HNAMA KAN HARHNA TUR KAN CHIAN A NGAI

- Rev Dr Zaichhâwna Hlâwndo


Kar hmasa ah ‘Tute hi nge Mizo’? tih kan ziak tawh a. Tun ṭumah chuan keimahni leh keimahni kan indo leh ṭhinna chhan enge? tihte kan sawi dawn a. Hnama kan harhna tur chu enge? a lo nih reng tihte kan ziak dawn a ni.   Zofate hian thlahtu bul thuhmun, hnam khat vek leh unau kan ni tih chu tuman kan hailo. In sawi danglam viau pawh tum ila kan ṭobul a in an tlat avangin kan danglam tak tak thei lo. Kan ṭawngte chu lo danglam hret hret pawhnise ṭawng pakhat aṭanga lo chhuak vek a nih tlat avangin kan in hrethiam tawn deuh vek. Hnamzia (culture) phei chu sawi ngai lovin kan in ang vek a ni ber mai. Kan bona a lo rei tawh lutuk avangin  bo kan nih pawh kan hre lova, kan bo dan leh bona chin pawh kan hre tawh lo mai zawk a lo ni. Tunah chuan Fapa tlanbote kan haw khawm tawh dawn avangin Pathian fate, a hnam thlan, hun hnuhnunga hnam siama lo la awm tur, Pathian fak tur hnam ( Sam 102:18) Bible in a sawi kha kan harh ṭan mek. Keini hi tudang nilovin chatuan hawlh tlang thuthlung neitute Zosefa tu leh fate Zosefa chhungte, ZOFATE kan ni tih ah hian kan harh vek a ngai ta a ni. 


Kan pi leh pute kha Assuria ram aṭangin Europe lama kal lovin khawchhak thli in a len a, China ah an lût a.  China ah kum tam tak an awm a, China bang siam hna rim takin an thawk ṭhin a nih ngei a rinawm. China lalte khan sal chhawrin an chhawr a nih hmel a. Chutiang a sal chhawr a an chhawr avang chuan in leh lo mumal tak pawh nei lovin tlangah leh lung pûkah te an chen tir mai mai a ni ang. Ziak leh chhiar kan thiam lohna chhan pawh kan Savun lehkha min laksak a, Sakhua pawh nei mumal thei lovin min siam a, lehkha zirna school ah kan kal ve pawh an phallo a nih ngei a rinawm. Kan historian ten kan pi leh puten China an chhuahsan dan an ziakte ngun taka han chhiar hian China sawrkar awpbehna hreawm tak aṭangin a rukin an put chhuak a ni tih pawh a hriattheih a ni. A rualin tam tham takin an chhuak lo tih pawh a rin hriat theih bawk.


Kan pi leh pute khan Lalpan kan tana a lo ruat lawk ram tiam (promise land)  an luh dan kha a rilin a ropui hle. Engmah bul ṭanna tur neilova khua an din dante, lal leh upate neiin rorelna fel tak neia an khawdak dante, ei leh bara an intodelh dante kha zir tham a tling. Chutih rual chuan kan hnam ṭobul leh nihna an hriat loh avang khan an va kalna hnam ten an nihna an lo vuah sak ang ang hnam hming lem kha  an pawm lotheilo. China ram aṭanga lo kal kan nih avangin  kawl hote khan Chinlai emaw “Chin’ tiin min lo vuah a. Chin hnam awm lo mahila “Chin” min tih miau avangin vawiin thlengin ka hnam hming ang maiin kan la hmang. Chuta ṭangin kan thlang tla zel a, Tlang ramah kan awm zel avang khan Bengali hoten tlangmi “Koki” emaw “Kuki” tih hnam hming thar min lo vuah sak leh a. Kuki chi emaw hnam  kan awm tihna a ni chuang lo. British missionary ten min rawn chechilh a, Lusei lam thiam lovin “ Lushai” hnam tih hming min vuah sak leh a. Lushai hnam kan ni tihna pawh a ni chuang lo. Pathian thuthlung kan pi leh puten an bawhchhiat avang khan bo chikimin kan bo kan tih tawh kha. Tuna kan buaina bul ber chu hnama kan chianna tur hnam hming inṭawm tur ber kan  hriatloh vang leh hnam hming kan put a dan vek vang a ni.


Hnama harh tur leh hnam nihna dik tak hre tur chuan thlahtu bul hriat a ngai a. Kan pi leh puten an thlahtu hming kha an lo theihnghilh hauh lo. Kan pu min thlahtu chu “Zo” a ni, “Zova” a ni, “Yo” tiin an ko ṭhin, “Jo” an ti bawk ṭhin, a ṭhenin Dzo tiin an sawi bawk ṭhin tiin kan historian ten an lo ziak kur ngeinguai a. Chu kan thlahtu an hriat reng koh dan hrang hranga an lo koh ṭhin chu tudang nilovin Bible a thuthlung kengtu Abrahama thlah kal zel Jakoba (Israela) fa duat ber Zosefa, Hebrai ṭawnga Yosuf, English a Joseph kha a lo ni reng tih hi Lalpa hnen aṭanga ka dawn chu a ni.



Thlahtu bul chhuitu ten Zo emaw Zova thlah kan ni an lo tihna chhan hi Zosefa hming lam tawi emaw koh dan a ni. Zofate zingah kan pu ber hmingputu pawh kan tam em em a, Zoramchhana, Zohmingsanga, Zothansanga, Zodinsanga  leh a dang Zo hmingpute hi an hming pumin kan inko ngai meuh lo, Zo emaw Zova tiin kan in ko a, kan sawi chhawn danah pawh an hmingpum sawi lovin Zo emaw Zova kan ti mai ṭhin. Hebrai ṭawng chuan Zosefa hi Yosef tihna a ni a, kan pi leh puten kan thlahtu chu “Yo” a ni an tih kha Yosef tih lam tawi a ni tih a chiang. Lam dan hrang leh deuhvin “Jo” an ti ṭhin tih pawh hi English a Zosefa hming “Joseph” tih lam tawi “Jo” tihna a ni tih kha hai rual a nilo. Sapho pawhin Joseph tih hming pu ho chu Jo tiin an ko ve mai ṭhin.  Chuvang chuan kan thlahtu bul ber hming an lo hriat reng kha tudang ni lovin Bible a Jakoban ( Israela) a nupui Rakili nena an fapa Zosefa, a fa duat bik leh chatuan tlang chhip hawlh tlang tura malsawmna a hlan  Zosefa thlah kal zel Zo hnahthlak, Zo kung aṭanga peng chhuak vek Zosefa tu leh fate Zofate (Zosuante, Zochate) kan ni.


Pu Lianmangan Zoram hmangaihtu Lalpa tih hla a lo phuah ah hian kan nihna chu a chiang leh zual. Mizoram hmangaihtu nilovin kan ram hming dik tak Zofate chenna ram Zoram tiin a lo phuah daih tawh. “Harh ru Zofate harh ru, Hnehna ropui kan chang thuai ang; Kan Pathian hmingin puan zar kan zar ngei ang khawvelah” a lo tih kha kan harhna tur dik tak  Zofate ah a lo ni. Kan nihna chung Pathian lo ruatsa ang khan insuihkhawm leh zai kan rel mék a ni.  ZOFATE kan hnam nihna dik tak  kum tam tak Biak In a kan lo sak tluk tluk kha a takin a lo lang  mêk chu a nih hi.Hnehna ropui kan chan hunah kan Pathian hmingin Independent puan zar pawh kan la zar ngei ang. Chutichuan khawvel zawng zawng Lalpa ram a nih theihna turin Pathian lal ram chanchinṭha khawvel pumah kan hril dawn ani.


Pi Lalrindiki Khiangte (Daduhin) mawi tak maiin  “ Aw Zofa i ṭhanharh hun chuan kan ram leh hnam min phel darhtu, Chi in tih bingna hi sirah hnawlin, Zofa hnahthlak zawngte lungrualin hmatiang sawn zai relin kan leng tawh ang, a lo tih vawng vawng chu kan thleng ṭan mêk a ni. Chuvang chuan hnama kan harhna tur dik tak, tuma phuahchawp emaw rawtna pawh nilo, kan nihna dik tak chung Pathian lo ruatsa  Zofate kan ni tih hi i chiang vek tawh ang u.





Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post