MALARIA

- Deborah Lalpuii,
Consultant IEC
SVBDCP, DHS

Malaria natna hi mizo ten ‘Sikserh’ tia kan sawi thin, Anopheles thosi nu (female anopheles) Malaria hrik paiin mi a seh atanga kai a ni. Malaria natna hi inenkawl thatloh chuan natna hlauhawm tak, thihpui theih a ni. Kumtin a tlangpuiin April thla atanga August thla thleng hi Malaria hluar hun bik lai a ni a, mahse Mizoram hi malaria chenchilh (endemic) ram a nih avangin kum tluanin Malaria hi a awm reng a, invenna lam kalpui hi inthlahdah thei kan ni lo a ni. Malaria hi chi 4 lai awm in chungte chu Plasmodium Vivax (PV), Plasmodium Falciparum (PF), Plasmodium Malariae leh Plasmodium Ovale te an ni a. Heng zinga chi hnih (2) te hi Mizoram a kan neih hluar te anni, chu chu Plasmodium Falciparum(PF) leh Plasmodium Vivax(PV) te anni. Thosi zawng zawng te Malaria natna thlen thei tu an ni vek lova, thosi chi khat Anopheles thosi nu chauhin a thlen thei a ni. Heti a ni chung hian thosi dang ten natna hrang hrang an thlen thei a, chungte chu Dengue, Japanese Encephalitis (JE), Filaria leh Chikungunya te an ni. Heng natna thosi in a thlen theih zingah hian Mizoram ah chuan Dengue leh Malaria te hi a hluar bik hle. Malaria natna vei te chu khawsik, tlun, tihrawl kham na them thum leh luna te in a lang chhuak hmasa thin a, Malaria hrik pai thosi in mi a seh atanga ni 9 atanga ni 14 chhungin natna a langchhuak tlangpui thin.




Malaria natna hi Mizoramah vawiin ni thleng hian ala hluar em em a, kum 5 kalta atangin Mizoram a Malaria vei zat tla hniam ve hret hret mah ila,kum 2019 leh 2020 ah kan han pung leh a, kum 2020 chhungin India rama Malaria vei tamna ber State kan ni. Mizoram a Malaria vei zat leh nunna chan zat chu hetiang hi a ni:

KUM             POSITIVE AWM ZAT             NUNNA CHAN ZAT
2016                      7583                                        9
2017                      5715                                        4
2018                      4296                                        3
2019                      8543                                        8
2020                      8349                                        6
2021(Jan-March)      365                                           -

Kum 2021 ah hian sorkar hmalakna hrang hrang avang te in Malaria vei zat hi tlahniam chho zel tura beisei a ni. Malaria vei zawng zawng atanga 100 a 98% lai mai hi Lunglei, Lawngtlai, Mamit leh Siaha District atang te a hmuh niin, heng District pali (4) ah te hian Malaria a tam zual bik hle. 

Hetiang kan dinhmmun a nih mek lai hian Health Department chuan mipui te Malaria lakah kan lo him nan leh nunna chan kan awm tawhloh na turin theihtawpin hma a la mek zel a. Malaria dona kawnga hmalakna tamtak zingah Thosilen damdawia chiah sa, Long Lasting Insecticidal Net (LLIN) chu nikum 2020 khan Mizoram mipuite hnenah semchhuah a ni a. He thosilen hi thosilen tha, man tamtak seng a central lam atanga an rawn supply niin, mipuite hnenah a thlawn veka semchhuah a ni. LLIN hi thosilen, a siamna hmun a thosi hlo hi tah tel ngat a ni a, he thosilen hian kum 3 leh vawi 12 suk daih tur a duan a ni a, kum 3 emaw vawi 12 suk emaw a nih tawh chuan hman tlak (effective) a chhiar a ni tawhlo. Chutiang anih avang chuan a dawngtu ten a hmanna tur diktak leh a damdawi that hun chhung ngei a hman ngei tur a ni a. A dawngtu te hnen a survey neih atanga a landan in mipuiten LLIN thosilen kaw zau tih te, a thosilen size duhtawk loh thu leh thak sep sep sawi a ni thin tih hriat a ni a. LLIN thosilen hi a nihna tur dik thlap a duan sa niin, a kaw len zawng ah pawh standard size a siam a ni a, vaihmite lut thei pawh nise la, Malaria natna thlentu ber thosi lut leng theilo tur a siam niin, thak sep sep pawh mihring nunna atana hlauhawm a ni lova, sahbawn nen fai taka silfai mai thin tur a ni, a size thu hla ah pawh mahni remhriatna a mahni khum mil tawka lo siamrem nachang hriat te hi mipuite chanvo a ni tih hre thar leh ila, LLIN tha taka kan zar hian sokar hlawkna nilo in, mahni himna tur a ni tih I hre thar leh ang u.

Malaria natna tihrem kawnga hmalakna pawimawh tak pakhat Indoor Residual Spray (IRS), DDT a inchhung kah pawh hi mipuiten kan ngaihpawimawh lehzual a tul hle. He hmalakna hi kumtin vawi 2 kalpui thin niin, 1st Round hi March - May a kah thin a ni a, 2nd Round hi June - August ah kah leh thin a ni bawk. IRS hi Mizoram District a khua API >2 (mi 1000 zela Malaria vei mi 2 aia tam) awmna khua ah te kah thin a ni a, heng thlan bik khua a in zawng zawngah kah thin tur a ni. Mizoram hmun tam zawkah DDT kah mipuiten kan ngaihlu talo hle mai a, Malaria laka kan invenna kawng pawimawh tak zinga ami ani tih hria ila, pawn lam leh huan te nilo in, mahni inchhung zawng zawng uluk taka kah tir thin tur a ni, DDT kah hian thla 2 hun chhung vel thosi lakah min veng thei a, kan inchhung tha taka kan kah tir chuan thosi tan hahchawlhna hmun remchang a awm dawn lo va, Malaria natna lakah kan him dawn tihna a ni. He hmalakna hi mipuite tawiawmna tello chuan a hlawhtling thei lova, a pawimawh zia hria in I ngaipawimawh thar leh theuh ang u.
 
Malaria natna vei leh nunna chan kumtin Mizoramah kan la awm zel a. Hei hi a chhan ber ni a lang chu mipuiten sorkar hmalakna kan zawm that tawk loh vang te, Malaria natna vei lo tur a kan mawhphurhna kan hlen chhuah loh vang te a ni tlangpui a. Malaria hi natna hlauhawm tak ni mahse inven awlsam tak si a ni a, mipuiten kan chanvo te uluk takin hlenchhuak ni ila, Malaria natna vei hi kan tlem tial  tial tur a ngaih anih laiin, kan pung tial tial zawk a ni.  Malaria natna laka inveng tur hian thil harsa a awm lova, awlsam takin inven theih a ni a, kan inven theihdan kawngte chu:
a) In leh ram riahnaah zantin thosilen zar hnuaiah chauh mut tur.
b) Inchhung tha taka DDT a kah tir tur (API >2).
c) Tuizem leh tui dahkhawlna phui taka chhin thin tur.
d) Mahni in leh a vel a thosi pian theihna tur tuitling awm tir loh tur, thosi pian theihna tur tuitling reng reng paih fai/tih fai thin tur.
e) Tui tlin theihna reng reng, kawr te hnawhkhah a, tuiluan kawr hnawhtute sah fai fo tur a ni a.
f) Mimal invenna hrang hrang mosquito repellent hnawih chi Odomos te leh hal chi Tortoise, Goodknight, Mortein, All out leh a dangte hman thin tur.
g) Khawsik reng rengin thisen exam tir nghal vat thin tur a ni.

Tin, Malaria vanga nunna channa hi inentir tlai vang a ni fo va,chuvangin khawsik reng reng Malaria a nih leh nihloh finfiah nan, a rang thei ang bera thisen exam tir thin tur a ni a, kan veng/khua a ASHA emaw Sub Centre emaw Damdawiin hnai berah kal thin tur a ni. Malaria hrik enna Rapid Diagnostic Kit (RDK) hi ASHA leh Sub Centre ah te engtik lai pawh a mipui ten an hman theih tur a chhawp niin, man chawi a ngai lova a thlawn veka thisen exam sak thin an ni. Tin, Malaria hrik hmuhchhuah anih chuan Malaria damdawi te a thlawn veka pek thin an ni bawk. Malaria natna hi hmuhchhuah hma a, enkawl hma anih chuan awlsam taka ekawl dam theih a ni a, mipuiten mahni sum sen ngai lovin sorkarin a thlawn vekin kan tan min chhawpchhuah sak a ni. Miin Malaria alo vei anih chuan Malaria enkawlna damdawi heng Chloroquine, Primiquine, Quinine leh ACT-AL te hi a rintlak em em a, heng damdawi te hi mithiamte chawh ang ngei a, a eidan tur dik tak leh a bi kim thlapa ei thin tur a ni. Malaria damdawi an ei a, an khawsik te a reh tak avanga ei tur zat ei kim lo kan awm thin avang hian miin Malaria natna a vei nawn leh phah thin a, Malaria damdawi eikim loten, an thisena Malaria hrik a thih kimloh avangin midangte an kaichhawng zel thei a ni, hetiang kan pumpelh theih nan mithiam te chawh ang ngei a ei thin tur a ni.

Heng kan han tarlan tak te bakah khian Malaria ti tlem tur hian hmalakna tamtak kalpui mek zel a ni a, heng hmalakna zawng zawng te hi sorkar leh Health Department a thawktu te tan nilovin, Mizoram mipui te tan a ni tih kan hriat thar leh a pawimawh hle a, sorkar hmalakna zawng zawng te hi khawtlang mipui leh kohhran ho, pawl hrang hrangte puihna tello chuan a hlawhtling tluantling thei lova, mipuite hi a ti hlawhtlingtu, a hlawkna tel tu tur kan ni tih hriaiin mimal tin ten kan mawhphurhna a ni tih hre thar leh theuh ila, Malaria leh thosi in a thlen theih natna dangte laka kan lo him zel theih nan Thosilen (LLIN) zar that, in leh a vel vawnfai leh tuitling tihbo, thosi tamna hmuna mimal invenna Odomos(mosquito repellent cream) leh hal chi leh chhit chi hrang hrang te hman taihmak lamah tan la thar zual sauh sauh turin kan in sawm a ni. 


Publish for Public Interest by:
District Vector Borne Diseases Control Programme, Lawngtlai District

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post