FINNA

(A  philosophical   approach)
K Remruatfela

Tlâi khat chu engmah ti lova awm mai mai aiah tiin mi article chi hrang hrang ka lawrkhawmna file hawngin ka keu lawr vel mai mai a. Chutia ka`n keu lawrna velah chuan Communism theory vawrhchhuaktu lar tak Karl Marx`an he - `Communism Theory` vawrhchhuak tura a lehkhabu siam pahnih - ‘Das Kapital’ leh ‘Communist Manifesto’ a sawifiahna thu chu ka zuk hmuchhuak hlawl mai a. Chu chuan chawplehchilhin ngaihtuahna nasa tak min neih tir nghal a. He a theory vawrhchhuah hi khawvel chuan a hnualsuat mekin, ram tam tak an tlakchhiatphah chu a ni si a, heti chung hian mifing tiin kan la chawimawi cheu dawn nge, ngaihtuahna atthlak tak vawrhchhuahtu mi mawl tiin kan dem zawk dawn tih zawhna chu ka rilruah a thi thei tawh lo a ni.

Greek miril hmasa Socrates-a chuan - Mihring finna (human wisdom) chu mahni inhriatlohna (ignorance) pawmngamna (recognition) atangin a intan a, mahni nun inbihchianglo chu nung tlak (worth) a ni lo. Chhungril nun tha (ethical value) chauh hi engkima laktlak awmchhun a ni a ti a. A sawi zel naah chuan chhungril nun tha dik tak chu ‘Hriatna’ (Knowledge) nen thuhmun a ni a. Chhungril nun tha lo leh suahsualna hi mawlna, Hriatna tlakchham vang emaw Finnain a tihfuh loh emaw rahah a puh bawk. Socrates-a chuan miin a chhungril nun a chawm lenna zel tur chuan miin a thil tih reng reng chu awmze nei, thatna tluantling nei tur chiin a ti thin tur a ni a. Chutianga thil a chhut ngun chuan a chhungril lam nun chu a chawm lianin, a duata a enkawl tha tihna a ang a. Miin chutianga a tihfo chuan mifing (Philosopher) an lo ni chho mai dawn a ni tiin a sawi thin.

Indian Philosopher ropui Swami Vivekananda chuan Finna (Wisdom) chu ‘Realisation of the self’ (Mahni inhriatchianna) ah a intan a ti a, Socrates-a ngaihdan nen pawh a inzul hle. Amaherawhchu, danglamna tlem an neih chu Socrates-a chuan mahni mihring thatna a dah pawimawh lain, Vivekananda ve thung chuan mahni tlin lohna hre chunga Pathian hnena intlukluh pumhlumna lampang a hawi lek lek a, sakhuana rawng a kai lek lek. Bible-a kan hmuh dan chuan Israel lal ropui Lal Soloman-a chuan ‘Lalpa tih’ (Fear of god) hi Finna bul a ti ve thung a. Chutiang bawkin Bible chang tam taka kan hmuh angin an thlarau chan tur ngaihtuah lek lova he khawvel thila inchhek muk thinte chu Lalpa ngaihah chuan mi mawl berte an ni a; khawvel sanna lungkham lova hmuhsitna leh nuihzatna karah pawh chhel taka tuar hram hram thintute chu mifing an nih zawk thu kan hmu bawk a.

Socrates-a hnungzuitu lar tak Plato erawh chuan, “Knowledge is wisdom, wisdom is knowledge” tiin Finna nei tur chuan Hriatna kan neih phawt a ngai a, Hriatna kan neih chuan mifing kan ni mai, tiin thuk tak, tawi tak siin a lo hrilhfiah a. Greek mifing dang Cusanus chuan Finna (Wisdom) hrilhfiahnan ‘docta ignorantia’  tih tawngkam a hmang a. A awmzia chu - `Pathian hmaa mi te ber kan nihzia pawmngamna` tihna a ni.  British Philosopher ropui Bertrand Russell ve thung chuan, “ Finna chu kan thil zir leh mi thiamzawkte ngaihdan chi hrang hrang kan lakkual hnua, kan rilrua chambang la awm hi a ni” a ti ve thung a. A ngaihdan zau zelah chuan kan thil zir tam takte chu kan lo hrehreng thei lovin theihnghilh tam tak kan nei a; mahse kan thil zir tawh atanga kan hriat, kan theihnghilh theih tawh miah lo, kan rilru chhungrila awm reng thin hi Finna tak chu a ni a ti a, tu emawni ina Education a hrilhfiah dan pawh a ang hlein ka hria.

Kan tunlai khawvel context hi han thlir ila, eng ang mi hi nge mifing kan tih ve le? Hrilhfiahtu hmasate anga mahni diklohna pawm ngamtu nge, Plato ngaihdan anga Hriatna ngah mi te hi? Ka zirchian ve naa mifing kan tehna ber nia ka hriat chu - A hun leh a hmun a zira insiamrem thiam mi, a thli tlehna apianga thle tawn thei mi, principle nei lem lo pawh kan ti thei ang. Chutiang mi chu mi nawlpui ina mifinga kan ngaihte chu niin ka hria a, a thelh thui viau pawh ka ring lem lo.

Tehkhin thu hmangin  hetiang hian han ti ta ila - `Khawtlangah dikna lanchhuahtir duh vangin miin a inrawlhna tur ni hauh lovah inrawlh buaiin amahah buaina tam taka awm phah ta se; mahse chu a buaina avang chuan  khawtlangah dikna lo parchhuah phah ta si se, chu pa inhambuaina chu atthlak kan tihsak dawn nge, mifing tiin fak kan hlawh tir zawk dawn`.  Chu lo lehah pawh - `Khawtlang leh Kohhran hruaituah han inchan ta ila, mi tam zawkte ngaihdan tawmpui thei tur zawng ti a, mahnia principle fel tak nei lem lova mi zawng zawng tih lawm tumtute hi nge mifinga kan chhiar ang a; Kawng dik zawka an kal theihna a nih chuan ti-a, mi sawisel pawh hlau zo lova, huaisen taka mahni ngaihdan kaltlangpui thin zawk tute hi?` A khawi hi nge leadership quality nei tha zawk kan tih tih pawh hi i han chhut tel nghal teh ang le. Chuti lo zawng pawn - `Mi lehkha zir sang satliah, midangte nuna buai ve vak lova, mahni that thata thaa mi pawisawi vak lem hlei lova, mi duh ang duhpui ve thei mai tute hi mi mifing kan tih` tihpawh hi i han inzawt  nghal law law teh ang?

Thu leh hla khawvela thangchhuahtu hlawhtling W.J. Longfellow chuan, “ He khawvelah hian pa dar ben ringawt mai ni lovin, pa biak rawn nih tum zawk ang che”  tiin lei mihringte min chah lawm lawm a. A ni taka he khawvelah hian kan piang nawn tawh dawn lova, he kan nun hlu tak hi kan thlanlung a tlukbo rual ruala thamral mai tur a nih zawngin a uiawm hle ang le. Khawvelin ‘Father of Communism” nihna (title) an pek rawn Karl Marx chu a chanchinbu ‘Rhenish Zetung’ tiha a article khermei tak avangin a khua leh tui nihna a chan phah hial a. Chutiang bawkin kan hnampa Mahatma Gandhi ngaihdan zamna hnar ber kum zabi 18 lai vela Philosopher lar tak Sir Henry David Thoreau chuan dikna a lanchhuahtir duh avangin sawrkar lakah chhiah a pe duh lova, rei tak tihduhdah tuarin jail a tan phah hial a ni tih pawh history bu kan chhiar chuan kan hre thei a. Heng mi pahnihina dikna an duh vanga an tawrhna chhan hi atthlak kan tihsak dawn nge, mifing tiin chawimawina nopui kan dawm tir hial zawk dawn?

Thuziaktu lar Bill Cosby-in, “Hlawhtlinna chahbi hi enge a nih ka hre lo, mahse hlawhchhamna chahbi chu mi zawng zawng tihlawm tum hi a ni tih ka hria” a lo tih ang hian hlawhtlinna rahbi rap tur chuan mi zawng zawng tihlawm sen a ni lova. Chuvangin, midangte tihlawm ringawt tum lova, an vawikhat thu phuhchhuah emaw, an vawikhat thuziah pawhina hmun tin a nghawr chhuak a, rampum inhnialna a tling a ni an tih theih hial tur khawpa ngaihtuahna vawrhchhuak thei tute hi mifing nihna (title) pek nachang kan hriat a tul tawh viau lo maw? Irish ziaktu ropui George Bernard Shaw chuan, “The biggest compliment you can pay an author is to burn his books” (Lehkha ziak tute chawimawina i pek theihna sang ber chu an Lehkhabu halsak hi a ni.) a lo ti daih tawh si a.

Finna lama thang lo chhuah hmasa Titus Maccius Plautus (254 BC - 184 BC) chuan, “A wise man can see more from the bottom of a well than a fool can from a mountain top” tiin kan Lalpa Isua Krista pian hma daih tawh khan a lo tlangaupui tawh a.  A ni taka, mifingte hlutna hi khawvel awm tirh atanga tun thleng mai hian a la lem chuang lo reng reng a. Isua pian hma daih tawh a Greek miril Plato-a`n, “Mifing leh thiamte chauh lal an ni tur a ni a, Lal te chu mifing leh thiam an ni ngei ngei tur a ni” a lo tih daih tawh angin tun thlenga sawrkar zawng zawngin an la mamawh ber chu ngaihtuahna ril leh thuk pai mi, philosopher (mifing) te hi an la ni reng a. Chung mifing chher chhuak tur chuan a tehna tehfung (Criteria) pawh hi mipuite hian kan chik ngun a ngai hle dawn a ni.



(17.7.2009)

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post