MNF NI PAWIMAWH TE



- Tawnluia
Sr Vice President, MNF–2011

1. MNF DIN NI OCTOBER NI 22, 1961: Kum 1961 October ni 22 zan khan Pu Laldenga In, Tuikhuahtlang Aizawl–ah Mizoram leh hnam hmangaihtu mi 8 kal khawmten Mizo National Front (MNF) hi dinin hruaitu pawh heti ang hian an inruat fel nghal a ni.


President : Pu Laldenga
Secretary : Pu R.Vanlawma
Joint. Secretary : Pu A.Rohnuna
Treasurer : Pu Vanlalliana
Committee Member : Pu C. Hermana
: Pu Lairokunga
: Pu Zotama
: Pu Kailianchhunga

Heng hruaitute hian April Ni 1–4, 1962-ah Aizawlah General Assembly neih nise tiin khawtin atanga palai lo kal theuh turin an chah a. General Conference–ah chuan mi tam tak lo kalin an hlawhtling hle a. April Ni 4, 1962 ah chuan MNF General Headquaters hruaitu tur (Secret ballot in) an thlang a. Chuta an hruaitu thlante chu:–

President : Pu Laldenga
Vice President : Pu John F. Manliana
Secretary : Pu R. Vanlawma
Asst. Secretary : Pu Isaac Zoliana
Treasurer : Pu C. Rochhinga
Fin. Secretary : Pu Jessie D.H. Thanga


He Party dinna atana a hnarkaituber leh bul tumtu ber anih angin Pu Laldenga chu MNF Founder President a lo ni ta a ni. MNF Party a lo din hian thil tum (Aims & Objects) pawimawh tak tak pathum a nei a, chung te chu:

Mizoram–in zalenna s^ng ber nei a, Mizo hnahthlakte rorelna pakhat hnuaia awm.
Kristian sakhua humhalh tlat.
Mizo Hnam tihhmasawn leh chawisan
‘PATHIAN LEH KAN RAM TAN’ tih chu a Lungphum a ni a, Sam 20:7–na
“Țhenkhatin tawlailir te an ring a, thenkhatten Sakawrte an ring a. Keini erawhchuan Lalpa kan Pathian hming chu kan lam zawk ang,” tih chu a changvawn a ni. Kum 1963–a MNF General Assembly chuan a thil tumte tihlawhtling tura MNF –in zalenna atana a beihna hi tharum thawh lova beihna (non–violence) a ni ang a ti a ni. A thil tumte tihhlawhtlinna tura kutke atana Mizo National Volunteer (MNV) din tha a ti bawk a ni. A din tirh atangin MNF hi thalaiten an bawh nasain reilote chhungin Mizoram pumah Unit a ding chhuak nghal a. MNF |halai rual ten Pu Rokunga hla:–

“Harh la, harh la, Zoram i tlai ange,
Harh la, harh la, hun tha a liam ange,
Tho la, tho la, ke in lo ding ta che,

Ngai teh, ri chu Zalenna dar a ri,
Tho rawh hun tha a liam hma hian
Hei hi kan tum ber lo ni tawh se,
Mahni ram puanzar hnuaia ding tur leh
Rinawmna leh huainaa lo inthuam fo hi.

tih leh Pu Laltanpuia Sialsuk hla,

AW ZORAM KA NGAI HLU CHE
Aw Zoram i finna leh thiam i thuhruk chu puang chhuak la…
Finna thlipui, hriatlohna thim hi chhem kiang la,
Lungrualna hi ram leh hnam tan himna kulhpui ber a lo ni e
Aw tuna kan ram dinhmun hi dawn ve la, Lung a awi nem maw
Ram leilung leh mipui zawng zawng hi tang kan ni,
MN ka sawi theilo Zoram hi kan ram a ni.

tih hlate saa MNF Țhalai rualten mipui an han auh harh chak dante kha a makin a ropui a ni. Tichuan, V.C. inthlanah pawh khaw tam takah an chak thei ta a. Kum 1963–a MLA Bye–Election ah phei chuan Aizawl West leh Lunglei bial te lain Mizoram MLA seat 3–ah MNF–in seat 2 a lo chang thei ta a ni. Tichuan hetih hun lai hian MNF chuan Mizoram mipui tam zawkte (Majority) thlawpna neiin March 1, 1966–ah Mizoram Independence puangin MNF chu Zalenna sualin a underground ta a ni.

MNF zalenna suala a rammut lai khan Oct. ni 22 hi Mizo National Day atan hmangin Govt. of Mizoram (Underground) khan urhsun leh ropui takin an lawm thin a ni. Chung hun laia National Day an hman chuan National Anthem atana an hman (Pu Rokunga hla ‘RO MIN REL SAK ANG CHE’ tih ami, ama phalnain)

“Aw nang kan Lal kan Pathian, I hming ropui ber se
Kan ram kan hnam min hruaian, Nang chauh kan thlang a che
Chhung lam leh pawn lam hmelma, Indona thleng mahse,
Hneh zel turin min pui la, Ro min rel sak ang che”

tih chu urhsun takin Mizo National Flag hnuaiah an sa thin a ni. Remna kan neih chinah chuan MNF din tan ni Oct. ni 22 hi kum tinin Zoram hmuntinah a remchan dan ang zelin Pathian hnena inhlanin lawm leh hman thin a ni. MNF hi Mizo hnam Party a ni a, Mizo Nationalism humhima tungding tlat turin theihtawp chhuahin a thawk zel dawn a ni. MNF hian Mizo Nationalism meichher chhiin kum 50 lai a lo thawk ta. Kumin October ni 22, 2011 hi a kum 50–na Golden Jubilee a lo ni a. Mizoram Political Party–ah chuan a upa ber niin MNF chuan Mizo Hnam hmahruai leh rawngbawlin a thawk zel dawn a ni. Remna sign hnu August thla tir ah MNF hruaitute leh Sipaite Aizawl lo thlengin engemaw chen Remna Run–ah an awm hnuin anmahni in leh lo ah an haw a ni.

Tichuan MNF pawh India sorkarin Pawl thiang (Legal Party)–in August 18, 1986 khan a lo puang leh ta a. Remna thuthlung zulzuiin MNF pawhin an Party Constitution pawh a tul angin an siamtha (Amend) in tunah hian a hmang chho ta zel a ni. MNF–ten Aizawl an lo thlen fel hian Pu Laldenga chu Chief Minister (Aug. 1986) niin Interim Goverment thla 6 chhung atan Congress (I) nen an siam ho a ni. Tichuan Mizoram State MLA inthlan hmasa ber Feb. 1987–ah Ram leh Hnam chhana rammu MNF chu mipuiin thiam chantirin Lallukhum an pe a, MLA 24 neiin Pu Laldenga CM niin, sorkar tha tak a siam ta a ni. Diklo takin MNF Ministry chu President Rule–ah Sept. 1988–ah namthluk a ni a. Kum 1989 General Election–ah MLA 15 a nei a. Kum 1993 inthlanah MLA 14 a nei a. Kum 1998 leh 2003 General Election–ah Majority neiin Pu Zoramthanga CM–na hnuaiah term 2 a zawnin sorkarna a siam a ni. Kum 2008 Election–ah chuan MLA 3 chauh neiin opposition ah a awm a, 2013 election atana inbuatsaihin chance tha tak a nei a ni.

2. MARCH NI 1, 1966: Tharum thawh lova MNF–ten zalenna atana an beihna chu nuai chimit turin India sorkar chuan 18th Assam Rifle Bn. leh a dangte Mizoram–ah a rawn tirh lut belh ta zel a. Tichuan MNF hruaitute chuan March ni 1, 1966 khan Mizoram chu India awpbehna hnuai atanga zalenna neia mahni kea a lo din theihnan Independence (self declaration of Independence) an puang ta a. Chu Thupuanchhuahah chuan MNF hruaitu mi 61 ten Mizo mipuite aiawhin hming an ziak (signed) a, anni ho hi signatories kan tih te chu an lo ni ta a ni.

Tichuan MNF Volunteer–te chuan Mizoram–a India Sipai Hqrs. leh post hrang hrangte chu lak tumin Feb. 28, 1966 zanlai dar 12 chu Zero Hour a hmangin an bei ta a. Camp engemawzat chu lain silai leh a mu tam tak an man a ni. Tin, Treasury te pawh beiin pawisa engemawzat an la bawk a ni. Silchar lam atangin India sipai tam zawk lo chhoin Mizoram chu zalenna suala indona chuan a chilh hnan ta a. Chu chu ‘Rambuai’ tia kan han sawi mai thin hi a lo ni ta a ni. MNF–in Mizoram zalenna a sual chhan tam tak zingah hengte hi han tarlang ila:–

Mizote hi kan hriat theih chin atangin tuma tihbuai lohvin khaw hrang hrangah awmin, mahniin Lal (Chief) an nei theuhva, kan thlahtute pawh Mongolian an ni a.  India ram leh a mi leh sate kan ni ngai lo a ni. Kum 1890–a British hovin Mizoram an rawn awpbeh (lak) fel khan Mizote chu India, E. Pakistan (Bangladesh) leh Burma (Myanmar) ah te min then hrang ta a ni.
Sap ho (British) in min awpna hnuaiah pawh khan Mizoram chu British India–ah an telh ngai lova, Chin Hill Regulation 1896 leh Bengal Eastern Frontier Regulation 1873 te hmanga awp kan ni a. Govt. of India Act 1935 ah pawh Mizoram leh Naga te chu huam ve loh ram ‘EXCLUDED AREA’ ah dah kan ni. Chumi avang chuan India Independence Bill Sec 7, Sub.Sec 2–ah Mizoram awm dan tur tihchian a ni ve lo reng a ni.
India Independence dawn khan Aizawl–ah Mizoram Bawrhsap L.L. Peter–a hovin Accredited Leaders – Mizo Union, Zalen Pawl, Lal aiawh, Kohhran, Hmeichhe |angrual Pawl, Sorkar hnathawk leh pension tawh te leh khawtlang mi langsarte aiawh mi 50 zet kal khawmin an thurel number pathumna, “Lushai hote chu an duh phawt chuan a reilo berah kum 10 hnuah, Indian Union atan an in lak hran phal sak an ni tur a ni”. Hei hi Mizote dikna leh chanvo dik tak a niin, kan duhthlanna a dingchang tur a ni.
India mipui aiawha Constituent Assembly thlan ten, India Constitution an siamnaah khan Constituent Assembly leh Sub–Committee ah pawh Mizo aiawh thlante pakhatmah kan tel ve lo a ni. A siamnaa kan tel ve lohna Constitution hi Barluih Constitution a ni.
Heng a chhan hrang hrangte avang hian MNF chuan March,1 1966 ah mipui
aiawhin Zoram Independence a puang ta a ni. Mizote dikna leh chanvo humhim leh tipuitling turin MNF chuan tiang hian hma a la ta a. India–in a sipai Division rawn tir lutin Jet Fighter nen Mizoram chu a rawn ralpui beih ta a. Armed Forces Special Power Act hmangin Mizo mipuite chu min awpbeh an tum ta a, Mizoram pawh Disturbed Area–ah puangin rambuai kan tih ber kha a lo thleng ta a ni. MNF pawh chu Pawl thianglo (outlawed)–ah India sorkar chuan kum 1968–ah a puang ta hial a nih kha. Khatianga Zoram mipuiten harsatna chi hrang hrang kan tawh kha ram leh hnam vang a niin kan tawrhna rah pawh ram leh hnamin a seng zel dawn a ni.

3. EXODUS DAY, DEC 16, 1971: Mizoram leh hnam zalenna suala an thawh meknaah a tir atangin MNF–te chuan Sajek tlangdung Chitagong Hill Tracts (East Pakistan) ah tawmhimna (Base Hqrs) tha tak an nei a. Heta tang hian training–te neiin a tul angin Mizoram–ah hna han thawkin an kir leh thin a ni. Chutihlai chuan kum 1971 March 25–ah Awami League President Sheikh Mujibur Rahman hovin Bangladesh Indendent an puang a. East Pakistan chu la hranga Bangladesh ram din an tum a ni. Chu chu India–in Political and Military Support pein nasa takin a pui a. India chuan Dec. 1, 1971 Pakistan do a puang ta a. Awami League Sipai Mukti Bahini leh Pakistan Sipai te chu nasa takin an indo ta a.

Mukti Bahini te chu India Sipai ten an tanpui a, Pakistan sipai East Pakistan–a awm te chuan an do hneh ta lova. Dec 16, 1971–ah chuan an Commdr. General A.K. Niazi chu India sipai kutah a inpe (Surrendered) ta a. India chuan Bangladesh chu a dinchhuak (Liberate) ta a ni. India sorkar chuan East Pakistan hneh bakah MNF–te chu an tawmkuk Base Hqrs. te nen lam luhchhuah a, hmeh chimih vek an tum a ni. Lung pakhata Sava pahnih vawm thlak an tum a ni. Hetih lai hian MNF Sorkar hotu lian zawng zawngte leh Hnam Sipai tam tak chu Chittagong Hill District Hqrs. Rangamati–ah hian nunau engemawzat te nen an awm a.

Rangamati hi khawthlang lam (Chitagong) ah chauh lo chuan Kaptai tuikhuah (Dam) tuipui li zau takin a hual vek a. Lawng lo chuan kal chhuah theih a ni lo. Pakistan a tlawm tak avang chuan India Sipaite chu Chittagong lam atangin Rangamati pan turin Helicopter in an rawn inthlak (dropped) mup mup a. Rangamati Tuipui ral lehlamah chuan India Sipai an khat tlat tawh bawk a. MNF hotute awmna (Rangamati) chu ruangchaicheh an rawn thlak hi a ni ber a. India sipaite chuan MNF te chu bel chhunga sa ah an ngai tawh a ni.

Tichuan Dec. ni 16, 1971 chawhnu lamah Rangamati–a Pu Laldenga awmna Bungalow ah MNF hotute zawng zawng chu kalkhawmin thil tih dan tur ro an rel ta a. Kil tin atangin hmelmain an rawn hual tawh si a, hruaitute tan pawh rorel thiam a harsa tak zet a ni. Rawtna chi hrang hrang a awm a, thu tlukna nei thei lova lungngai taka an awm lai chuan President Pu Laldenga’n, “Hotute u, thu tha tak tak kan sawi a, thufing ber tur pawh hriat a harsa e, hei chen kan sawi a, thutlukna kan nei theilo a ni a. Hawh u kan vaiin tihtakzetin Pathian hnenah i tawngtai phawt mai teh ang,’ a ti ta a. Tichuan vawi thum zet an tawngtai hnu chuan Pakistan SSG

Commando
Commander pakhat Major Saheed chu a lo thleng hlawl mai a. Pu Denga hnenah chuan, “Arakan lam in pan duh chuan Belaisuri lui–ah lawngin chho ula, khawvar hmaa khawmual in kai hman chuan in him thei ang,” a rawn ti a. Pu Denga chuan, “Heta tang hian chhim lam i pan phawt mai ang u, chu chu a tha ber ange. Hei hi kan tawngtaina Pathianin min chhanna a ni e,” a ti a.

Tichuan, hnam sipaite chuan Lawng awm ang ang chu an zawng khawm zung zung a, Launch 3 (pathum) leh Gunboat 2 (pahnih) an hmu thei a. Lawng pakhatah hian mi 100 (za) vel a chuan theih a. Zan thim hnuaiah hmanhmawh taka insiamin zanlai dar 1:00 velah Rangamati chu an chhuahsan thei ta hram a. Silai leh a mu leh buhfai a tam thei ang ken a tul bawk si nen an rit em em a. Hemi zan hi thlasik vanglai a ni a, tiauchhum a chhahin, khaw hawina pawh a awm lova. Chutihlai chuan Lawng a insu a, a keh a, bungrua paih chhuah tur an ti a. Mahni thawmhnaw paih an ui a, an bula mite bungrua a remchang apiang an thlak zung zung a, thenkhat chuan
Silai leh Radio te an lo paih hman a. A keh lehlo, a keh leh lo an rawn ti a, kan thaw huai a, chumi hnu lawkah chuan Lawngputen, chhum a zing nasa lutuk a, kal ngaihna kan hrelo, an ti a, khawvar nghakin an ding ta reng mai a, zan a rei duh hle awm e.

Khawvar tirh chuan an kal tan leh thei ta hram a. Advance Guard–a kal Gunboat chuan kawng a bo a, Kaptai tuikhuahna hmunpui an lo zu thleng thelh a. Mahse India sipaiten an lo hmu lo a! himin an lo let leh thei hram a ni. Zing ni chhuah vel chuan Tatkawng lui chhuah an thleng a, Tatkawng lui dung chu an zawh chho ta a. Heta tang hi chuan a hlauhawm zual a pel tawh a, an thaw a veng huai a ni.

Tatkawng lui (Belasuri) dung chu zawh chho zelin tlaiah Farua an thleng a. Farua–ah hian Mukti Bihini te Trench nen an lo inkhuar a, Hnam sipai te chu an rawn kap ta mai a. Hnam sipaite chuan Gunboat leh khawmual atanga kapin an han bei let tak tak a, Mukti Bihini te chuan puanvar rawn zarin an rawn in surrender ta a. Mukti Bihini–te chu hliam na tak te pawh an awm a, Hnam sipaite chuan an tuam sak nawk nawk a, an silaite chu an laksak a, “Nangni zawng zalenna in hmuh tawh kha, silai in mamawh tawh love,” tiin tha takin an kal tir ta a ni. Hemi zan hian Farua–ah chuan lui kamah an riak a. Pathianin MNF–te a hruai dan leh chhanchhuah dan hi a makin a ropui a. Hnam movement a ral theihna leh harsatna tawpkhawka an awm lai pawhin engtinemaw hian Pathianin kawng a siam sak thin a ni tih a chiang em em a ni.

‘Miten min beih lai khan
Kan lama tang chu Lalpa ni suh sela chuan,
Khami lai ngei khan anni chuan,
Kan nung chungin min lem tawh ang’ (Sam 124:2)

MNF ten Zoram zalenna atana an thawhnaah hian hun harsa leh khirhkhan tak tak, movement tawp mai theihna tur khawpa hlauhawm leh raltitna hmun an tawng tam em em a. Chungah chuan Pathian in a humhimin a hruai chhuak thin a. A bikin a chunga Chhanchhuahna ni ropui tak Dec. 16, 1971 hi MNF–te chuan EXODUS DAY tiin Pathian hnena lawmthu sawina leh inhlanna ni atan kumtinin an hmang ta a ni.

Ngaiteh kawnga veng zel tur leh
Ram buatsaiha hruai lut turin,
Ka vantirhkoh ka tir dawn e,
Thlamuantu lal aw chuan a ti.
Tuipui sen chunga thuneitu,
Babulon saltang hruai chhuaktu,
Aw Lal Jeho nangmah ringin
Ka do zel dawn kan Zoram tan (Zoramthanga)

4. MARTAR–TE NI SEPTEMBER 20: MNF–in Mizoram zalenna suala a beihnaah Hnam Pasaltha tam takin Ram leh Hnam tan an nunna an lo hlan tawh a. Chungte chu Hnam Martar–te an ni a, anmahni hriatrengna leh chawimawina atan September ni 20 hi kum 1980 khan MNF Sorkar (Underground) in Martar–te ni atan a ruat a. Chuta tang chuan kumtinin a remchan dan ang zelin urhsun takin kan hnam Martar–te pualin hman thin a ni. Remna kan neih hnuin Martar–te Thlanmual siamtu Committee kum 2002 khan din a niin, kum 2008 Aug. 2009 ah khan hawn a ni. Martar thlanmual hi Remna Run tlang, Luangmual–ah mawi taka siam a niin tlawhtu pawh an pung zel a ni. Hnam Sipai Capt Chhawntluanga chuan,

‘I HMING A DAI LOVANG;
Thunawn: Aw i hming a dai lovang, thang leh thar chhuan tam ral mahse
Zoram chhana i tuarna hian a man tawk e, Chham ang i zalna piallei hmun leh zan mu chhinglo doral karah,
Kan tuanna mual tuai ang tharin,
Nghilh ni i awm dawn lo……………….. a lo ti a ni.

5. REMNA NI JUNE NI 30, 1986: MNF hruaituten Mizoram Independence puanga zalenna atana an beih tirh (March 1966) atangin India Sorkar chuan Sipai chaknaa hneh tumin Armed Forces Special Power Act hmangin Mizo te chu an rawn phek beih ta a. Tichuan Mizoram chu India Sipaite leh hnam sipaite inbeihna leh inkahna in a tlak buak lo thei ta lova. He hnam movement avang mi tam tak an boral a, tam tak lungin ah tangin mi tam tak sawisak leh ram tui lei lova siamin an awm a, hmeichhe tam tak pawngsual an ni a, khaw hal leh khaw sawikhawm te tuarin in leh lo buh leh bal channa te nasa tak alo awm a. Riltamnate, tawrhna te a lo nasat zel avangin Kohhran te, Tlawmngai pawl te leh Political Party hrang hrangte chuan Mizoram–ah remna leh muanna a awm theih nan India sorkar leh MNF–te chu inbiakna nei turin nasa takin an ngen thin a. Chutianga an ngenna chu India sorkar leh MNF hruaitute pawhin tha tiin inbiakna neih chu an remti ve ve ta a. Hun rei tak an inbiak hnuin a tawpah chuan June ni 30, 1986 khan India sorkar aiawh te leh MNF aiawh te chuan Remna thuthlung (Memorandum of Settlement) chu an ziak (signed) ta a. Chu chu Remna ni kan tih hi a ni a, Mizoram sorkar pawhin Remna Ni June ni 30 hi sorkar chawlh (Public Holiday) ah a puang a ni.

India sorkar aiawhin Home Secretary, Mizoram sorkar (UT) aiawhin Chief Secretay, MNF aiawhin MNF President Pu Laldenga ten Remna Thuthlung ah hian an signed a, chu chuan he Remna Thuthlung hian India sorkar leh Mizo mipuite kan vaiin min huap vek a ni tih a lantir chiang hle a ni. Remna (Peace Accord) signed zana Aizawl leh Mizoram hmun tina mipui hlim nasat dan kha a ropuiin a mak tih loh theih a ni lo.

Remna a lo awm theihna atan hian a bik takin Mizoram Kohhran Hruaitu Committee (MKHC) ten an thawk nasa em em a. Kum 1982 August 13 khan MKHC Meeting chuan ‘Kohhran hrang hrang hruaitute hminga MNF leh India sorkar te inbiak remna kawng zawng tura ngen ni rawh se,’ tiin thu an ti tlu a. Chumi bawhzui zel chuan MKHC hotute chu London–ah Pu Laldenga be turin vawi hnih an kal a. Pu Denga pawhin an thu chu lo pawmin inbiakna neih chu a remti a. MKHC hruaitute hian India Prime Minister leh hruaitu dangte pawh vawi tam tak hmu a, MNF–te be turin an ngenna pawh an lo remti a. Chubakah Kohhran tin ten Inremna a awm theihna atan an tawngtaina te chu chhana awmin inbiakna chu neih a niin, Inremna June 30, 1986–ah a lo thleng ta a ni.

May 31, 1983 khan Mizoram Political Party awm zawng zawngten thu khat vuain India sorkar leh MNF–te chu Politics thila Mizoram harsatna su kiang turin, indawr tawna inbe leh turin kan ngen…….. keini ho pawh inbiakna boruak tha siam tura a theih anga tan la ve theuh turin kan inhuam a ni tih thu kan puang bawk a ni. Hetah hian Mizo Union, People Conference, Mizo Convention Cong (I) ten an President theuh hming aiawhin hming an signed a ni.

Heng bakah hian Tlawmngai Pawl hrang hrang ten anmahni hmazawn theuhah remna a awm theihnan tha an thawh a. A bikin YMA leh MZP ten remna atan tan an la nasa em em bawk a ni. Chutihrual chuan ramhnuaia MNF hruaitute leh Hnam Sipaite pawhin remna atana mipuite ngenna chu ngai pawimawha remna kawng an rawn zawh thei hi an fakawm hle a ni. Chutichuan he remna hi kan zavaia kan thawhchhuah leh mi zawng zawng ta a ni, i vawnghim tlat ang u.

Remna thuthlunga point tam tak zingah ‘Mizoram chu State puitling, a bika inhung bikna dan (Article 371–G) neiin a lo awm ta a. Chubakah chuan Mizoram chu sum chungchangah Special Category State a ni ang, tin ILP(Vai danna) pawh Mizoram sorkar rawn hmasalo chuan India sorkarin a thiatin a tidanglam lovang,” tiin dah ngheh a ni. (Provision dang tangkai leh pawimawh tak tak te chu a leng ta lo a ni) Pu Denga chuan, “He Remna thuthlung hi India sorkar duh dan a ni lova, kan duhthusam pawh a ni lova……………… he Remna thuthlung atan hian lei rem rapin keini Mizoram mipuite hian kan ram ro kan rel ang a, chumi hnuah chuan kan hma lam kan pan dawn a ni. Chuvangin he thuthlung hi rahbi hmasa ber a ni chauh a ni,” a ti.

Pu Zorama, MNF President chuan, “He Remna hi kan zavaia kan thawhchhuah a ni a, tumah inchhuang thei kan awm love. Kan thawhchhuah anih angin kan zavaia ta a ni e,” a ti a ni. Tunah chuan Mizoram–ah Remna leh Muanna duhawm tak a awm zel a. India ramah pawh State ralmuang berte zing ami kan lo ni thei ta hi a lawmawm e. Hnam Sipaiten an peih tawh loh vang pawh ni lova mipuite ngenna anga remna atana vawiin ni thlenga an inpekna hi a ropui a ni. A pawimawh berah chuan Kohhran–te tawngtaina leh mipuite tanrualna avangin he boruak muanawm leh remna hi kan nei thei a ni tih hi i hre reng ang u.

6. HNAM PA PU LALDENGA THIH NI JULY 7, 1990: Pu Laldenga hi Pu Liantlira leh Pi Darchhungi te fa 6 zinga 4–na ni turin June 11, 1927 –ah Pukpui Khua ah a lo piang a. Serkawn Middle English School–a a zir zawh hnuin Jowai–a Assam Training School–ah hun engemaw chen zirin Indopui avangin a lo haw leh a. Bunghmun Mission School–ah Zirtirtu hna thlatin Rs. 5/– hlawhin a thawk a. Chumi hnu ah India Sipai ah tangin Hav.Clerk thlengin a kaisang a. Fort William Kolkata atangin a rawn bâng a. Kum 1952–ah Mizo District Council Service ah a lutin Accountant–cum–Cashier  hna a thawk a. Pu Denga hi a tlangval lai atangin khawtlang leh mipui rawngbawlna lamah a inhmang nasa hle thin a ni. CYMA–ah pawh Asst. Secretary hna a chelh tawh a. Tin, amah hi fiamthu duh leh mitin tan kawm nuam tak, thusawi thiam tak a ni bawk. Sap tawng leh Vai tawng a thiam hle bawk a ni.

Kum 1954 November 4–ah Pu Denga hian Pi Lalbiakdiki d/o Pu Chalhlira Mission Veng nen inneiin fa 4 – David Danmawia, Dr. Lalrinzuali, Alan Lalnunsanga leh Debbie Biakchungnungi te an nei. Pu Denga hi Mizo Cultural Society–ah Joint Secretary a ni a. Kum 1958 ah Mautam tampui a lo thlen khan Mizo Cultural Society huaihawtin Aizawl–ah mi tam takin kawng zawhna ropui tak an nei a. Mipui tam ei tur nei lote Sawrkar–in ei tur pe thuai rawh se tiin an aurual nasa a. Chu chu Sawrkarin a ngai haw ta hle mai a. Mizo Cultural Society hotute chu show cause notice an pe ta theuh a, a thiante 3 chuan Sawrkar hna chu an zawm leh a. Pu Denga erawh chuan Sawrkar hna chu awm ve duh ta lovin zau zawka mipui rawngbawlna (politics) ah a lut ta zawk a ni. Pu Denga te chuan Cultural Society chu Famine Front ah an let ta a. Mizo mipui tam mangang ei tur neilote tanpuina leh chhawmdawlna kawngah nasa takin an thawk a ni. Tichuan kum 1961 October 22 –ah Tuikhuahtlanga ama in–ah ngei Mizo National Front hi an din ta a ni. MNF dinna ah hian a bul tumtu ber anih angin Founder President a lo ni ta a ni. tha pawh a awm ta zel a nih hi, a lawmawm e. Pu Denga hian zalenna sualna kawnga beihnaah leh remna leh muanna atana a thawhnaah awmzia nei leh rintlakin Mizoram mipuite a kaihruai thin hi a ropui tak zet a ni. Inremna anga an lo hawin Interim Government–ah Chief Minister (1986) a ni a. Mizoram state ah Chief Minister hmasa ber (1987) ni theiin a kaihhruai MNF chu mipuiin duhsakin an thlang tling ta a ni. Kum 1988 Sept. thlaah MNF Ministry chu diklo taka namthluk niin President’s Rule–ah dah a ni a. Kum 1989 MLA Election–ah Aizawl South –II atanga thlan tlin niin MLA 15 neiin Opposition–ah an thu ta a ni. Chutianga Mizoram mipuite min hruai mek lai chuan Punjap buaina chinfel dan kawng ngaihtuah pui turin Prime Minister V.P Singh chuan Pu Denga hi Delhi–ah zin turin a sawm a. A nupui Pi Diki nen an kal thla a, Punjab buaina chinfel dan turah pawh bul an tan hman a. Chutihlai chuan a awm a nuam lo ta deuh a. Medical Check up neiin Biopsy te pawh an la ta a. Doctor–te chuan chuap cancer a ni, an ti ta a.

Prime Minister V.P Singh–an a dam loh dan a hriat chuan ‘In duhna hmun apiangah kan enkawl ang che’ tiin a lo hrilh a. Tichuan Doctor thiamte Advice angin USA an pan ta a. A nupui Pi Diki leh a fanu Dr. Lalrinzuali ten an kalpui a. New York–a Sloane Kattering Memorial Hospital–ah enkawl a ni a. A natna hi a lo khirh tawh hle a, New York–ah chuan thla thum leh a chanve zet enkawl a nih hnuin a tha chhuak hlei thei lova, a fapa Allan–a pawh London atangin a zuk kal thla a. Tichuan Mizoram–a lo haw turin July 6, 1990 khan New York atangin an lo thlawk a. London an thlen hian Damdawi In–ah enkawl thain an hria a. ASHSOAD Hospital–a an enkawl mek laiin a nunna chuan a chelh reng thei ta lova. Hreawm tuar hmel awm hauh lovin, hahdam hmel takin a Lalpa hnenah July ni 7, 1990 hian min lo chawlh san ta a ni. MNF Gen. Hqrs. aiawhin Pu Tawnluia Gen. Secretary leh Pu C. Liansanga Jt. Secretary ten Pu Denga ruang hi Delhi–ah an lo hmuak a. London–ah hian Embalmment an tih zawh hnuin kuang mawi takah dah a ni a. Tichuan July 10, 1990–ah Delhi rawn thlen pui a ni a. Delhi Mizo Welfare ten Airport–ah ropui takin an lo hmuak a. Delhi Mizoram House–ah Prime Minsiter leh Minister dangten Pangpar rawn dahin zahna chibai an rawn buk nasa hle a ni. India Sorkarin Special Plane in Silchar–ah rawn dahin Pu Denga hian MNF a din tirh atangin a thih ni thleng hian MNF President niin a hruai a. Hruaitu nih tling tak leh mahni inrin tawkna (Self Confidence) pawh a nei lian hle thin. Mizo Țhalaite Mizo Nationalism–a kaiharhin Mizo hnam, India leh khawvel hriata pho chhuaktu a ni. Ram leh hnam tana a thawhnaah hun khirh leh harsatna chi hrang hrangte pawh huaisen takin a hmachhawn thin a ni. Rambuai hmain India–in manin Silchar Jail–ah (1963) pawh hun engemaw ti chen a tang a. Mizoram Independence puangin a kaihruai a, Mizoram zalenna atana thawkin an rammu (Underground) a. Khawvel ram hrang hrangah te kalin an hruaitute pawhin an lo dawngsawng thain an lo tanpui thin a ni.

Hun a lo kal zel a, Mizoram–a Kohhran hruaitute, Tlawmngai Pawl te leh Political Party hruaituten India nen inbiaa remna kawng zawh tura an rawn ngenna chu ngai pawimawhin India nen remthu sawia inbiakna neih chu a remtiin, inbiakna chu neih zui chhoh a ni ta a. India nen remthu sawia an inbiaknaah pawh harsatna tam tak an tawng a. Tihar Jail (Delhi)–ah kum 1979 khan India sorkar–in an tan tir hial a nih kha! Jail atanga lo chhuakin India sorkar in an intiamna angin London–a a kal an phal sak leh ta a ni. Tichuan, Mizoram Kohhran hruaitute London–ah kalin Pu Denga hi inbiakna chhunzawm leh turin an ngen a, India sorkar an ngen bawk a. Tichuan kum 1984 tawp lam atangin Peace Talks chu neih tan a ni leh ta a. Mizoram–in dinhmun tha a neih theih nan Pu Denga hian tan a la nasa tak zet a. A tawpah chuan kum 1986 June 30 zanah khan Peace Accord chu India sorkar aiawhte leh MNF aiawh Pu Denga te chuan an ziak (signed) ta a ni. Remna hi Mizoram mipui zawng zawngin an lawmin remna leh muanna boruak Silchar atangin Helicopter 2–in Tuirial Airfield ah an rawn tum a. Airfield–ah mipui tam takin an lo hmuak a a. A hmuaktu Motor tam tak nen a chenna In Tuikhuahtlang thlenpui a ni a. Kawng dung tluanin mipui an lo awm chhuak vek a, a ropui hle mai.

Pu Denga ruang hi phum mai lovin khawtlang leh mipui duhsakna in …. (July 12) chu a in ah hian a duh a piang hmuh theih turin dah a ni a. Mittui nena tlawhtu leh Pangpar leh puan a dawng tam em em a ni. Nileng zankhuain tui taka zaiin mipui tam takin an len pui a ni. A thlan hmun tur pawh Mizoram sorkarin Aizawl khawpui laili takah War Memorial bulah a pe a, a lawmawm tak zet a ni. India sorkarin State Mourning–a vui turin a puang a, a vui ni hian Central Minister engemaw zat an lo tel bawk a ni. Tichuan, Pu Denga chu July 13, 1990 ah ama chenna In, Tuikhuahtlangah vui a ni a. A vuinaah hian mipui tam tak an lo kal a, Pu Denga vuitu hi an la tam ber awm mang e tih hial a ni. Party hrang hrang aiawh te, Central Minister ten thusawiin an chawimawi tak zet a ni. A kuang hi MLA–ten an zawnin a thlanah pawh vuitu an lo kal tam em em a ni.

Hetianga Mizo hnam hmangaihtu leh a hun hlu zawng zawng Mizo mipuite tana hmangtu, Mizo Nationalism khawvel hriata auchhuahpuitu, Mizote zahawmna humhimtu, Mizote dikna leh chanvo tan tlat ngam, hun harsat lai leh muanawm lai pawha hruaitu nih tling Pu Laldenga hi MIZO HNAMPA nih a tlingin Mizo mipuite hian amah an hre reng lo theilo a ni. Tichuan a thih ni July 7 pawh hi MNF chuan ngai pawimawhin kumtin a thlanah amah hriatrengna leh chibai bukna hun a hmang thin a ni.


Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post