THUDIK HI A NA FO!

- Ruatfela  Nu

Vai pakhat, Mizorama hnathawka awm tawhin kan nihna dik takin min kheng hrep a. Chu chu kan khel luih luih a, vanneihthlak takin kan hre rei leh hlei lo ang. Vanduaithlak takin Mizoramah kar khat daih issue a awm lo. Thil thlengte hi hre rei deuh ila, thil ţha thleng vuan reng ila, thil chhe thleng siamţhat tum luai luai ila a ţha tur hi a ni a, kan theihnghilh hma ţhin ropui si! 

Khatia hnam pum anga diriam leh hmusit taka hmuh kan ni kha thinur fe fe an tam a, a huatthlalain a thinurthlak bawk lah tak a. Kei chu ka thinrim lo a, huatthuah pawh ka la lo a, zahthlak ka ti. Kan zinga awm tawh hnam dangte min hmuhdan leh hnampum anga min ngaihdan ţha lo tak avangin insiamţhat kan ngai hle a ni tih hi ka thutlukna a ni.  Vai ni lo, Mizoin kan khawtlang nun, kohhran kalphung, sawrkar inrelbawlna dik lo leh chhe lailetder siamţhat tuma kan sawiselna pawh kan haw fo tho a ni lawm ni. Pawnlam mi’n chik takin min thlir a, a ngaihdan tlang taka rawn phuhchhuaktu kan nei hi a vanneihthlakah i ngai ang u khai. 
    
Eng emaw chang chuan thu dik hi a nain a khal fo a. Dawta inbeih hi nge na ang a, thu dika inkhen fawk fawk hi tihte pawh min ngaihtuah tir rum rum a. Vaipa’n, “HIV/AIDs, zu leh drug hman khawloh chiah hi inhmingthan ve-na” a tih hi a dik chiah a. “Thawh chhuah pakhat mah nei si lo, in-intichangkang ve hlur a. Corruption hluar si, India rama state hlu lo ber leh chhawrna awm lo, chawmhlawm state in ni,” a tih hi a dik lehzual a. Burma rama beta siapsuap feng mai mai tlak chauha min hmu lehzel hi chu min hmu khawlo hle tih bak chu han tlip zui vak ngaihna ka hre lo. 

Eng pawh ni se, thu dik hi pawm ila, pawmngamna hian insiamţhatna a keng tel a, insiamţhat nana kan hman chuan vaipa hnenah lawmthu kan la hrilh let duh mahna asin!?
Corruption chenchilh tlat ram leh hnam kan nihna hian thinlung a ti na tlawk tlawk a. Vote an hmuh theih nan dawt leh thamna hmanga politics khelh fuh vanga sawrkarna (ministry) chelhtute hausak chakna 99.9 % hi corruption vang a ni a. Sawkar hnathawk, an service laia in leh lo cheng vaibelchhe tel man din theite pawh chutiang bawk chu a ni. Politician emaw, bureaucrats zingah emaw thlahtute aţanga sumdawnna leh thil siamna factory /industry neia hausa sa an awm lo. Pakhattê mah an awm lo. Mipui sum an eirukin in ropui tak tak an sa a, ram zau tak tak an lei a, huan leh sangha dil an nei a, thlam ropui tak tak an sa a, an inchei zuar a, an inti changkang ve em em a. Mipui rethei tak tak sum bawkin motor changkang lei an uar em em a, khawpui chhung kawng chep tak takah an chiau vel a. Ram leh hnamin a hming chhiat phah mek a ni hi!

Heng ho hian ei ru lo sela chuan heti tak hian sual pawnlang zawk, hur sualna, zu leh ruihhlo te hi a hluar lo tawp ang tih hi ka rindan a ni. Kan ram hmasawnna sum leh pai ruahmante hi kumtinin thuneihna hmangsual hoin an inthei sem zo zel a. Nuamsa taka awm foin an thil neih leh an taksa a thau tual tual a. Khawtlang leh kohhranah mi zah kaiin an vawk lal len a, an thawh chhuah/thlakip hlawh phu hauh loa in leh lo an dinte vawm chhiatsak ngam si loin, an nih ang nih ve kan chak a, nunkhawnawm ve nan zu leh ruihhlo, mipat hmeichhiatna leh thatchhiat kan chin ve phah a ni. 

Heng sual pawnlang lang chhuakte hi sual thuk zawk, sual tinreng bul, tangka sum ngainatna hnuhma leh a rah chhuak a nih hi.  

Thawhchhuah nei tura mipui tan policy mumalte siam tura kan thlan chhuah, sawrkar/ministry lahin, mipui sum thawhkhawm bawka eng emaw semtu emaw an inti a. Mipui tana hnathawktu tur sawrkar hnathawk /public servant ho lahin lal ropui tak emaw an inti ve bawk a. Mipui hmasawnna hna endika kawng kawhhmuhtu tur (monitoring leh facilitator) an nih an inhre lo hi an demawm hran lo e, ‘emaw inti’ tur tawkin an hlawh a tam a, mipui suma mipui tana hnahthawk (facilitate) leh monitor tura an zinkual lahin mipui sum/public fund-a leia motor nalh tak takah an chuang kual a, an motor tui kan tum sak a, an chet chhuah hlekin TA/DA an nei a, an damloh lahin an hlawh kiam chuang hauh loin mipui sum bawkin an inenkawl a. Awhawm tak an ni awhawm tak!

Chuvangin an awhawm lutuk a, mihring leh mihringin a neih theih thila thau ve tual tual chakin, thawhrimna tel loa hahdam taka hausak ve an chak sup sup a,  Engtik khawtik maha MLA candidate chang ngai reng reng lo tur, pavalai sek pui pui, contract leh supply therhlo beiseiin political party-a inziak lut, chung ho chu party worker nih manah contract /supply chhetête an hmu ngei a, an thawk tak tak peih si lo a, an hralh leh a. Chu chu corruption ţenghneng tak a ni si. 

Mizo thalai thenkhat hausak thut chak, sum bawlhhlawh siam turin, chiahpuam leh khehpuam hmangin an inti hausa thur thur a, chung mite chu politician leh tlawmngai pawl ten an intlawnsiak a, khawtlang, ram leh hnam, kohhran thlengin kan ti lar a, an thilsual thupna remchang tak kan siamsak zel a ni. Dan loa ramri kalthelha sumdawng (smuggler) hmanga inti hausa te lahin, thiamna leh theihna an neih vang ni loin, tangka sum an ngah vang ngawtin political party-ah a vawnfung an chelh mek a. Heng zawng zawng hi khawtlang, ram leh hnama thil bawlhhlawh ţawih rimchhia, sual verther tenawm tak (corruption) ni a. Hnam pum angin a nghawng ţha lo kan tuar ta a. Hmuhsit leh diriamin kan ni ta a ni. Kan insiamţhat loh chuan hei aia nasa kan tuar zel ang.

India rama state hlu lo ber, thawhchhuah nei lo, chawmhlawm state kan ni hi a dik lo tih tu nge sawi thei?  Delhi drip khaia nung ve ţawk ţawk an ti ngai a ni lawm ni? Hei hi kan pi leh pu, kan nu leh paten tuna ţhalaite an rochun a ni. Ţhalaite u, thinrim ula sual erawh chu sual ve duh suh u. 
Eizawnna nghet neih ka duh avang leh thilsiam tinreng tana chhiatna thlentu, plastic bag/polythene nuaibo kan duh em avanga bazaar bag ţawih thei leh rei tak hman nawn theih siamna industry kan din ve atangin thawhchhuah nei tur industry department ka bihchian phah a. Chuta ka thil hmuh chhuah chu-sawrkarna chelh tawh, political party te hian thawhchhuah neih an peih lo tih a ni.  
            
Industrial growth centre leh estate hrang hrangte ka fang chhuak vek a. Khawl ţawl tama a tam zia chu! Health department hian nge khawl ţawl ngah anga Industry department-in te ka ti ta mai mai a. India rama state hlu ve tak ni tura thawhchhuah nei tur chuan khawl ţawl neih loa hman ţangkaite hi a kaikuang a ni.  Project lian tak tak ţawl/hluihlawn pawh kan zir chiang tawh a, hmuntinah kal ila corruption vek kan hmu thei a ni.

Thawhchhuah neia India tana state hlu tak kan nih theihna tur, industry lamah hian sawrkarna chelh tawhtu ten priority an pe ngai lo a. Industry hi UT hun laiah khan uluk taka duan niin, mi ţhahnemngai tak tak departmentah an lut a, Mizoram Industry chu state dang rualin a ţhangduang hle a. Ţhangthar ti tak takte pawhin inpui anga an neih chhoh mek laiin, thil lungchhiatthak tawpkhawk, ‘Dawt Subsidy’ tih thiam unit a rawn awm chhoh takah khan department-a thawk ţhenkhat chu dawt subsidy diltute rualin an hausa thur thur a. Hahthikula thawkte aiin dawt subsidy lam a lo langsar ta a, chu chuan department chhungah hna tak tak thawh peih lohna, zawmthawtna leh hlemhletnaa sum hmuh tumna a rawn hring chhuak a, department-in rawih lam a pan ta niin ka hmu, vawiin thleng hian. (Dawt subsidy, dawt industry chungchang, industrial growth centre leh estate suamsam a nihdan, Industry department-in director an ngah tawhzia te a hranpaa ziak leh ka la tum ang) Industry director, vai diarkhim khan ţumkhat kan inhmuh tumin industry-a thawkte a bikin mipa thih nasatzia mak ti takin a sawi a. Eng nge a chhan ni ang tih khami tuma awmte chu min zawt hlawm a. Hetiang hian kan chhang a:
“Hnathawh tur an nei lo a, an awmawl lutuk a, awmawl lutuk hi taksain a ngeih loh vang a ni ang.  Chu bakah hnathawk tura sawkarin hlawhfa atana a rawih ni ve lem si, hnathawh tur neih loh ngawt chu an rilru a na ang a, zu an in vak vak a ni ang” tiin.

Hawh u, hmuhsita kan awm tawh loh nan, rinawm leh dik takin awm ila, taima takin hna i thawk ang u.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post