KAN ZIRNA HI!

- Mizo Thinker



Kan mi thĂ­amte chuan kum 1894-ah Pu Buanga te'n A, Aw, B min siamsak an ti a. Tichuan April 2, 1894-ah sikul an hawng a. Chuta zirlai hmasa ber chu Chaltlâng lal ni ta Suaka leh Durtlâng lal ni ta Thangphunga te an ni. Kum 1895 Aug 21-ah  Mizo áą­awng khâwl chhut hmasa ber ‘Chhanchináą­ha Luka ziak' kan nei a. Tichuan 'Mizo leh Vai' chanchinbu kum 1902-ah chhuah áą­an a ni a. Kum 1908-ah Middle School hmasa ber kan nei a. Chutiang chuan zirnaah hma kan sâwn ve zĂŞl a. Thu leh Hla-ah kan áą­hang a. Kan hlaphuahtute thuchheh dân pawh hnam dang pa ropui, William Shakespeare te, Lord Byron te, PB Shelley te, William Wordsworth te, John Keats leh T.S. Eliot te ai a nĂŞp loh zia kan hmu a. Rev Liangkhaia fapa Mizo Novel hmasa ber ziaktu, L. Biakliana ziak 'Hawilopâri (1936) pawh hnam dang thawnthu aia a nĂŞpna a awm hauh lo. Bung 9 lai neiin, phĂŞk 203 a ni a.


Thawnthu tâwiah ni se, chhim mi hrâng Pu C. Ṭhuamluaia ziak 'Sialton Official' chuan Edgar Allan Poe-te thawnthu a tluk lohna a awm hauh lo. Zirna lamah pawh kan hniam hran lo a, Mizo chu kan tih tawhna lamah chuan ti ve tak ṭhin kan ni.Kan Mizoram Literacy Rate hi 91.33% vêl a ni a. Aadhar Statistics (2020/2021) aṭang Mizoram ah hian mihring 1,205,974 bâwr vêl kan awm a. Kum 2011 India ram chhiarpuiah khân Mizoram a mihring chêng zawng zawng zat chu 1,091,014, mipa - 552,339 leh hmeichhia - 538,675 a ni a; mipa 1000 zêlah hmeichhia 975 an awm a ni. Aizawl district chu mihring tamna ber niin 404,054 an chêng a, mihring tlemna ber Saiha district ah chuan 56,366 an chêng a ni. Hei hi kan dinhmun a ni.

Kum 1985-1995 chhĂ»ngin UPSC exam-ah mi 13 an tling a. Kum 2 NIL a awm thung. 1996-2006 chhungin mi 10 an tling a. NIL kum hi kum 3 a awm. Kum 2007-2017 chhungin mi 10 an tling a. NIL kum hi kum 4 a awm thung a. UPSC exam-ah hian, 1996-2006 leh 2007 leh 2017 chhĂ»nga kan chet that dan hi a inang deuh reng tihna a ni. TĂ»nah chuan kan phun kan phun a. IAS kan va tlĂŞm ta ve? tiin. Phun áwm rĂŞng pawh kan ni tho va. Keipawh ka phun ka phun tho a. Hetih lai hian ka rilrua thil awm daih chu. Kan zirna vâng hi a ni thei ang em? tih hi a ni. Kan zirna hi a chhia em?  Hei hi thil inhnial theih tak thil a ni a. Mahse, kei chu 'A chhe lo ve' tih lamah ka áą­ang a.

 

A chhan chu:
Zirlai ka lo ni ve tawh áą­hin a, tĂ»nah pawh inzĂ®r mĂŞk ka ni tho nângin. Khang hun liam ta zawng zawng kha ka ngaihtuah lĂŞt hian. Kan zirlai kha a lo chhe miah lo. Central lam nĂŞna han khaikhin paw'n khaikhin dâwl tak tĂ»r a ni. Mahse, ti nge kan nih tĂ»r ang kan nih loh? A chhan chu kan system vâng hi a ni ka tilo thei lo. Thiamna tak tak ai chuan kan system-ah hian mark hmuh tam hi a pawimawh zâwk tlat si a ni. Private School kan inĂŞl suau suau a. Board exam-a tiáą­ha zâwk nih tum reng rengin naupang kan hrual a. Mark based-in kan zirtĂ®r a. An thiam tak tak ai mah chuan thiam vat vat/ thuai thuai se kan ti a. Board-a question lokal tĂ»r ang kan han zirtir a, kum hmasa question kal dân nĂŞn lam kan chhĂ»t a. 

Exam tĂ»rin kan buatsaih tawp a. An zirlai bu chhĂ»ng hneh taka zirpui ai chuan, a pawimawh tĂ»r (Board-a lokal tĂ»r) kan zirpui a. Naupangin rilru fim takin a zirlai kha a hrethiam lo reng reng! A by-heart pawp pawp mai a ni. A awmzia a hre tak tak hman lo! Eng nge a nih pawh a hriat loh kha a vawng a. A exam a, a pass áą­ha em em tho. Mahse, a zir kha a hrethiam lo reng reng! School áą­henkhat chuan pâwl 10 zirlai pâwl 9-ah an lo zirlâwk pui a; pawl 12 zirlai tĂ»r pâwl 11-ah an lo zirlâwk pui a. Naupangin an tuar! Sim ru. An mahni class mil zĂŞla zirpui tĂ»r ni na na na, advance deuha lo zirpui hian naupangin an tuar. 

Session a ináą­an chiah, hostel-ah nawr luh aan ni a. Pâwn lam boruak engmah hre lovin aan inkhung a. An zirlai chu a vaiin min zirpui anga, a awmzia an hrethiam ang chu(h) an tih laiin chutiang angin a ni teuh lo. Exam naa lokal tĂ»r hisápin an zir áą­hin! School zawng zawng ka ti vek lo; mahse, Private school tam zawk hi chu tiang hian an inhrual áą­hin. Dawt a ni hauh lo ang! Chuvângin, naupang te hian thiamna tak tak an neih theih nân chuan zirtirtute pawn áą­hahnem kan ngaih a ngai deuh a ni mai a ni. Hun a duh deuh paw'n, kan zirlai te'n an thiam theihna tur a nih phawt chuan kan rim deuh mai tur a ni. Zirtirtu nihna hi a ropui a nia. Pathian rawngbâwlna a ni. 

Sorkâr school-a thawk si, ai kal lâk chin te hi sim ang u! Naupangin kan tuar! In aiah engmah teaching line-a experience pawh la nei lo ho an lokal a; khang khân naupang an han zirtîr veleh a nia! Zirtirtu kan nih chhan hi kan tui tak tak vâng nge hlawh a tam vâng? Hna thawh tûr dang a awm loh avângin kan thawk mai mai a ni tiru? A dik. Bachelor, Master kan zo a. Private school-ah kan thawk nghâl a. Hna a vâng, a dik lutuk. Mahse, kan hriat tûr chu naupang zirtîr hi tih mai mai a ni lo. Kha naupang hmalam hun kha i tichhe vek thei tih hria ang che. I hna chu i tui tûr a ni.

Zirtirtu nih hi Pathian rawngbâwlna a ni a sin. I zirtîr ṭhat peih lohva, dân ang leka i tih khân naupang khân a tuar. Maths Anxiety te a a nei a, Chhiarkawp an hlau êm êm a, Sap Ṭawng a thiam lo phah a, Grammar a man lo phah a, Mizo Ṭawng ziak dân a buai vek bawk a. A nih tûr ang a ni loh phah. Chu mi sawhkhâwk zêl chu kan tuar a. Bachelor kan han rap ve chiah chu kan â hui mai a ni! Mizoram puma topper-te pawh an â hui mai a ni! A chhan chu class 10 te 12-ah te mi hrualna hnuaiah an awm a. Hostel-ah an awm a. 'Zir ru zir ru' tihna hnuaiah. Ṭha tak chuan an pass ve mai. Mahse, khawvêl tak tak an lo rap chiah chu, mahni a inhai kuak a ngai tawh si, an zâm! An buai! Mi zawng zawng kan ni e ka ti lo, mahse, a tam zawk hi chu kan ni chiang khawp. Nih tur ang ni pha lo hi kan tam lutuk! Chumi sawhkhawk zêl chu kan tuar vek. Chuvângin, IAS kan tlem tiin râk râk mah ila kan system hi a dik loh chuan heti reng hi kan ni ang. Chhawrtlâkloh kan lo chhuak zêl ang. Chuvângin, i inenfiah ang u.

Kan course hi a chhe hran lo a nia. Kan science bu te, kan history bu te, kan mathematics bu te hi a chhiatna bik a awm lo. Hrethiam lova kan zir chiah hian a pawi ta a ni. Tuna kan zirlaibu te hi hrethiamin han zir tak tak ila fin lawihna tham vek a ni. Mahse, kan question ho hian kan zirlaibu chhunga a pawimawh ho hi a zawt chhuak zo lo fo. Kal phung nghet tak sawhsawn rûal loh ngûmkhâk kan nei a. A ṭha zâwk hre chung paw'n 'Nih chu a ni viau a, mahse' tiin a ngai te bawk hian kan kal leh ṭhin. Chumi nghawng zêl chu naupangin an tûar a. Zirlai te berin kan tuar chuan ramin a tûar ve a ni mai. Mahni ṭheuh i inenfiah ang u!

Post a Comment

0 Comments