Myanmar nena phalna ngai lova intlawhpawh theihna (FMR) tihtawp chungchang

~ Dr. Vanlalremruata Tonson
Asst Professor, 
Dept of History, PUC


India chuan Myanmar nena ramri hrula chengte zalen taka inkalpawh theihna Free Movement Regime (FMR) tihtawp a, ramri hung turin thutlukna a siam fel der mai. Hetiang thutlukna a siam chungchangah hian chhuanlam leh sawi dan hrang hrang a awm. Smuggling leh ralthuam keng pawlte khuahkhirh nan tih hi a chhuanlam pui ber chu a ni.

India home minister Amit Shah-a'n hemi chungchanga ṭawngkam a neih hma khan a ministry hnuaia official pawimawh tak pakhatin hemi chungchangah hian ṭawngkam a lo nei tawh a, chu chuan min tiphawklek hlawm. Chief Minister Lalduhoma pawhin a tirah khan a duh lo zawngin ṭawngkam a nei a, mipuiin kan thlawp nghal ṭhup niin a lang. Mizoram sorkar pawhin hmalak a tum niawm a hriat a ni a, mahse, a hnuah “India sorkar hian a duh chuan a hung thei,” (a ṭawngkam ang diak chu a ni lo ang) a ti leh a. Mizoram sorkar hian aw a chhuah ve hrim hrim ang em nge, ngawi rengin a thlir liam dawn ni ta?

Chief Minister hian lawm leh ngaihsan a hlawh a, dik leh ṭha tih ang hi chu pawm nghal mai thei tur mi tam tak an awm niin a lang a, FMR tih tawp leh ramri hung chungchangah pawh a thu a thlak deuh nge tih tura a awm tak hnuah mimal ṭhenkhat ngaihdan dang ta deuh an nia sawi tur an awm nual mai. Chuvangin FMR tihtawp leh ramri hung chungchangah hian ngaihdan a rual chiah lo mai thei. Chief minister-in a duh lo tlang a nih chuan hung duh ru ṭhenkhat chu an ip tluan mai thei bawk.

FMR hi 1948 khan Myanmar lamin 1948-a passport rules a siamah ramri hrula cheng India huamchhunga mite tan KM 40 (mel 25) thleng phalna hranpa ngai loa darkar 24 chhung Myanmar an kal a phal aṭanga inṭan a tih theih ang. India pawhin 1950 khan passport rules tidanglamin mel 25 thleng passport ngai lo a Myanmar mi India ramchhunga an luh a phal a, darkar 24 ni loin dar 72 an châm a phal nghe nghe a ni. Mahse, hei hi Naga, Meitei leh Mizo movement te avangin 1968 khan India chuan a titawp a, 2004-ah khan Pangsau, Arunachal Pradesh, Moreh, Manipur leh Zokhawthar, Mizoramahte chauh FMR hi hman turin a ti leh a, a huamchin pawh KM 16-ah a ti tawi bawk. Hemi hnu 2009 (a kum hi ka hresual mai thei, document ka hmu mai lo tlat a) khan a phalrai leh deuh a, mahse, Manipur-ah chuan September 2022 khan a titawp. Heta kan sawi loh pawh FMR chungchangah hian notification neuh neuh a awm mai thei. Thil chiang tak erawh chu FMR hi a awm leh awm loh hian kan nun a nghawng lem lo a, a awm laiin ngaihsak leh kenkawh a ni lem lo a, a awm leh awm loh pawh ramri hrula chengte hian kan hre lo.
Mahse, India sorkarin tunhnaia hemi chungchanga hmalakna thar a rawn neih hi ngaihthah chi a ni lem lo. Tuna kan awm dan zalen tak hi tihdanglam a tum tlat a, India chin chu hung hran a tum tel bawk a ni. Sawi dan pakhatah chuan India hian ramri hungna hi khawl changkang _thermal detector_ nena thuam a tum tih a ni a, tak tak a nih vaih chuan mitthi ral turin emaw mo lawm turin emaw ramri hi kan kân mai mai lo mai thei. A vengtute lamin an rawn bawhzui chak chuan tournament leh khawmpuiah pawh kan inkalpawh tawh lo viau mai thei bawk. Thil awm thei chu rawn bawhzui chak vak loin in lulin duh chang an neiin a changin an rawn _strict_ eng emaw kual ang a, mi a tibuai vak mai mai thei a ni. An bawhzui chakin kan nunphung a buaiin kan thla a muang lo ang a, an bawhzui chak loh pawhin thlamuanna tur a awm chuang lo. 
Tuna Mizoram luahtute hnama kan insiam ṭanna chu Lentlang hi a ni a, chhuidawnthu ni lo, _oral history_ hi chu Lentlang nen a inzawm tlat a ni. History ṭawngkam chuan _cultural formation_ hi Lentlangah a inṭan. Chuvangin Mizorama dil lian ber chu Rihdil a ni a, Burma-ah awm tih mai kha a ni ṭhin reng a ni. Ramri kan hre ngai lo a nia. Sapin min awp hma khan duh duhin kan pem kual a, min rawn awp khan awptu hrang hnuaiah chuan min han dah tak nain ram hrang ang a ṭhen kan ni lo. India leh Burma an han independent khan keini tan ramri neih thut kha thil awm thei a nih loh chu thuhran, a tua ve ve pawhin ramri ven ngai lutuk lo enkawl nan sum an nei em em bik lo. Duh duhin min awmtir veleh mai. Ralthuam keng pawl an awm, chuvangin ramri hi enkawl a ngai a ni ti ti mah se a tak takah chuan sorkar ve riang ruang tan chuan nunrawn thil a nih loh chuan thapui thawha beih tur chi an awm lo. Ramri pawh han khuahkhirh tehchiam a ṭul ber lo. Buaina thleng leh ramria _strict_ viau avanga senso tur hi a inphu lo a tih theih ang.
Ramri kâna pem han ti dawn ila, rawn pem chu an awm, mahse, an tum ram kan ni lutuk lo. Khawthlang ram changkang zawk hi an tum ber a nih bakah, a bikin Mizoram anga lo pemho chu pem hlen tum leh tum lo kar an ni ṭeuh a, chubakah mihring mamawh belh Mizoram tan chuan hnawk an ni lem lo. _Law and order_-a sorkar a chhiat lutuk khan, thawkkhatlai kha chuan, inhriatthiam lohna thil eng emaw a awm mai a ni zawk. Chuvang chuan India sorkar hi a inthlahdah thei em em mai a ni.
Khatia _law and order_ chhiat lutuk avanga buaina deuh a awm khan _issue_ langsar deuh a rawn awm ta a, chu chu ruihhlo hi a ni. Hei hi tunah pawh ramri hung hi a thlawptu an awm chuan an thlawp chhan tur a ni ang. Keini tan ralthuam keng pawl buaipui tur an awm lo a, smuggling erawh chu a kal. Mihring kan awm a, kan sumdawng lo thei lo a, khawvel ramria awm kan nih chuan _smuggling_ hi chu awm tur a ni. Kan hlawkpui a, sumdawng leh a leitute kan lawm ve ve. Mahse, buaina a lo awm a, chu chu he _smuggling_-ah hian _middle class_ leh a chunglamho pawi rawn sawi a nei tlat. Ruihhlo chi khat _No 4 (heroin)_ hi Myanmar aṭangin a lo lut a, mipuiin kan hriat chian tak tak hmaa a tuartu ber chu tlema khawsa thei chhungkua hi an ni a; tunhnaiah kuhva rahroin Mizoram a rawn kaltlang nasa bawk. Kuhva rahro hi Mizorama ei leh hman ral a ni lo a, mahse, hemi kaihhnawiha sumdawnna hi a len leh hlawk em avangin eng emaw chenah pawisa hlutna a rawn tibuai a tih theih ang. Rangkachak te pawh Mizoram kaltlangin a kal nasa tho a, mi thenkhatin an hausakpui viau nia sawi a ni bawk. Mahse, India sorkar a _control_ hneh em avangin pawisa hlutna a tibuai lo a, vantlang titi pawh a ni lem lo. _Smuggling_-a bungraw kal, khawtlanga mi pawimawh leh langsar chin pawi khawih pahnih an awm tiin a khaikhawm theih a, chu chu _law and order_ lama ṭan lak leh ramri hungte hian hmalaka khuahkhirh leh siamṭhat theih a ni. Kan history-a hmun pawimawh takte nena inpawh thei lo tura daidanna bang siam nan hian chu _smuggling item_ pahnihte pawikhawih chu a âwm tâwk ve viau nge chutiang em tur chuan a thu hi a ho deuh?
Ramri hung hi ruihhlo do nan a hmantlak rêng ang em tih hi a inzawh theih viau. Ramri hung ila, a enkawltute inthlahdah viau si se intlawhpawh a buaithlak viau ang a, ruihhlo erawh chu a lut reng tho thei ang. Lo _strict_ ta ang se, ruihhlo pawh lo lut meuh lo se engtin nge ni ang? Ruihhlo hi chu a taka hmangtu kan ni a, kuhva rahro leh rangkachak te chu kan ni lem lo. Chumi awmzia chu ruihhlo hian anmahni ngai leh hmangtute chu a rawn zawng chhuak leh tho ang. _Quality_ chhe zawk man to zawka lei a ngai ang, an chhiatpui zawk mai thei. A ti thar tur erawh chu an tlem phah mai thei. Mahse, tunah hian sorkarin ruihhlo ti thar tur laka naupang chhanhim turin eng _policy_ nge a neih tawh leh neih mek? Ramri hung leh ruihhlo ti thar tur veng tur zawnga hmalak hi khawi nge tha zawk ang? Mi ruihhlo tih vanga _'international local tournament'_ khelh loh te, inneih pawlh hleihtheih loh emaw inneih inkhawm leh chhungte thi vuinaah tel theih loh ngawtte hi chu chakawm loh deuh tur a ni. Ruihhlo nena kan indo hi ṭan la ila a rei lo ang. Kum 50 êm pawh a la ni lo a, history zawnga sawi chuan a rei lem lo. A _'trending’_ lai a awm tih hi chu phatthu a awm lo a, a tuartute tan a na lutuk, indo pangngai pawh a thite chhungkaw tan chuan a na. Mahse, ramri hung avanga kan chân theih leh a nghawng tur thilte ngaihtuah hian a hlu em? Ramri hung hi ramri hrula inkalpawhna tihtawp ringawtah a tawp mai lo ang a, nunna leh ngaihtuahna nei kan nih avangin kan chet dan, hawiher, rilru leh thinlung thlengin a nghawng em em ang.
Zalen deuha kan inkalpawh theih hian mihring lama mamawh pawh kan inphuhru nasa a, sawi puat sen a ni lo ang. A tak tak chuan Mizoramah hian mihring kan indaih ngai lo, khawvel hmasawnnain min ṭhuai a, a dawngsawng turin mihring kan tlem thung a, Myanmar nena awlsam taka kan inkalpawh thei nasa takin min pui. Hna chi hrang hrang an rawn thawk fo a, thil man tlawm zawkin an rawn la lut bawk a, chu chu kawng hrang hrangah mi tam takin an hlawkpui. Thil fel lo deuh awm chang chu a awm ang. Thil hi han en neuh neuh chuan himdam lo deuh lai chu a awm ve fo ṭhin, hnawlna tling erawh a ni vek lo. Burma nen inpawh ṭha lo ila Vai kan chawkluh tam lehzual a ngai ang. Inrun hun lai aṭang tawhin mihring chawlut ṭhin khawpa mihring indaih lo leh tlem kan nia. FMR leh ramri hung duh duha inpemtawn theihna a ni lo tiin a sawi theih. Mahse, mihring kan ni a, he zalenna hian ken tel a nei.
Eng pawh ni se, kan chief minister leh a pawlte hian an hun laia kan history nena indaidanna bang hung a, lo thlir liam mai maitu nih hi duh lo se tih a duhawm mang e.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post