KA NAU LITTLE MAFAA KHA!

(A liam tâk aṭang khân...)

- V. Kûngtea

Awmhar Cabin

Tûn ṭumah hian, “Ṭah leh hah, mangan leh thlaphân, hlauh leh chauh awm tawh lohna a nih vâng chauhva vânram kâi thlahlel a, nghâkhlel ka ni ngawt lo; inthlahrun awm lova ngaihngam leh hah dam taka ka PA bula chên ka châk tawh vâng zâwk a ni. Rit phurh aia hrehawm ka tih chu, mi dang tâna phur rit nih hi a ni,” titu fam ta – ka nau, Hruaia Vandiau Tlânglau (Little Mafaa) chanchin sawi chiam ka tum hran lo. Kan unau hian thiam leh tlin tâwkah thu leh hla hi kan tui ve êm êm ṭhîn a; Mafaa Hauhnâr kha kan unau ngaihsân a ni. Ka nauvin ‘Little Mafaa’ a intih chhan erawh Mafaa anga thu leh hla thiam a intih vâng ni lovin thu leh hla, literature khawvêla a guru (a ngaihsân ber) a nih avânga lo inphuah ve a nih thu a ruang chungah Aizâwla paa kan neih, Pu PLC. Lallâwmkima (aka Poly Carp) of Dûrtlâng, Derhken Tlâng Cabin khân thiam leh fiah takin a rawn sawi tawh a, kha kha ka’n ring ve nghâl mai ang e.

  Ni e, ka nau nên hian têt tê aṭanga inhlatsan lo, inkalsan lo, phîr ai pawha phîr, nilêng zankhuaa inkawpa innghêng reng ṭhîn kan ni a; min la hre ngai lote chuan phîr emaw min ti fo. Hetia nupui te a’n neih hnu hian kan mu hrang ve ta chauh a ni. Mi inang, sa inang na nâ nâ chu kan tui (loh) zâwng, ṭha (lo) kan tih zâwng, kan nuam tih (loh) zâwng te pawh a lo inang ta zêl a (he ṭawngkam hi ka thuziak hmasaah khân ka lo hmang tawh a, hman nawn leh a ngai tlat. Min hrethiam mai u). A bîk takin thu leh hla hi kan tui filawr zual a, nuam ti ngang chu a ziah te pawh kan lo ziak ve hial ṭhîn a; kan thiam vâng ni miah lovin thiam lo chung hian kan tuinain min ur thlu a ni ber e. Chûng kan thu leh hla neih chhunte chu kan inchhiarsak tawn ṭhîn a, keimahni rau rauvah chuan kan hlimpui ve êm êm ṭhîn. Thurâwn kan inpe tawn a, kan tih dik loh lai te kan insiam ṭhatsak tawn a, keima ziah chu Hruaia khân a lo chhiar ṭhîn a, ama ziah chu keiin ka lo chhiar ve thung. Chuti ang rêng rênga hun hmang ṭhîn chu kan ni a, kan hringnun khawvêl a zîm na vâng vâng hian tu dang rêng kan ngai bil lo asin.

  Ka nau chungchâng (chanchin a ni lo a nia!) thu a nih rualin kan unau chungchâng thu a ni mah zâwk a; engpawhnise, lo la ning lo hrâm ula, mi in lo chhiar chhuahsak hrâm a ni ang chu tir’u?

  Han sawi zawm leh ta ila – Vawi khat, “Engin nge i rilru khawih dawt thei ang che?” tia ka zawhna chu ka nau chuan, “Khawvêlah eng thil teh vak hian ka rilru hi a khawih lêm lo va, book of the year awardee te hi ni ve thei ila chuan min khawih ve det mahna!” tiin min chhâng a; ni e, book of the year awardee nih te kha a châk ve mai mai ṭhîn. Eng lehkhabu pawh ni se, MAL book of the year lehkhabu tawh phawt chu a ngaihlu a, a leitu zâwk chanah a indah hmiah a; keiin ngaihluin duh viau pawh ni ila, “Book of the year lehkhabu hi chu kei hian lei zêl thei ila ka ti,” a ti tlat ṭhîn.

  Writer nih te kha kan châk ve ṭhîn. Mahse, keimah mai chuan châkna ka nei ta lo. In ṭha neih ve te pawh a châkawm thu kan sawi fo. Mahse, tûnah hian in ṭha chu nei ve ta ang mah ila, a luah tûra ka duh ber a awm tâk si lohvah chuan in ṭha tak neih pawh ka châk ta lo. Kan ngaihtuahna te hi a changkâng ve lêm lo va, mi hausain lîrthei changkâng tak tak an sawi zut zut lai te, pakhat neiha duh tâwk mai lova chhûngkaw kima neih kher an tum lai te hian ka nau nên kha chuan kan lîrthei mit la ber ‘bolero’ pakhat tê neih kha kan duh thu kan sawi fiam ve châmchî ṭhîn. Mahse, tûnah chuan bolero pawh chu ka awt ta lo. Tu nge chuang ta ang le? Thawmhnaw/silhfên lam lah ni se, kan rilrûah kan dah lal lo na lailêng khawp a, kan ṭhalaipuite’n branded ber ber leh mi rethei tê tê pawhina a chhuak thar apiang an lâwra, an laa an lei zung zung laiin keini ve chu kan hâk ngai hi kan ṭhansan hma chu kan ha ti ila, dâwt sawi ka ni lo vang. Kan saruakna a khuh chuan kan duh tâwk êm êm ringawt. Ka vuina thu a ni lo. Kan kawlawm (pen) hman te hi to tak pawh kan duh lêm lo. Chêng nga man, hman nuam tâwk tak hi awm se, kan lung a âwi êm êm mai ni.

  Tûnah zawng, eng thil mah hian min tiphûr tak tak tawh lo. Thu pawh hi ziak ziak mah ila, tûnah chuan min chhiarsaktu tûr ber a awm ta si lo va, thu ziah châkna pawh a bo ṭan ta! A liam tâk aṭang khân ‘sârhû’ tih thumal te, ‘a hlimchhâwn’ tih ṭawngkam te, ‘khuarei’ tih an sawi te kha ka tân awmzia rêng a nei ta lo. Ka tân chuan ka nau thih nî kha eng tik lai pawhin a la sârhû reng tawh ang a, a la hlimchhâwn fo bawk ang. Khuarei lek phei chu a thlen tak tak pawh ka ring thei hlek lo mai. A thih chawlhkâr khân pa pakhat hian phone-in min lo bia a, “Thu te lo ziak la, thuziak hmangin lo inhnêm hrâm hrâm ang che aw?” tiin ngaihsak takin min fuih ve mawlh mawlh a, kha a thu min hrilh kha ka hnial a ni lo. Heti hian ka chhâng a, “Tuin nge ka thuziak chu chhiar ta ang? A chhiartu tûra ka duh berin a chhiar si loh chuan eng mah awmzia a nei lo. Taksa bung hrang hrang awm mah se, kutzungṭang pakhat lek pawh hi lo tibung palh ta ila, hrehawm kan tiin nuam lo kan ti ang. A nih ang tûr a nih loh tlat avângin kan lung a dam tak tak thei chuang lo vang. Chuti ang chuan khawvêl mihring tam tak chu awm mah se, ka nau Hruaia’n ka thuziak a chhiar si loh chuan ka lung a âwi tak tak ka inring chuang lo a ni,” tiin ka chhâng a, ka rilru a nat lai te a nih avângin ka chhân dân kha ngaihno a bei vak lo. Min rawn betu kha a zahawm ngawt mai. Ani pawh khân min tih ngaihna vak a hre lo a ni ang, “Kan lo ṭawngṭaipui reng dâwn che nia,” min ti ta ngawt mai a nih kha.

  Ka ti tak tak asin. A sûlhnu kan han chhui a, “Hei hi chu ‘a thil la dah ṭhat’, kha kha chu ‘a hman lai’, ‘a la tih zawh loh, chhunzawm tûra a dah’, ” tih te a ni nawk hlawm a, a engkim mai khân kan mittui a titla a, min tiṭap a, min tinâ a, min tilunghnûr a ni ber e. Eng tik lai pawhin, eng hunah pawh amah kan ngaihna, amah ngaia kan lunglênna chu a la inṭan dâwn chauh a nih mai hmêl si a le!

  Û zâwk ni mah ila, tluk lohna tam tak ka nei a, nau zâwk a nihna angin min zah thiam ṭhîn hle a; intihthinrim châng te pawh kan nei ve ṭhîn. Kan intithinrim tak tak bawk a, kan luhlul dûn ve ve bawk nên; hnial khân a thiamin kei aiin a fing zâwk a, ka dang leh nge nge ṭhîn. Ka nau nên hian thu leh hla lama inelna hrang hrangah kan chhuak dûn fo va; pakhatna chu a la bîk chiah lo nâin kan chuuah dunna rêng rêngah lâwmman min lâk khalh ziah ṭhîn. Nikum 2020, 1ˢᵗ International Mizo Story Writing Competition-ah pawh khân thawnthu kan thehlût ve ve a, top 20-ah pawh ka lan loh laiin ani (Hruaia) chu top 5-ah hial a inhlângkai thei hial zu nia. Hei chauh lo pawh, poetry inphuahsiakah te, essay inziahsiakah te leh drama inziahsiakah te hian lâwmman eng emaw zât a la tawh a, hêng a telnaa ka tel vênaah hian lâwmman ka la ve thei ngai lo. He kan hringnun zin kawng intlânsiaknaah hian min tlân pelh zâwk zêl, pawh ti ila kan ti sual tam pui ka ring lo. Mi dang tân chuan mi mai mai, mi satliah pawh ni mah se, (an nuin lo ngaithiam hrâm se) keia tân chuan a Sâp ṭawng takin ‘mentor, adviser’ ṭha ber nih a tling a ni.

  Pathian thu, literature leh politics-te hi kan pahnih hringnuna subject kan tuina ber a ni a (ti teh ang), hêng topic kan sawi tak tak hi chuan maw(m) keimahni tâwkah kan sêp nasa ve thei teh a nia! Tûnah chuan tu nge ka titipui tâk ang le? Khawvêl ram zauvah hian ka va mal ta êm! A awm loh tâk hnû, ni tam pawh a rial hmain khawvêl hi a va han inlumlet nasa tawh êm! Thu thar tam tak kan lo hriain thil thar tam tak a lo thleng leh tawh a, ‘hre ve hman se’ tih ka ngah mai. Ka la zâwt ang ka tih, la zawh hman loh ka ngah asin le! Tin, film ka en a, a lo en ve atân ka ît ṭhîn. A dam lai khân en ve tûrin ka inti ṭhîn a; ngaihdân te kan in-share tawn ṭhîn. A awm loh hnûa ka film ente hi, ‘hmuhnawm a ti ve ang em le?’ ka ti rilru a, a ngaihdân te ka va’n hre leh châk êm! Mi ṭawngkam, nuihzatthlâk tak tak ka hriata ka nuih châng te hian min nuihpui tûrin ani kha awm ve sela aw... hi ka ti êm êm ṭhîn a, miin ka thusawi awmzia an hriat thiam loh châng te hian, “Hruaia chu ni se, a hre thiam nghâl mai ang maw le,” te ka ti a; mahse, tûnah chuan ka thil hriat thar hre ve tûra ka tih ngawih ngawih kha a awm ta si lo. Ani zawng, phûm bova chhilh hnanin lei daiah an zalh ta si. A va na êm! A nâ tih hian a sawi fiah zo lo va; mi dang pawh an lungduhte an chân fo va, keiin heti taka ka tuar na bîk hi eng nge a chhan ni ang le? Mi bâk sâwna tuar nia ka inhriat châng erawh chuan a inthlahrunawm ka ti a; mahse, zêp rual a awm nêm le, a na êm a ni! A tel lova khawvêl thar han hmachhawn tûr chu ka va’n zuam lo êm! Ei tûr tui deuh deuh ei nikhua te a la awm leh ṭhîn bawk ang. Mahse, a tel lova ka ei tawh tûr te ka ngaihtuahin hrehawm ka ti a; a tel lova hlim viau tûra ka indah chhin ringawt te pawh hian inthiam lohnain ka khat a, a tel lova ka nuih te pawh hian ka inthlahrung ṭhîn.

  A chhûnga chêngte’na Mizoram khawpui Aizâwl nawmzia hahîpa an sawi ka hre ṭhîn, awm lo a awm lo; hmuhnawm leh mit titlai, lîrthei leh zaithiam, chi tin hnam tin tual lênna, a thei fate’n nuam tin chêna lâm an thaina hmun, lîrthei changkâng leh ei-in tûr tui ber ber awmna, lungchim taka hmun tin hmun tang fanga lo inhmeh dêt chuai chuai ka châk ve ṭhinna hmun kha tûnah chuan (tûnah chuan ‘tûnah chuan’ tih zêl a lo ṭûl ta) ka lungduh thlafam chânna vângkhua mai lo ni tâin, “Zâwlkhawpui, i mâwi hluan e,” an tih hin pawh chu kei ka tân zawng, ṭahna leh lungchhiatna khawpui (city of my sorrow and broken heart) mai a lo ni ta si maw?

  Hamleta’n a pa thi a tuar dam theih loh êm êm te kha – thawnthu phuah chawp mai mah ni se, a âwm ngawih ngawih. Hamleta pa phei kha chu ṭha tê têa thi pawh a ni lo lehnghâl! Amah Hamleta dungthûlin, “Beidawnna thinlung ka pai tawh a, eng mah hian min tibuai zo tak tak tawh lo,” han tih ve mai te pawh awl zât e! Ngai teh, tûnah zawng eng mah thlâkhlelh tak tak hi ka nei ta lo. Intihsiaknaah lâwmman pawh dawng ta mah ila, ka thinlung lâwmna kalh tikimtu leh mi lâwmpui vetu tûr awm ta si lo le. “Ka tuarah vânpui a chim,” an lo tih te pawh hi dâwt a nih ka ring phal lo. Chung lam khian min hrethiam lul se, a liam tâk aṭang khân hmangaihna meuh pawh a liampui ta niin ka hria nia maw le!

  E khai, sawi tûr a va tamin la sawi loh leh sawi hmaih ka va la ngah êm! Sawiin ziak vek dâwn ila, kan lehkha phêk hianin a daih thertê dawn si lo. Ka nau thihna thûah hian han lâwmna tak erawh ka nei: Mi hausa leh neinung, khawvêl mi ropui leh thil ti thei, sumpai leh ro hlu chhiar sên loh neite pawh an lo thi fo va; chutih lai chuan ka nau tehlul pawh kha a lo thi ve thei a ni maw, tih ka ngaihtuah a; kan mi ropuite tâwp dân leh ka nau Hruaia, khawvêla eng mah ni ve lo hringnun tâwp dân a lo inang thei te kha a lâwmawm tih loh rual em ni? Mi hausate nên khân angkhat an lo ni ve ta asin! Lâwm hliah hliah tûr hi kan lo ni e.

  Ka nau kha mi huhâng ngah leh pa lianpui tia sawi tûr chu a ni hran lo. Mahse, hetia a han awm loh tâk chinah chuan khati tak khân hmun a luah zauzia kan hre chhuak hnuhnawh a, a ruah hian a ruak vawng vawng a, hawina lam apiang hi hrilh tihaitu niin a sûlhnu beitham tak pawh hi kan tân thlîr nin a har a, “Urim leh thumim, rangka leh tangka ai pawha kan roh,” pawh ti ila, kan sawi pawvawh a ni dâwn em ni? Tûnah chuan, hring an chan chhûng zawnga la intawng hman lo – a ngaihsân êm êm, Mafaa Hauhnâr nên khân paradis-ah thu leh hla ruai an kîl dun tawh ngei ka beisei. Mahse, ka nau, ka la mangṭha phal chuang lo che.