BAWRHSAPIN SAPRAWNGA A BENG

(“He fired me with a blow” - Ch.Saprawnga)


Mizoram political history sawi nikhuaa thil hriat hlawh tak chu – “Bawrhsap Mac Donald`an Ch.Saprawnga hmaiah a beng a. A benpahin thangtharte hian i ruhro hi la chhuakin an la hal duh hial ang’ tiin a hau zui nghal a” tih thu hi a ni a. Hetia a sawi chhan pawh Mizoram hi Independent emaw British crown colony emawa awm thei a nih reng laia Pu Saprawnga hian India rama beh zawk a thlan vanga Bawrhsap thinrim vang a ni ti-a sawi thin a ni a. He thu sawichhuak hmasa bertu chu R.Vanlawma a ni. A lehkhabu ‘Ka Ram leh Kei’ tih phek 181 ah khan a chuang a. Ziaktu dang leh sawitu dang te pawh hian an hriatna hnâr ber chu Pu Vanlawma lehkhabu hi niin a lang.

He Bawrhsap tawngkam hi Mizo te thinlungah chuan a mikhual lo khawpin a lang a. Mi tam zawk chuan kan thisena thanhnan pui tawhin a lo sawi tak tak ni-a ringnghet tlat pawh kan kat nuk âwm e. Amaherawhchu, Pu Vanlawma thuziah hi REFERENCE a lâk dawn tak tak chuan Primary evidence a lo awm reng reng lova. Khawi atang nge Pu Vanlawma hian a hriat tih hi zawhna pawimawh tak chu a ni ta a ni. A lehlamah Bawrhsapin Pu Ch.Saprawnga a ben laia a bula awm ve, Pu H.Vanthuama chuan a lehkhabu “Mizoram Politics Chanchin” (1952 hmalam) tihah chutiang Bawrhsapin a sawi a hriat lohzia uar takin a sawi bawk si a. Tin, a ben zawh hnu vela a hmuh hmasak ber Head Clerk Pu Kapthianga lahin “Vawiinah Bawrhsapin Pu Ch.Saprawnga a ben thu leh a ben dan vel min hrilh a. A ruhro thangtharin an la haichhuah tur thu a sawi awm chu min hrilh tel miah lo” a lo ti bawk si a. A hmuna awm ve lo Pu Vanlawma hian khawi atangin nge a hriat bik? tih hi zawhna chhan theih loh a ni ta! Hemi thu hi hriatchian tumin Pu C.Pahlira chuan Pu Vanlawma birthday lawmzanah amah Pu Vanlawma chu a zâwt a. Hemi tum hian ka pa pawh a awm ve nghe nghe a. Pu Vanlawma chuan thudanga chhang lovin a nui ringawt a ni âwm e. Chuvangin, heta pawimawh ta chu a hmuna awm ve mi pathum Bawrhsap, Ch.Saprawnga leh Pu H.Vanthuama te hi an ni ta a. Vanduaithlak takin Bawrhsap hian Pu Saprawnga a ben thu bâk hi hemi chungchangah ziaka hnutchhiah dang pakhatmah a lo nei lova. Chuvangin, ama atanga a tawngkam chu hriat ngaihna a awm ta lova. A hmuna awm ve midang pahnih Pu Ch.Saprawng leh Pu H.Vanthuama te chuan chutiang engmah a sawi loh thu an lehkhabu ‘Ka Zinkawng” tihah leh “Mizoram Politics Chanchin” (1952 hmalam) tihah uar uar taka ziakna a awm ve ve bawk si a. Anni pahnih hi a taka hmutu leh awm ngei an nih avangin an thil hmuh leh hriat hi Primary Evidence angin a ngaih loh theih tawh lova. Primary Evidence chu khawi Court pawhin Evidence puitling anga a ngaih a ni a. Pu Vanlawma thuziah hi Court hma ah chuan Secondary Evidence ang tal pawn pawm a ti harsa ta em em a, hlutna (Evidentiary Value) a nei tlem em em tihna a ni ber.

Thil dang pakhat ngaihtuah leh ngai chu Bawrhsapin engvangin nge a ben, tih hi a ni. Hetah hi chuan Primary evidence a awm thei tawh lo hrim hrima, a hun lai boruak thlira/zir chunga circumstancial evidence ang deuha kan chhui a ngai tawh a ni. Thil chiang em em awm erawh chu Bawrhsapin Pu Saprawnga a ben chhan bul ber chu a duh duha a tihkawi ve theih loh vang leh a thuhnuaia a dah ve theihloh vang tih ni ber hian a lang a. Ama District Conference siam a hlawhchham chhan berah Pu Ch.Saprawnga kha a puh tlat avangin a biangah a ben phah ta a ni tih hi chu tuman kan pha âwm lo ve. Khatih hunlaia Bawrhsap dinhmun kha tunlaia DC dinhmun ang hian a khaikhin theih deuh riak ruak a. DC in India ram foreign policy ah thu a neih phaklohzia chu a hretute vek kan ni âwm e. Chuvangin, Bawrhsap ngaihdan leh duhdan hian Mizoram dinhmun tur a nghawng pha dâwn lo tih hi thil chiang em em a ni.

Amaherawhchu, thil landanah Bawrhsap hian a lalna hi la chhunzawm reng a, Mizoram hi la awpbeh reng a duh a ni tih chu a chiang em em a. Pu Saprawnga te ho lahin tun angin Politics an la hre thuk lutuk bawk si lova. Chuvangin, Bawrhsap hian min la awpbet reng tura rinhlehna thûk tak hi an nei niin a lang a. Indopui pahnihna zawha mi tam takin hnuaichhiahna leh rahbehnaa anmahni awptu Sap ho awpbehna lak atanga talchhuah an duh a, zalenna sual a, an chhuah huk huk laia anni awpbehna hnuaia a intulut zawnga kua lo hreuh ve kha chu thil atthlak tak leh Zoram tana thil pawi leh chhiatna rapthlak tak a ni turah an ngai niin a rintheih a. Chuvangin, Pu Saprawnga te ho hian an tihtheih tawk sâng ber Zoram tana hlanin he Bawrhsap siam District Conference hi an boycott a nih ngei a rinawm. He a Conference siam pawh chawplehchilhin a hlawhchham phah nghe nghe a. Chuvangin, Bawrhsap hian a mawhphurtu bera ngaiin Pu Ch.Saprawnga hi a biangah vawi 2 a ben phah ta niin a lang. Politics vanga kan ram hruaitute zingah Zoram tana  ben tuar hmasa ber a ni ti pawhin a duh tan chuan a sawi theih âwm e. Mahse, sawi leh sawi hnu hetah hian chuan documentary evidence puitling a awm thei tawh lova. Supporting evidence nei tha tha leh Court hmaa inkhing angah ngai ta ila, Judge hmaa a sawi thiam thiam leh mi hneh thiam thiam dinchanna tur a ni pawh han ti ta ila a sual lutuk âwm love. Engpawhnise, a thuremna pechhuaktu tur chu mipuite hi kan ni e.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post