DURTLANG KHÂM

- HC Vanlalruata


MNF sorkar hi nungcha humhalh lamah hian an hmingchhe thei riau hian a hriat a. Kum 1987 a Pu Laldenga hova an sorkar hmasak ber khan minister pakhatin sahuan a sazuk a talh chungchang kha Robin Hood-a’n Sherwood ngawpui a lalber sazuk humhalh a phil chanchin aia nasa mahin a thang mawilo tawh a. Hei, kum 33 a vei hnu-ah MNF sorkar lai bawkin (vawi 4 an sorkarna hun laihàwl velah) nungcha humhalh duhtute ngêng chhun zak tur thil a thleng leh pek a. Rorellai MLA 27 zinga pakhat, Mamit bialtu hovin November ni 21 khan khawtlang humhalh mek sangha awmna, Tut lui a Saitlan li/Ngawidawh li chu mi 12-in bomb hmangin an bei tih tháwm kan hre leh ta tlat mai.




Social media lam aţangin he thil thleng hi kan hria a, sawi mam tumte thusawi thlengin kan chhiar a. Dân kengkawhtu Police emaw  sorkar aiawha ramngaw leh nungcha humhalh kawnga mawhphurtu bika kan ngaih, Environment, Forests and Climate Change department lam chetlâk hun kan lo nghak a. An ngawih reng hnu-ah a lui/sangha humhalhtu Phaizau khawtlâng  hruaitu leh tlawmngai pawl inzawmkhawmte phût angin Rs 10,000 an chawi tih thawmte kan han hre ta a. Ruatfela Nu-in Mamit Police Station lamah FIR a thehlut tih thâwm kan hre ta bawk. 
Chutiang a nih mek lai chuan Zirtawpni khan Mamit DFO-in Conservator of Forests (Northern Circle), Kolasib hnena a thu thlen, hemi chungchang a chhui thu leh, a chhui chian hnu a Mizoram Forest Act, 1955 tlawhchhan a Mamit district Chief judicial magistrate (CJM) hnena thu a thehluh thu a ziah chu social media lamah bawk kan lo hmu leh a ni. Rorellai MLA ni lovin thingtlang pa rethei ve tak thiltih ni ta sela, dân kengkawhtute hi thlakhat dawn an ngawi reng kher lo mai thei tih hi Mizorama thilthleng tam tak kan lo hriat ve tawh chin aţangin ngaihdan a siam theih a. Ar ru pawh mifel rualin an vuakhlumna ramah hian erawh chu thleng thei lo tak tak hi a awmin a lang lo.
Thuneitu kan ti dawn nge, dânin dân kengkawh tura a ruatte’n an tihtur leh mawhphurhna (statutory duty) an ti mai lo ţhin hi chu a pawi a, he rama dikna parchhuahna tur dãltu lian tak chu a ni phawt mai. Hetianga dân kengkawhtute’n an tihtur an tih mai loh ţhin avang hian sual a ngampat phah a, mi pâurâu leh pamhamte tan he ram hi hmun himah siamin, mipui mimir zalenna rahbehin a awm thung a nih hi. Dân bawhchhiatna a awm ni ngei a a chian hi chuan, tu-in emaw hekna a thehluh nghak kher lovin, dân kengkawhtute’n ‘suo moto’-in thubuai an ziaklut thei a, pawikhawihtu dinhmun a zir a kan inchen ta lo zung ţhin hi a pawi lai tak chu a ni. Dân hma-ah hian intluktlâng vek tak tak ila chuan buaina tam ber hi kan pumpelh ngei ang.
Hetiang a nih mek lai hian Durtlang khàm (Halflong chhovah) ram an vat duai mai niin thu ka dawng a. Damkawr chhuak ţha peih lo ka la nih avangin a hmunah ka han chian lova, mahse, min hrilhtu hian social media a thuchhuah ţhenkhat min rawn thawn bakah, hetiang chungchanga dawtsawi lo tura ka ngaih avangin, a thil min hrilh hi rin lohna chhan tur ka nei hranpa lo. A sawi dan chuan an ram vah chu an hâl ngei turah a ngai a, chuti a nih chuan kum tam tak lo humhalh tawh Durtlang khàm chu a kang leh chiam ang a, lei a min zui bawk ang a, chu ai a pawi chu helai hmuna awm saza chenna bial a khawih pawi dawn a ni.
Ka la hriat reng chu - ka ţhianpa Hmingdailova Colney khan Aizawl DFO a nih lai khan, kumtin kangmei vengtu (firewatcher) an ruai ţhin a. Kangmei a chhuah palh thulh a Durtlang khàm ram zau zawk kangmei laka a him theih na’n lo hal hun laiin meilam an sialtir bawk ţhin. A hnu deuh, Forest Minister a Pu Lalrinmawia Ralte a awm lai khan Leitan, Bawngkawn, Chaltlang leh Durtlang VC leh tlawmngai pawlte kha thawhpuiin vantlang ram humhalh (community reserve)-ah puangin uluk taka humhalh a ni. Hetiang a nih lai a tunhnai a a thei fa, a pâurâu deuhvin ram humhalh mek Durtlang khàm an lo vat leh mai thei hi chhui chian a ngai khawp mai.
Kan Chief Secretary hlui Pu P. Rohmingthanga kaihhruai, thilhlui leh hnam rotling humhalh tura thawh hlawk em em, Indian National Trust for Art and Cultural Heritage (INTACH) Mizoram Chapter pawh hian Chaltlang leh Durtlang kawngkam tawn tawn humhalh a, in sak belh a nih tawh lohna tur atan hian nasa takin ţan an la a. A ram hi humhalh an duh em em a ni. Chuti chung chuan Mizoram sorkara Land Revenue and Settlement department chuan mimal hnenah in hmun an lo pe leh zel a, in sak chungchanga thuneitu Aizawl Municipal Corporation (a hma a Council) pawhin insak phalna an lo pe leh ţhin ni awm tak a ni. Hahthlak hlawmin. 
Ka la hriat reng pakhat chu Tuirial lui khuap a, kawlphetha megawatt 60 zet siam chhuahna tur Tuirial Hydro Electric Power Project an buaipui lai khan, sorkar laipuiin Ministry of Environment and Forests aiawhin mithiam rual a rawn tir a. Mithiam an rawn tirhte nen khan ramhnuai-ah kan titi a, chuta phalna pek an harsatna chhan ber chu sanghar (jungle cat) chi khat, Mizovin ‘zawngrál’ kan tih mai kha a ni tlat mai tih min hrilh. Kha sanghar váng tawh tak mai kha, Tuirial lui leh Seling inkarah zanah keimah chauhva ka zin ţumin ka hmu tawh a, vannei ka inti hle mai. Kha sanghar kha, Tuirial lui khuah lo ni ta sela, a lo awmna hmun (natural habitat) a chim pil dawn tlat avangin khawi hmunah nge a khawsak tak ang tih thutlûkna an siam dawn khan Tuirial lui khuah loh mai duh an awm a, an pamţul phah ţhelh zu nia! 
Chutiang khawpa nungcha leh ramngaw humhalhin ngaih pawimawh a hlawh lai chuan, keini hi chuan kan duat lo hle mai a. Kawtchhuaha thing ding mai mai sat hlum ţhak duhte, ninhlei thila ram hal chiam chingte hi kan la kháwi tam fu a, silai ţha leh man to tak tak hmanga sava veh ching phei chu kan la ngah viau awm e. Aizawl khawpui hi a chhunga chengte hian kan duat lo hrim hrim tih a lang a. Khàm leh tlang mawi tak tak kan neihte hi dimna chang kan hre lova, a theih chin china in sak khah vek duh hi kan ang ber mai.
Kan sorkar ni bawk, tlawmngai pawl leh mi tam tak hi kan ngaih a sam em em tih a lang reng a. Zu kan khap na hle chungin Aizawl khawpui dai maiah zu hmunpui a awm reng a, hei hian kan zu khap leh a khaptu sorkar hi nuihzaburah a siam reng a. Pawi chu kan ti leh vak pawhin a lang lova. Tih rêm tak tak tumna hi kum 1997 February ni 20 aţanga MLTP Act hmanga zu kan khap tirh leh tun thleng hian a la awm lova. Zu khap nih duh siin khap rêm tak tak tumna a awm hauh lo tih tichiangtu leh a chhinchhiahna chu RV leh Phunchawng hi a ni. Sorkar (MIZOFED) enkawl tuialhthei hralh chhuahna hmun bul, dumde ruang chen lek a dân leh sorkarin a khap, man to zawka petrol hralh chhuah reng pawh titawp thei miah lo sorkar kan hrawn mek bawk.
Chutiang chiah chuan Aizawl khawpui enkawltu tur bika khawpui sorkar (AMC) kan din hian Durtlang kham a humhalh thei lova, Chaltlang khàm a inhmun pek a khap hlei thei hek lo. Inhmun leh ram kan pawngpaw pek ţhin avanga leimin namén lo kan buaipui reng maite hi a tawp theihna tur chuan tih tak taka chetlâk a hun tawh a ni. Kan ‘state animal’ saza inbenbel mekna hmun, Durtlang khàm pawh kan humhalh thei lo a nih chuan Environment, Forests and Climate Change department hi a din reng a ţul lova, Aizawl Forest Division phei chu ţhiah nghal mai chi emni dawn?

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post