HRINGNUN HARSATNA

 - ✍🏻 Vidpuia Hrahsel

Khuanu'n a duan hringnunah hian  Pathianin min hmangaih avanga hrehawm tuar tur leh harsatna tuar tur a min din kan ni tih hi nu in a fate zing tin tho hma tura a hrilh ṭhin ang hian, hrilh nawn ngai mihring kan ni si a, hlathu in 'Mihring chauh lo chu zirtir an ngai lo,'  a lo tih diam kha maw. Hranghlui Zaithiam Pu C. Vansanga meuh pawhin a hla thu ah :

Aw enga’n nge maw khuanu hian;

Hringnun hi a lo duan le?

Thamral leh mai tur hian em ni le;

Duh vang rengin kan piang si lo.

 tiin hringnun khawvel a, hriatthiam loh zia a rawn phuah chhuak a nih kha. Hringnun khawvel hian enge min pek a, kan hmachhawn tur enge tih tuman kan hre lawk si lo, khuanu duan khuarel mawinate hi a chang  chuan an thîk awm lek lek zel ka ti ṭhin, an ni chu hringnun hrehawmna leh harsatna hre lovin, khuarel mawina nen khawvel an ti vul a, an parmawi an ti vulchuk a, mahse an ṭawng thei lova, harsatna tawng turin an awmhmun an sawn hla thei hek lo, keini hringmite erawh nunna nei ve tho, duh duh ti thei, mahse hringnun harsatna leh hrehawmnain a luah hneh em em, chhia leh tha hria-in khuanu'n min duang si.

Khawvel a chengte hringnun tihlim tura khuanu'n a siam ran te, hian hrehawmna an tawh loh i ring bik em ni? Nunna nei ve tho an ni a, mahse an ni erawh thlarau an nei lo. Ran te leh Mihring te hian inzawmna thuk tak kan nei a, thiantha ber a siam thei mihring pawh kan awm tawh a ni. Kum Zabi 17 hun lai a Frederick The Great lal ropui tak khan Ui hi mihring ṭhian ṭha ber a ni, tiin a lo sawi daih tawh a, a  rinawm em avangin leh a thunun theih vang te pawh a ni ang chu, mihring ṭhian ṭha ber angin a lo chhuah tawh a ni. A ropuina leh hlawhtlinna chan ropui tak mai, a rorel chhung a sipai chakna avanga hnehna a channa te leh Seven-Years War an tih mai, a hlawhtlinna te khan a nep lo zia a tilang. A ropuina leh chhuanawm lam ai mahin ran a ngainat thu leh ui hi mihring ṭhianṭha ber tia chhuah hmasa ber tu ni a khawvelin a pawm chu Frederick the great kamchhuak hi a ni. 

Man's best friend" is a common phrase about domestic dogs, referring to their millennia-long history of close relations, loyalty, and companionship with humans. The first recorded use of a related phrase is by Frederick the Great of Prussia.

Ran te hian an nun hmanah pawh harsatna an tawk ve tho ang tih chu kan hre thei awm e, khang hunlai aṭang daih tawh khan an  chhawr a, an thunun a,  an duh vang rengin chhawr reng reng lo. Hetiang ang chiah hian keini mihring te pawh hian harsatna tawh dan inang lo tak tak kan hmachhawnin kan kal pel fo tawh ang. Ui chuan rinawm takin a pu hnung a zui a, mihring hnuchhui nan an hmang a, a ni erawh chu hrehawm a tihna leh a vuina a sawichhuak thei lo, keini mihring te erawh chu miin hliam emaw kan lungawilohna-ah kan  vui thei a, ran te nen chuan nunna nei ṭheuh ṭheuhah, kan vannei lehlawi si.

Hringnun khawvel kan dai aṭang chiah hian harsatna te, lungngaihna te tawk tur kan ni tih kan hre lawk si lo a, hre lawk chu ni ila, tawrhdan tur leh hmachhawn dan tur in kan theihtawkin kan inbuatsaih ang chu; hei tak hi siamtu'n min dinchhan chu a ni si a, harsatna tuar tur a, inzirtir lawk theih ni si lo le, kan rah chin apiangah chhel tak a kan tuar mai a ngai ṭhin. Hringnun hrehawm tak leh harsa taka tuartu ten an zinkawng chhel tak a, an hmachhawn avangin an hlawhtling ṭhin tih hriat ringawt hi a tawk lo, an ni chuan an harsatna te, an in hnehtir ngai lo, keini erawh an hlawhtlinna ringawt kan sawi vul chuk a, kan harsatna kan in hneh tir ṭhin, hma lam pan lovin, hnungtawlh zawngin awmna hmun ngaiah, awm ringawt kan tum a, hma kan sawn thei lo ṭhin.

William Shakespeare chuan heti hian a lo sawi daih tawh :

Hlawhtling tûr chuan thil pathum chiah a ngai : Midang aiin hre tam la, midang aiin thawkrim la, midang aiin duh nei tlêm rawh. Keini aia khawvel a lo cheng hmasa tawh mithiam zawk te sawi hi rin mai a tawk lo, a tak a kan nun pui theih nan kan rilru kan siam thar a va ngai em. Hmasawn tur chuan awmna ngai ah, a awm thei loh ang bawk hian, kan inher rem hret angai, harsatna   tawk tur hian kan chak tawk a ni tih hi vawng ila, harsatna hrang hrang te chu kan tawk dawn chauh, khawvel a kan cheng chhung chuan mahse harsatna tawk tura chak tawkah, khuanu'n a siam che a, chu i harsatna chuan chuai lam a pan pui che phal lo tu ṭhianṭha i nei e. Midang te sawiah buai lo la, midang te thurawn thliar thiam tur a finna pe tu, chhia leh ṭha thliar thei a dintu che khuanu hian a lo pe diam tawh che. I mihringpui ten an hmuh dan che leh an sawi danah che khan innghat suh, i innghah chhung chuan i harsatna in kian zai reng a pan thei dawn si lo.

Tunhnaiah Mizo hla mawi tak Nl.Vanlalhlimpuii (Hlimhlimi) in a lehlin leh a sak 'Thian Rinawm' tih chu, a rawn lar thar a, a nalh hle. He hla hi Mizo ten a khawthlang ram kan hriat lar em em England atanga rawn chhuak Ward Thomas Band te sak niin a hla thupui hi  'Carry you Home' tih a ni. Catherine leh Lizzy Ward Thomas England  Hampshire-a chengte phuah a ni. 'British first country stars' tih hiala hminglem nei an ni. An hla sak ṭhin hi British mi te thluk duhzawng tak leh rilrem zawng tak a nih avangin mipuite ngaihhlut an hlawh hle.

He hla Hlimhlim in Mizo ṭawng a, a lehlin chu :-

I nunah harsatna ten, hlauhna ten thla an zar a,

I mamawhber ṭhian rinawm, ṭhian rinawm ka awm e;

I kawngte lo thim mahse, bansan thei tawh lo mahla,

I mamawh ber ṭhian rinawm, ṭhian rinawm ka awm e.

I tan ka awm reng engtik lai pawh in i hlauhna ti bo turin,

I tan ka awm reng engtik lai pawh in hmangaihtu i nei hria la;

Beiseina eng chu i neih theih nan ka ṭanpui zel ang che, ka awm e.

Harsatna kan tawk ṭheuh va,

Luaithli kan nul, kan beidawng a, kan lungngai a;

I mamawhber ṭhian rinawm, ṭhian rinawm ka awm e.

I nun a harsatna ten, hlauhna ten thlazar mahse, ka awm e.

Harsatna kan tawh te, kan bulhnaia kan ṭhian, kan rin ber  te kan hrilh ṭhin hi a va ngai em, mihring kan in ang lo ang bawkin, harsatna sawi ngam lo, harsatna thup te, harsatna hneh thei lo te, kan harsatna sukiang tu tur kan ṭhianṭha te pawh hian kan ṭhian harsatna tawk te tan he hla in a sawi ang hian, an tan kan awm em? Tu nge ṭhian rinawm chu tiin lo in zawt teh le. Ṭhianṭha chuan thian hlutna a man pha in, a ṭhiante tan a inpe zo tur a ni, mihring inmamawh vek kan ni, tih hretu, ṭhiante harsatna midang hrilh chhawng ngai lo, ṭhiante ṭanpui duhtu thinlung pu turin kan inbuatsaih a ngai khawp mai.

He thu hmang hian lo inenfiah rawh le :-

Ṭhianṭha chuan mi zingah a ṭan tlat che ang a ,hmaichhanah a zilh thung ang che. Ṭhianṭha chuan i ṭhatna turin a fuih ang che, zilh i ngaih pawha zilh ngai lo tu che chu i tan ṭhian ṭha a ni ngai lo ang.

Kan ṭhiante, kan ṭhianṭha anga, kan ngaih te lakah, beisei kan pe sang thin, amaherawhchu kan beisei lo anga, an awmin kan na ṭhin; ṭhianṭha erawh chuan i beiseina chu a ti hlawhtlin ngei ka ring tlat. Eng harsatna pawh tawk la, i tan a awm reng i ṭhianṭha,  beiseina eng i neih theih nan a, ṭanpuitu, i ṭhian rinawm ka awm e.