OPEN LETTER TO ENVIRONMENT FOREST & CLIMATE CHANGE MINISTER MIZORAM

Subject: Chalfilh Tourist Resort thiat tura  National Green Tribunal (NGT) Order ti danglam tura ngen i tum chungchang




Ka pu, 
Ni 29th November 2021 a MNF party hnam run inkhawma i thusawi, National Green Tribunal (NGT)-in Chalhfilh tourist resort thlakhat chhunga thiat tura tourism department a hriattir chungchang sawiin, standing counsel leh Forest hotute nen Delhi-a insawiho tawh thu leh, NGT thu zawm tho sia hma lo lak tawhnate thiat loa order awmsa tihdanglam tura ngen i tum tih i sawi  kha; tualchhung tv chanchinthar puan leh nitin chhanchinbu chhuak hrang hranga ka lo hmu a. I ti mak hle a ni.

I thusawi hi tourism minister sawi zawk awm tak a ni. I thusawi ang chiah hi tourism minister in sawi se, NGT leh ministry of EF&CC ah thlen zui tak tak se ka hrethiam ang. Nang chuan EF&CC minister i nih anga NGT order tihlawhtling turin hma i la tur a ni dawn lawm ni? Hma i la ngam lo a nih chuan lo ngawi mai la. Ngawi mai pawh ni la, tih tur ti lo phei chu i ni dawn tho a. Mahse NGT order ang loa thil tih i tum hi chu i tih loh tur chiangbang ti i ni.

Environment humhalh i tui lo a nih chuan bang mai ta che: Environment humhalhtute hmalakna hlawhtling mek khinlet tuma i hmalakna hi *“Conflict of Interests”* tih a ni a. Dan thiam i ni a, ‘conflict’ awmzia leh hrilhfiahna chu kei aiin i hre zawk ang. He thumal hi naupang dan bawhchhiate sawi nan kum 20 chuang ziak leh tawngkamin ka lo hmang tawh a. Naupang thil sual tite chu an nungchang siam that leh theih a nih vangin, an pual bil dan chuan “dan bawhchhiaa thil sual ti” tia sawi leh ziaka dah a phal lo a. Naupang dan nena inrem lo / inkalh (juvenile in conflict with law) tia sawi leh ziak tur a ti a. Heta tang hian dan nena inremloin i che tih  a chiang hle a ni. 

Chalfilh tlang Vanzau hmuna tourist resort hi MNF sawrkar hmasa hmalakna a nih vangin, nangmah leh i party dah pawimawhin  mipui thlan lal i nihna leh EF&CC minister i nihna pawh zah zo loin, i tih tur ti loin i tih loh tawp tur i ti a. Ram dan te, thu pek te, leilung dante nen zawng zawng i inremloh pui ta a ni ber a. Hei hian environment humhalh kawnga hmasawn ti tum lohzia a tilang chiang hle a. EF&CC minister nih hi i inhmeh lo takzet a ni. 

Climate Change nasat vanga khawvel sik leh sa danglam chak lutuk harsatnain mithiamte a tithangharh a.  Khawvel sawrkar hrang hrang,  India rama thuneitu leh environment activist ten theihtawp a chhuak mek laia EF&CC minister ber i chetdan maksak tak hi environment humhalh duhtu, mimal, pawl leh centre sawrkarin eng ngaihin nge an ngaih che i rin? Centre-ah pawh environment humhalhna lam project te i sawi ngam tawh dawn em ni? 

EF&CC minister ber hetiang i lo nih takah chuan mihringte hi tui tel loin ni 4 bak kan damte thei lo a. Kan nunkhawchhuahna tuihna siamtu, ramngaw leh nungcha, tuihna leh tuikhur, lui leh luikam humhalh turin mipui i sawm ngam dawn em ni? I department-a thawktute i fuih thei dawn em ni? Nge nia environment humhalh i tui lo a, chutiang chuan mipui leh i department-a thawktute i lo ngen/fuih ngai lo zawk? Political party khel fuha i vanneih vangin EF&CC minister i ni mai mai em ni? 

Ngaihtuahna tawi lutuk ten ramngaw humhalh lai thiat vanga tuihna kangchat pawi ti, environment humhalhtute NGT a an zualko thu leh Khanpui khawtlanga mipui behchhan pawl (community base organization/CBO) te chet dante chu thuhranah lo dah ta ila. I chet dan hi a mak takzet! Mak chungchuang tak a ni. EF&CC minister berin NGT order tihhlawhtlin tum a hneka tihnep zawnga ngen i tumnaah tho hian kan zualko ve leh a ngai ang a. 

*Champhai district-a ramngaw chereu nasatziate i lo hre ve em?:* Champhaiah piang leh seilian i ni a. Mi tupawhin mahni pian leh seilenna khua hi kan hmangaih zui em em lo a nih pawhin kan ngaina reng thin. I pian i seilenna  khua tui harsatna lo ngaihtuah zui turin ka ngen pah che a:  Champhai district chu- FSI report-a a lan danin Mizorama ramngaw chereu chak berna district a ni. NE India-ah Conopy Lost nasa berah pahnihna a ni bawk.  Heng a tha lo zawnga  Champhai district a lan chhanah hian tree cover awm si loa kuhva smuggler ten kawngruk an laiha thing leh mau an tihchereu nasat vang leh district mipui ten tuihna siamtu, ramngaw leh nungcha humhalh lama thanharhna an neih loh vang a nih ngei ka ring. 

Nikum 2020 thal lai khan Champhai khua ten tui trip 5000 litres cheng 4000 in an lei a. 1-litre 75 paise (sikithum) tihna a ni a. Cheng 1 a tling tep. Tui hi kan nunna bulpui nimahsela tuisik man 1-litre cheng-1 chu a to lutuk! Cheng-5 pawh ni se nang chuan a leina i nei mai thei a. Mipui rethei tak takte engtin nge an awm ve ang?

*Tlang phul hi nungchate tan Pathian siam:* Tlang ram sanga phul hmun leh ngaw inzawm tlatte hi ‘Ecosystem danglam bik’ a ni a. A mala phul hmun leh ngawin nungcha an neih loh tam tak an nei. Tlang ngaw kara phul hmun hi a danglam mai ni loin a sensitive lehzual bawk a. Tuihna kan hmuhna (water resource) tha tak a ni. Chu chu Chalhfilh tlang phul hmunin a chhehvel khuate tana tui hna tha tak a lo pek tawh atangin kan hria a. Chu chu Chalfilh tlang tih chereu hnua tuihna  tlem tak atangin kan hre chiang bawk a ni.

*Mi ram chuan hlut tur leh hlut dan an hria:* Southern India lamin an chhuan em em, Western Ghats-a an tlang sang laia ngawi leh phul hmun a ni a. Hetiang tlang sanga ngaw leh phul hmun inzawm hi “ Shola Grassland” an ti a.  Siamtu Pathianin mihringte tan chauh ni loin thilsiam dang, nungchate tana a siam a nih avangin mipuiin an hlut em em a, an humhalh tlat thu au chhuah puina thu ziak leh research hmuh tur  tam tak a awm. Mizoramah pawh hetiang tlang sanga ngaw leh phul inzawmna hi kan nei ve nual a. Mihring ten chil phul zel loin thilsiam dang tan humhalh nachang kan hriat a pawimawh takzet!

*NGT thu pek angin thiah vek ni se kan inchhir lo zawk ngei ang:* Nangmah bakah Chalhfilh Vanzaua lodge sak tawhte thiah leh a uihawm, thiah kan phal lo ti an tam a. Ngaihtuah chiang turin ka ngen ngawih ngawih a che u: A chunga kan sawi point hnih lek atang pawhin tuaihnuma nawmchen nan chilphulh chi a ni lo tih a chiang a. Chutianga mipuiin kan chilhphulh belh chuan rei loteah a chereu zual ang a. A chhehvela Chalfilh tlang ngaw atanga tuihna lo awmin a chawm khuate an tui hal zel ang a. Sik leh sa danglam chak lutuk effect an tuar bawk ang. 

Tui kan nunna hnar siamtu chu ramgaw leh nungcha a ni a. Mizorama ramngaw leh nungcha kan tihchereu nasat avangin tuihna, luite leh lian a kangchat nasa em em a. Khaw thal a lo her chhuah apiangin tui hna leh ruah dilin Van Pathian hnenah dang thler vek khawpin tawngtai thin mah ila, ruahtui kotu ramngaw kan tih chereu nasat avangin kan hlawhtling chuang lo ang. Pathianin a thilsiam dangte enkawl turin mihringte min ti a. Mihring kan pun avang ngawtin ramngaw leh nungcha an chereu ngai lo. A enkawltu ten duhdah tak leh kan tana an hlutna leh tangkaina kan ngaihtuah phak loh vanga chereu a ni.

*Kan tan kan tu leh fate tan a ni:* Hmasawnna kan tih, kawng pui laih leh building sakah te environment ti chhe chi reng renga Environment Impact Assessment (EIA) leh Forest Clearance / Environmental Clearance ngai thin hi mihringte hmakhua atan a ni a. EIA, FC leh EC laka kan hela ngawhngawl kan chhuah chuan, naupang lehkha zir tha peih loin anmahni tana zir an ni tih inhre loa an nu leh pa, an pi leh pute tan an zir sak emaw an ti a, an lungawi loha nu leh pa nawr nana “lehkha pawh ka zir tha lo ang” an tih ang chiah kan ni ang. 

*Nature tourism zawk le:* Tunlai khawvelin tourism lama hmasawnna a kalpui dan chu engmah tihchhiat loa cheibawl chiam loh a ni. India chhim lama leilung mawina hmanga khualzin hip nasa ber state pahnih, Andaman & Nicobar Island leh Puducherry ram hruaitute chuan khualzin hip nana environment tichhe zawng, in sak nana lei laih vak vak leh thing leh mau tichereu chia hmalak an phal lo bur. Puduchery tourism minister phei chuan “environment tichhiaa khualzin hip ai chuan hip loh kan duh zawk” a ti thlawt. Mahse environment tichhe loin, leilung mawina hmangin khualzin an hip nasa a. Khualzinte atanga an sum lak luh chu an state sum hnar ber a ni tho.

*Mizoramin khualzin hip nan ‘CAN’ chauh i hmang ang u:* Khualzin hip nan mi ram neih ang kan nei lo. Mi neih loh ang kan nei, chu chu thiante nen ‘CAN’ kan ti: *Culture, Adventure, Nature* te hi. Building lian pui pui, enkawlna tangka awm loh vanga hlui khir hil bel bul bel aia tha hi mi ramin an ngah lutuk! Phul hmun nuam leh zau tak tak pawh keini aiin an ngah. Pi leh pu atanga ramngaw leh nungcha, a bikin sava humhalhtu khua, Sailo lal Bengkhuaia Sailam sawn, an ramngaw chhunga sava chi hrang 350 vel an chhinchhiah tawh atangin khualzin an hip nasa lutuk a sin!

Ka pu, NGT ah chuan hmalak tawhsa thiat lo turin ngen lo hram rawh. Chalfilh ngaw tichereutu CHATOUR hi i rin aiin tunlai thangthar hawizau tak takte hian an hua a nia, heng lodge te hi thiah ngei ni se, Chalfilh Vanzau Ecosystem hlu tak, Zobawm phul hmun leh ngawte hi Restoration kalpui leh zawk turin Pathian hmingin ka ngen che a. Pathianin kan chen nan leilung leh a hausakna min pe a. Kan enkawl turin nungcha, thing leh mau, tuihna leh luite leh luipuite te min pe a. Chung chu zah leh dimdawi tak chung leh ethical taka kalpui turin ka ngen nawn leh a che.

I rintlak,

Vanramchuangi @ ruatfelanu

Dec 2, 2021

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post