‘KAN THLAHTU ṬOBUL KA CHHUI CHHUAH DAN’

- Rev. Dr. Zaichhâwna Hlâwndo


Hunte leh hunbite kawltu Pathianin kan hnam nihna tak chhui chhuak tur leh chu hnam nihna tak puang turin min lo ruat dan hi keimah pawh hian mak ka ti. Ka thiamna leh finna nilovin, amah Lalpa Pathian zawk hian min hruai a, thurûk inthupte min lo hriattir a, min puan tir ve zêl mai chu a nih hi. Ka thuziah hmasa lamah ‘ Bo Chikimin Kan Bo’ tiin kan bo dan te ka lo ziak tawh a. Tun ṭumah chuan ‘Kan Thlahtu Tobul Ka Chhuichhuah Dan’ tih hmangin Lalpa Pathianin kan nihna dik tak ka hriatthiam loh min hriattir dan leh min chhui chhuah tir dan te ka rawn ziak dawn a ni.


Hnama kan harh theih lohna chhan bul ber chu bo chikima kan bo vang a ni a,  kan thlahtu bul pawh hre tawh lova kan lo bo rei tawh vang a ni. Kan thlahtu bul kan hre lova, khawi aṭanga lo chhuak nge kan nih pawh kan hre lo. Kan kalna apiangah kan hnam hming nilo, miin min phuah sak te kan pu a, kan nihna dik tak kan hriat miau loh avangin hnamdangte pawhin tunge kan nih min hriat dan a in ang lo. India ram rorelna hnuaiah hian Mizo (Lushai), Lai, Mara, Kuki leh Hmar anga hriat leh chhinchhiah kan ni. Burma ramah Chin angin, Bangladesh ah Kuki, Bawm leh a dangte angin. Kan awmna apiangah thendarh la awpbet rawh tih policy hmangin kan chipeng te te hmangin a te thei ang berin min ṭhendarh a, rorêlna hrang hrang min siam sak zêl a, Hnam nihna (National Identity) pawh neilovin kan awm a ni. Mahse hunte leh hunbite neitu Lalpa Pathian chuan kan nihna dik tak chu  tudang nilovin ‘Hnam Ropui Khawvel Tana Eng tur’ Zosefa thlahte Zosefa  tu leh fate ZOFÂTE kan nih angin hrui khat min vawn tir dawn ta a ni.  Kan thlahtu bul chu Zosefa (Zoa) a nih dan leh chumi aṭanga Zo hnahthlâk hrang hrang kan nih thu  Pathianin min  hriattir dan leh min chhui tir dan te kan tar lang dawn a ni. 

1. Chanchin ziaktu (Historian) te pawhin kan pu Zoa bak thlahtu hming hriat an neilo: 
Kan thlahtu chhuituten Zoa lo chu hming dang  hriat an nei lova, an lungrual tlânna  chu tudang nilovin Zoa thlah kan ni tih hi a ni. Chung thlahtu chhuituten thlahtu hming an sawi leh  ziah dan te chu  Yo/Jo/Zo/Dzo/Zoa tihte hi an ni. Chhuitu tam tak an awm a, chung zinga mite chu  an lehkhabu ziahna hming leh a phek number nen enchiang duhte tan pawh kan han tarlang a ni. (1)  V. Lunghnema “Mizo Chronicles’, p.3, (2)  Dr. Lalthanliana  ‘Mizo Chanchin’, p.38  (3) Captain .K.A. Khupzathang ‘Zo  Suanh Khang Simna Lai bu’,p.3  (4)  Vunsom Suantak ‘Zo History’ p.352 (5) Mangkhosat Kipgen- Christianity and Mizo Culture,p.17, (6)  Vumn Ko Hau- Prifile of Burma,p.238. Hengte hi chiang leh zuala zir duhte chuan ka lehkhabu ziah ‘ Tudang Kan Nilo Zofate Kan Ni’ tih bu kha in lo chhiar ve dawn nia. 

2. Kan thlahtu bul hming kan lo lam dang hrang hrang awm zia te chu: (1) ‘Yo’  Bible a Hebrai ṭawng chuan Zosefa kha ‘Yosef’ emaw ‘Yusuf’ tihna a ni a, chumi lamtawi, kohna leh hming phel sawi nan ‘Yo’ tih kha kan pi leh pute khan an lo hmang ṭhin a ni  (2) ‘Jo   ’ tih hi English a Joseph tih lam tawi a ni a. Chuvangin  Zosefa hming an hriat reng an sawi dan leh lam dan ri dang leh deuh hret mai a ni. (3) Zo/Dzo/Zoa tih te pawh  hi Zosefa hming lamtawi an sawina vek a ni tih pawh a chiang hle. Kan pi leh pute khan an thlahtu Zoa a nih tih an hriat reng avang khân an mahni nihna an lo sawi reng reng pawhin Zo kan ni an lo ti ṭhin tih a chiang a.An chenna ram,  lui leh tlang hming chenin Zo tih an hmang rim hle. Tun thleng hian kan thlahtu sawi nan Zo hnahthlak kan ni kan la inti vek a. A hnah ah chuan kan chiang a, amaherawhchu a kungpui kan pu Zosefa (Zoa) lam kha kan lo ngaihtuah loh avangin kan lo in ṭhen darh mai mai a ni.

3. Kan thlahtu hming emaw kan hnam hmingin British mite hming kan lo phuah sak zel: Zofate hian hnamdangte hming phuahsak kan ching khawp mai. British mite an lo kal pawh khan kan nihna hmangin hming kan lo put tir zel a. Kum 1871 a Katlichera thingpui huana apa James Winchester that a, a fanu an man Mary Winchester pawh kha a hming an phuah sak chu Zolûti tih a ni a, Zoa thlahte  Zofate chenna ram Zoram a lo luh ve tak vang a ni. British missionary lo kal te pawh kha hming dang kan phuah sak lo, ‘Zo Sap’ tiin kan hnam nihna hming chhal khan an hming kan lo phuah sak thin. Wales missionary hmasa ber D.E. Jones kha Zosaphluia kan ti a, Edwin Rowlands a kha Zosapthara kan ti. Lushai sap emaw Mizo sap kan ti ngailo. Kan thlahtu bul hming leh kan hnama nihna hming hi kan lo hai lo tih a chiang khawp mai.

4. Kan thlahtu Zoa hming kan pu chhunzawm zel:- Kan thlahtu bul hming ‘Zo’ hmingpu hi kan tam êm êm! Hun bite a la kim loh vang pawh a ni ang, a hming putute pawh hian kan put  chhan leh a awmzia pawh kan chiang lo. Kan hnam hming dik tak hi kan pu Zosefa hming lamtawi hming aṭanga kan neih a  ni tih pawh hrelovin kan pu a lo ni.  English ten Zosefa hming an lam dan Joseph tih hmingpu pawh kan tam a, Zofate chenna khawtinah kan awm hial awm e. Chung kan pu Zoa hming chawia hming kan lo put tam tak ziah tur a awm a, chung zinga kan hriat lar deuhte chu – Zokûnga, Zoduhi, Zohmangaiha, Zonunmawii, Zoremsiama, Zothansiami,  Zothanpuia, Zothangpuii , Zosangzuala, Zoramthari, Zoramsanga , Zoramthanga,  Zosangzela leh Zonunsangi tih te an ni. Heng kan hming put chhan hi awmze nei vek a ni. Hnama kan la harh loh avang leh kan nihna tur ang taka kan dinchhuah rihloh avangin heng kan hming put zawng zawng pawh hi a nihna tur a takin kan la hmulo mai a ni. Hnama kan harh kim a, Zoram a lo pian a,kan nihna chung Pathian ruat anga kan insuihkhawm hunah a takin kan lo parchhuak tawhbdawn a ni. 

(CHHUNZAWM LEH TUR)  




• • • • • • 
Scan Here to Donate!

Share it with your friends!

[Subscribe telegram channel for updates- https://t.me/exploremizoramchannel ]

(Feedback at: admin@exploremizoram.com )

[For Ads - Contact +919402125273 ]


Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post