AW LALPA CHUNGNUNG BER KAN FAK HLE A CHE



AW LALPA, CHUNGNUNG BER KAN FAK HLE A CHE

BY- UPA THANGA

Ziaktu-K. Zalawma

He hla hi Upa Thanga'n (1883-1957) December, 1910-a a phuah a ni a, a thlûk hi Redemption Songs No. 439-na _'We praise you o Lord the highest'_ hman a ni.

A phuahna chhan:
Welsh Calvinistic Mission Board Missionary Dr. Peter Frase-a M.D hi July 1864-ah Caernarfon, Wales-ah a piang a, Liverpool Hospital-ah Chief Medical Officer hna a thawh laiin hun pum a Pathian rawngbâwl turin a inpe ta zâwk a ni.

North Wales-a Llangollen-ah June,.1908 khan Pastor atan nemngheh a ni a. December ni 9, 1908-ah Mizoramah tihdam rawngbawlna lama thawk tura rawn chhuak a ni. Mizoram a rawn chhuaha a thil hmuh Mizo lalten bawih/sal an neih chu a rawn vei nghal hle a. Amaherawhchu sap rama bawih, zawrh suma leite nen hian a inang lovin Bawrhsâp hian a hriain a pawmpui ve mai a ni. Zosâpte pawhin an sawisel hran lo. Dr. Fraser-a'n a han sawisel chuan thubuai a chhuak ta a, lamṭang a ngah lo hle. A lamṭang langsar deuhte chu a ṭhianpa Watkin Roberts (Saptlangvala) te, Maubuang lal Khawvelthanga te, an thawhpui tlangval R. Dala te an ni mai.

A lehlamah chuan sawrkâr mi lian, bawrhsâp H.W.G. Coles leh Mizo lalte an ni. A thawhpuite ngei pawhin an ṭan loh avangin Dr. Fraser-a chu Mizorama kir leh thei lo turin  Lt. Col. Cole-a chuan thupêk a siam ta a. Ani Dr. P. Fraser-a chuan Daaca-a E.B and Assam Lt. Governor hnenah a ngen _(appealed)_ a, chumi chhanna nghak chuan  Dr. Fraser-a te nupa leh Sâptlangvala leh Dala chu Shillong-ah an châm reng a, an châm chhûng chuan Mizorama an hâwn theihna tûrin an ṭawngṭai tlut tlut mai a ni.

Ni tam fe an cham hnu chuan Dr. Frase-a chuan, 'chhanna a lo thleng dawn tawh ang, Silcharah i lo zuk nghak ang u,' a ti a, Silcharah an chhuk ta a. An thlen tukah chuan Mizorama hawn phalna an hmu ta a. Chu veleh Dala  chuan _an ṭhian pa Thanga chu_ Post Card a thawn a, 'Mizo rama hawn phalna kan hmu ta, naktukah Aizawl panin kan chhuak dawn,' tiin a rawn hrilh a ni. Post Card chu Earl Hostel, Shillong bathlarah naupangho sikul kal hlana Matrict exam tura amah chauha lehkha a chhiar laiin dâk semtuin a rawn pe a, *a chhiar veleh chuan Pathian hnena an ṭawngṭainate chu chhângin an dil chu a rawn hlawhtlin tir ta ngei mai le tiin, a lâwm êm êm mai a. Pindanah lutin he hla hi a ziak ta zung zung mai a ni.* Thanga chuan, "Munute 5 chhûng pawh tling loah he hla hi ka ziak chhuak ta a ni, keimah maia ka tih pawh niin ka hre lo va, Pathian Thlarauvin keimah hmanga a tih niin ka hre zawk a, ka phuah pawh ka ti ngam bengtla ṭhin lo. Sâp hovin, _'Inspired'_ (Pathian thâwkkhum) an tih ang deuh hi niin ka hria a, ka serh hle a ni," a ti. Tun thlenga hla sak hlawh leh rilru khawih tak: _'Aw Lalpa chungnung ber kan fak hle a che'_ tih hi a lo piang ta a ni.

An ngaihdân a inan loh êm avangin Dr. Fraser-a chuan bawrhsâp Lt. Col. Cole-a thil tih dân chu British rorelna sângah a thlen ta a. July ni 11 aṭanga August ni 3, 1914-a House of Common Session neihah chuan (British rorelna sâng - (India ramah chuan Parliament Session kan tih ang hi a ni)  subjecj pakhat  _'Semi-Slavery in Assam - India'_ tih thu sawi a ni ta a ni.

Watkin Robert-a pa M.P (Caernorfon bial) a mi te, Fraser-a ṭhiante - John  Gardine (M.P) leh Chancellor of Exchequer Rt. Hons D. Lloyd-a  bâkah dân thiam, Watkin Robert-a u King Council of Law-a thawkte chuan kum 1807-a British-in bawih a bàn tawh hnua British awp ram, Mizorama bawi an awm chu na takin an demna thu an au chhuahpui ta a ni.

British Parliament-ah pawh ngaihdân a phîr viau a ni âwm e. Hemi ṭum hian Mizo ram aṭangin lal leh anbawihte thlalâk eng emaw zât lehan ṭanhmun tinghet tur thil eng eng emaw an keng a. Mizo tlangval R. Dala chu hemi ṭumah hian an hruai bawk a. British rorêlna sâng ber chuan Dr. Fraser-a chu thiam a chantir a, Mizoramah bawi neih phal a ni ta lo a ni. British rorêlna sâng ber thutlûkna  *'Bawih chhuahna order'* chu March ni 18, 1914 khan Bawrhsâp J. Hezlett chuan a chhuah ta a ni. Kumpinu sawrkar chuan Fraser-a leh  Cole-a te hi Mizorama an awm dun hi a phal ta lova, Cole hi Manipurahan sawn a, Fraser-a hi Lakhipur lamah mission lamin an sawn ve thung a ni _(thuziak ṭhenkhatah chuan '1912-ah Assam Chief Commissioner chuan Maj. HWG Cole-a chu Manipurah a sawn a, Dr. Fraser-a chu Mizoramah a awm phalna a tih tâwp sak bawk' tih a ni. K.Zl_).

Dr. Fraser-an hmangaihna a ngahzia an sawinaah chuan, "Khawngaihnaa khat a ni," tiin an sawi ṭhin. Thusawi mi vak a ni lo, vawikhat Shillong aṭanga a lo hawng Bawngkawnah mi tam takin an lo hmuak a, chuta a thuchah chu a tawi hle, "Isua Krista hi ring rawh u, in tân kraws-ah a thi si a," tih chauh a sawi an ti. (Kristian Hla Bu Bihchianna p- 497-499 by V.Luaha, Renthlei.)

"Aw Lalpa chungnung ber kan fak hle a che" tih hla hi Mizo History nena inzawm tlat, kan pipute nunphung pho langtu leh min mitthla thiamtirtu hla tlem tê kan neih zînga mi a ni a, Mizo tân a hlu hle a ni.

A phuahtu Upa Thanga hian Mizorama bawih chhuah a nih hma hian Pathian Thlarau puihnain he "Bawih chhuah hla" an tihmai ṭhin hi a lo dawng lâwk a, a phuah aṭanga kum hnih hnuah Mizorama bawih chhuahna order chu a lo thleng ta a ni.

Upa Thanga hi 1883-ah Aizawl leh Sairang inkâra Vawngâwn khuaah a lo piang a, a hming pum chu Lalhmingthanga a ni a, Chawngthûra emaw, Thangthûra tiin an ko bawk ṭhin. Upa Thanga hian hla ama phuah 8 leh leh lehlin 31 lai a nei. A hla KHB-ah 19 lai telh a ni. Remchâng a awm chuan a hla leh a chanchin kimchang zawk chu sawi leh kan la tum dawn nia.

*A hla zirtir:*
Châng 1-na: Pathian chu a nung a, engkim a tithei. Hnehchhiah te, bawih, ringvaite, misualte ṭhian a ni a, Fahrahte, retheite Lal, Pa leh Pathian a ni.

Chang 2-na: Dr. Fraser-a hoa Shillong-a an ṭawngṭai tlut tlut kha hre reng chungin, "Pathian chu -ṭawngṭaina chhangtu, a mite mamawh pe ṭhintu, an ṭap leh rûm ngaithla a, thudik ṭana thil ṭha titute ensan ngai lo Pathian a ni" a ti.

Chang 3-na: Mi lian leh mi tê, mipui, Pathian dodaltute pawhin chhandam an nih theih nan "Engnge kan tih tâk ang" an tih theih nan an mahni hriattir turin Pathian a ngên a ni. _(He tih lai hian a rilruah bawih chhuah duh loa, lehkam ṭangho kha a hrerengin a rin awm.)_

Chang 4-na: Hnam tin,  sualna thim leh bawih ata chhuakte pawhin lâwmna châng hriain, leichunga rem lènna thu àupuiin, "Chungnung berah Pathian ropui ber rawhse," tiin, "Hosana" tiin zai rawh se a ti.

Chang 5-na: Pathian hnenah "Mizawng zawng hnenah i hming hi lo zahawmin, i ram hi ropui takin lo thleng zel rawh se; vana miin an tih angin leichunga mi pawin i duhzawng ti ve rawh se," tiin hnu a khar a. He hla pumpui hi Lawmthusawina leh dilna ṭawngṭaina thu ropui tak a ni.

Upa Thanga hian he hla a phuah aṭanga kum 2 lekah a duhthusam ram hi a lo thleng ta a, vawiin thleng hian "Chungnung berah Pathian ropui ber rawh se," tiin kan la zai ta mup mup a nih hi.

Tisaah bawih ni tawh lo mah ila, kan rilru leh duhna te, kan nun ram leh khawsak dânte hi sual bawiha tâng awm dân a la tam hle mai. Pathianin a Fapa Lal Isua chakna hmangin min bawihtu Setana leh a duh zâwng lakah chhuahna order a chhuah tawh tih hriain, Pathian Fate zalênna ramah a takin i lût ang ule. Van ram chu he laiah hian a inṭan tawh si a.


Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post