leh tlangvalte, ngaihzâwng nei reng chunga pakhata lungawi thei miah lo va midang kawp kual ṭeuh ṭhîn te leh mahni bialnute mutpui ngama an rai hnua nupuia nei ngam leh si lo mipate leh pasal nei ngam si lova mipat hmeichhiatna hmang ngam hmeichhiate hi!”

          A hmasa berah chuan, “Nupui pasal nei reng chunga kawppui nei lo ang maia midang ngâizâwng ṭhîn te hi,” kan sawi zau hmasak ber tûrte chu an ni. Nupui pasal nei mêk, nu leh pate hriat tûr chu hei hi a ni. Kan nupui pasalte lakah hian i rinawm ang u. Midangte rilru tina tam mihringte hi mi vannei an awm ngâi lo. Pakhat chu pakhat tâna siam kan ni. Amah [Pathian] hming lam reng siin kan ni tin hun kan hmang a. Biak in thianghlim chhûnga ṭawngṭai kan thlahthlam chuang si lo! A hun leh a hmun azira awm dân thiam uchuak lutuk te hi a ṭha lo ve! Mipa tam tak an nupuite mit hmuh chauha pasal rinawm anga awm; an hmun phâk loha tlangval anga awm leh si an tam! Chutiang tho chuan hmeichhia pasal nei tawh pawh! Pasalte hmuh phâka nupui ṭha leh rinawm; an pasalte hmuh phâk loha uire duh mai an tam. Condom pakhat leh a phawi hun hriat vânga zahna kâwna ding lo mai mai lah an tam. Condom pakhat lek pawh hi invênna kulhpui; hmêlmate tihchhiat theih loh khawpa ring ngam kan tam ta e! Mualphona lak ata min chhanhim tûra kan aia Court hmaa ding ṭhîn Condom hian min chhanhim fova. Ngâiah kan nei ta. Mahni nupui pasalte hmangaih tâwk lova, midang kan hmangaih zâwka kan ngâizâwng duh a, mipat hmeichhiatna laka kan insum thei lo a nih chuan kan kawppuite hi kan ṭhen ngam tûr a ni. Kan duh ber chu kan nei mai tûr a ni.

          A dawt lehah chuan, “Mi nupui pasal tih hre reng chunga la ngâizâwng duh ṭalh nula leh tlangval te hi!” Hêng mi, nula leh tlangvalte phei hi chu mi â ai pawhin an â zâwk. Mi mak leh ten chhe miah lo an lo ni. Duh tak tak se, an nupui pasalte ṭhenin an nei zâwk ang chu! Tihian inngaihzâwng, pawmlai/kawppui nei si, an nupui pasalte aia nang mahni hmangaih zâwk tlattu che u chu zâwt rawh u, “Min hmangaih tak tak a nih chuan i nupui/pasal chu ṭhen hmak la, min nei zâwk rawh,” tiin. A hmangaih tak tak lo che a, ṭângkaina eng emaw i neih avâng chauha hmangaih che anga awm ṭhîn a ni. A nihna takah phei chuan a khât tâwka nawmsip bâwl nân a hman duh vâng che a ni mah zâwk. Tin, nupui pasal nei tawhten nula leh tlangval duh duha an ngaihzâwn theih chuan an zei hle a nih loh pawn sum lamah an buai lo tih a hriat. In la sâng (high) si, thawh chhuah nei si lo, nawmsak duh bawk si tân chuan duh thlan tûr a awm lo rêng a ni. Tin, hetiang mi râpthlâk ho hi mi nikhua lo leh mi thatchhia an ni tlângpui bawk.

          A pathumnaah chuan, “Ngaihzâwng nei reng chunga pakhata lungawi thei miah lo va midang kawp kual ṭeuh ṭhîn te hi!” Mi luck an ni lo; mi â an ni zâwk. Tin, an ngaihzâwngte midangte mit hmuhah an pho lang lo tlângpui ṭhîn hêng mite hian! Inthup thiamna chu an râlthuam neih ṭha ber a ni tlat! Mi rilru tina hreh si lo, mahni rilrunâ tuar thiam si lote an ni duh hle. Pian tirh ata an rilrua lo awm tawh, an pianpui rilru put hmang pawh ni se, chhia leh ṭha a hriat phawt chuan thlak danglam theih a ni. Midangte rilru tihnat hi khawvêla thil hlauhawm ber te zînga mi a ni. Chuvângin, mahni inzir chung zêla hmangaih pakhat chauh neih dân thiam a ṭul hle. Bialnu bialpa sâwm chuang lo nei tawh pawh ni ila, pakhat kan neih lai chuan pakhat chiah zêl neih ngam a ṭha hle.

          A tâwp berah chuan, “Mahni bialnute mutpui ngama an rai hnua nupuia nei ngam leh si lo mipate leh pasal nei ngam si lova mipat hmeichhiatna hmang ngam hmeichhiate hi!” Mipaten an bialnute hnênah, “I rai chuan nupuiah ka nei dâwn che nia,” tiin dâwtin an han bum a, an han mutpui phah thei ngei a mipa tam zâwkten, chutiang chuan hmeichhe tam tak bulah an sawi kual ṭhîn a, rûl ang maiin. An bialnuten an lo ring mai bawk a. Inngaihzâwn mêk lai hi kan inrin lai ber a lo ni bawk nên. “Condom hman nachâng hre lo; phawi hun hre bawk si lo,” mipa mâwl an han ni zui a! Reilo te hnuah an han rai a, an bialnute an mangan lai ber leh hmangaihtu an mamawh lai berin inṭhenna thu an han sawi a, hmeichhe beidawng tihngaihna hre lo chuan nau tihtlakna damdawi leiin naute an han titla a, an that hmak a! Tualthattu râpthlâk tak an lo ni! Siamtu mit hmuha nuthlawi kha khawvêl mite mit hmuhah chuan nula an lo ni. Siamtu hremna pumpelh tawp lo tûr chûng mi râpthlâk pahnihte te chu mi nikhua lo hmeichhia leh mipate an lo ni! Zoram chhûngah, Kristian zaa za intite ramah ngei hian a thleng fo mai! Tin, naute titla ngam lo hmeichhe tam takin naute an han nei a. Enkawltu ṭha nei tam tak an awm laiin ṭhenkhat naute erawh enkawltu mumal nei loin an vâkvâi ṭan nghal a. Mipa nikhua lo, mi ngaiha mi pangngai anga lang si, â deuh deuh hi an lo tam khawp a. Hmeichhiate khawngaihna nei miah lovin an fate ngei pawh, 'Ka fa a ni lo,' an han ti zui a. Ṭawngṭai taima leh lawi si! Nu leh pate phalna tel lo va nula mutpui ngam chuan a tihsual ang ngeiin a mutpui hmeichhia chu a nu leh paten an duhpui lo a nih pawn a ru chhuak ngamin a nei lui ngam tûr a ni. Tin, a hmeichhia zâwk pawh, a bialpa'n a nei duh lo a nih pawn a luhkhung lui ngam tûr a ni. Ngam chuan ngam vek law law hi a ṭha ngâi e. Enkawltu nei lo fahrah neia hma lam huna kohhran leh khawtlâng tichhetu an lo pian chhuah ai chuan chu chu an tihtûr dik tak a ni.

          Engpawh ni se, fa nei si lova nuthlawi leh pathlawi tamna ram. Ka duh dân phei chuan nau tihthlakna damdawi leh Condom hi zawrh khap ni se kan Zoram bîkah tih hi. Mipat hmeichhiatna hman pawh an fimkhur deuh mahna, a damdawi an zawrh loha natna HIV, etc., inkai chhâwn an hlauh miau chuan! Kristian ram zaa za intihna hmun kan Zoram khawpui mai ni lo hmun hrang hranga invên nâna Condom hman uar chungchâng kan han târ phei duai ṭhin hi chu a ṭhat viau rual hian a mawi lo hle. Kristian ni lem lo, Mizo pawh ni chuang lem lo ho tih âwm tâwk lek niah ka ngâi. Kan sakhaw biak nên a inrem lo hle bawk!

          “Mahni hmangaih berte thih hnua an thlân lung leh thlân pâwn rangkachak leh lunghlua cheimawi ai chuan an damlaia an tâna thil hotê tihsak pawh a hlu zâwk.” I hmangaih tak thihhnua i lo hmangaih chiam khân awmzia a nei lo. Chuvângin, “I nupui lakah rinawm la, i pasal lakah rinawm la, i bialnu lakah rinawm la, i bialpa lakah rinawm bawk rawh.” Engpawh ni se, “Kan thih hnuah chauh ni lo kan dam lai ngei hian kan thil tih ṭhat leh kan thil tihsual hi a takin mahni leh mahni ngei hian a rah kan seng zêl tawh tih hi i hre thar leh ang u.”