Lockdown leh kan ram economy

- K Remruatfela, M.A. (P.A. on International Relations); LL.M (Business Law & Corporate Law)

Ka thuziahnaah hian degree hi ka dah lang ngai lova. Amaherawhchu, Mizote rilruah kan subject kaihhnawih thil pawimawh bîk sawinaa kan degree han dah lan zeuh hian chhiartute thinlungah phuahchawp leh kut hlei thil mai mai a ni lo tih a chiang a, a awihawm bik thin a ni an ti teh châwk a; chuvangin, tui vak lêm lovin ka han dah lang ve ta mai a ni tih a hmasain min lo hriat sak hlawm dâwn nia.

Kan hriat theuh angin Covid - 19 hri lêng vang hian khawvel a rûm a, sumdâwnna a châwl a, puipuina tih tâwp a ni a, ramri khar a ni bawk a. Nidanga kawtthler lûn tak tak thinte pawh kha a reh ta dûk hlawm mai. _Post-Modern world-a_ chêng kan nih tawh avangin he kan chênna khawvel pum hi *'Global village',* ang leka ngaih a ni tawh a. Nimahsela, he hri lêng avanga khawvel pum deuhthaw kharkhîp a nih tâkah chuan _global economy_ a buai ta takzet a ni. 

Tun tumah hian International Monetary Fund (IMF) a rûm dân te, Stock Exchange/Stock Market ten awmzia a neih tâk loh dân te, Company a tlâkchhiat dânte leh Financial market value hniam chhoh dânte, chumiina a nghawng chhoh dân tur leh _global financial crisis_ hialte thlenga, ram pum tâm a hlauhawmzia velte han sawi pawh a chákawm viau a. Mahse, _global economy_ lam chu keini sawi phâk rual loh a nih bâkah  thu mal hriatthiam har, _business term_ tam tak hman ngaihna a ni a, a nâwlpui hriat phâk loh lam tur a nih avangin tun tumah chuan a theih chen chenah loh theih loh anga ngaih ni mah se, _technical term_ lam dahthaa, hman a ngaih pawhin a tlêm thei ang bera hmangin, hriatthiam awlsam tur berin _local economy_ lam chauh kan lo thlur hrih zâwk ang.

Sum leh paia harsatna (financial crisis) a lo thlen hian Economist te chuan nitina eichawp zawng (lower class) ten an tuar ber an ti thin a, a dik pawh a rinawm a. Chutihlai erawh chuan tun kan dinhmuna Lockdown hi nitina eichawp zawng leh loneitu (lower class) ten an tuar ber kan han ti leh ngawt thin hi chu zirbingna (critical study) tak tak awm lova, ngaihdân tlánglâwn sawichhuahna satliah mai mai niin a lang. Ram economy hi _chain_ anga inkhaidiat kual chho vek a ni a. Chumi inkhaidiat kual chhoah chuan sum luhna hnâr nei tha (upper class) leh nitina eichawp zawng (lower class) te hi hemi chain inkhaidiat kualah hian insi leh inhnaih chêtin an awm a. Chuvangin, sum virvel inthlâk (economic fluctuations) a lo thleng châng pawhin an indâwm tawn thei reng thin.

Chutihlai erawh chuan an inkarah hian nitina eichawp zawnga, chumia innghat ni em em lo, a lehlamah sum leh pai hnâr tha (financial stability) nei chuang si lo, nitina mamawh (daily demand) tam ve tawh tingtang si, mi laklawh (middle class) hi an awm thung a. Chung middle class kan tih ho chu a tam ber an nih avangin class hrang hrangah pawh thler sîn leh theih an ni a. Chûng mi laklawhho te chu tu khaw kha hriat si loha lockdown tuar bertu chu an ni!

A chhan chu, lower class leh upper class te chu hemi _social class_ inkhaidiat kual chhovah hian insi tlat reng an ni a. Upper class ten mamawh (demand) an neihin a pe tu (supply mechanism) te chu lower class te hi an ni a. Chu a chhapah lower class te atangin mamawh (demand) a tlêm a, khawsak phung a hniam a, nunna hnâr (Primary needs) an hmuh chuan an khawsa (survive) thei mai zêl. Chutihlai erawh chuan hetiang hunah hian middle class te chuan dâwm kâng tu an nei ve tawh lova. Sum hnâr a thlawn a, upper class leh lower class te sum lêngvâk siper an dawng pha ve tak tak bawk si lova. A lehlamah nitin mamawh (daily demand) a tam ve tingtang tawh a, khawsak phung lah hmasâwn mêk (developing stage) dinhmunah an awm bawk si a. Chuvangin, ram pumin sum leh paia buai nuai nuaina (Economy collapse) kan tawh loh nân sawrkar hian ruahmanna felfai tak a siam a ngai takzet a ni.

Chumi atana kawng pawimawh hmasa ber chu Sawrkar hian sum leh bai inrêlbâwlna (financial management) lama a intuaihriam vat hi a ni. Sum leh pai semzâina kawngah pawh tualchung Task Force leh Civil Service Officer kuta inghat satliah mai lovin a vil zui leh enkawl (monitoring) kawngah pawh mumal (systematic) taka a chêt vat vat a ngai a ni. Tun huna kan mamawh ber chu, mi thiam satliah ni lo, sum leh pâi ruahmnana (financial management) lama mi thûk bík _(the very financial expert)_ te hi an ni si a. 

Chûng mi thûk bîk _(the very financial expert)_ te hmachhawpa kawng pawimawh hmasa bera lang ni-a ka hriat chu sumdawng lian leh private income hmùi nei tha te atanga a âwm tâwk CHHIAH (Wealth Tax) lâk sak a, Sawrkar hna lian thawkten lockdown chhunga an thawh loh hlawh cut then sak bawk a. Chûng pawisa tlingkhawmte chu nitina eichawp zawng leh loneitu ten chawhmeh tam thei ang ber an thar chhuah zêl theihna tura sum fâi zâwng ni lo, thlai tam thei ang ber an thar chhuah theihna tura pawimawh leh mamawh ang ang hmanruate a thlâwna chhawp chhuah sak a, chuta an thlai tharte chu a laklawh (middle class) ten man tlâwm zâwka an lei zung zung theihna tura ruahmanna siamsak leh chhawpsak vat hi a ni. Hemi lo thliar fela ruahmanna lo siam tur hian Agricultural Scientist leh Economist te an pawimawh hle dâwn a. Local/Village Task Force te pawhin an thurâwn an lâk thiam hle pawh a ngai ang.

Chutianga ruahmanna fel fai tak kan siam thei a nih chuan hemi sum che vêl inkhaidiat ah hian upper class leh lower class te chauh indãwmtawn tawh lovin middle class te nen pawh an inpeizâwn tlâng thei tawh dâwn tihna a ni a. Kan ramah mi hausa thil phal tak tak, mi harsat zâwkte tana luanchhuah hreh lo leh ui nei hauh lo thahnem tak an awm nuk bawk nen, chutianga kan sawrkar hian ruahmanna fel tak nen chêt an la vat thei a nih phawt chuan hemi lockdown hun chhung leh a piah lam hun zêlah te pawh sum leh pâia buai nuaihna (economy collapse) leh mualphona nasa lutuk tâwk lêm lovin kan inherrem theih mai hi beiseina nen ka ring tlat a ni.







(A hnuaia fakna hi lo hmet ve rawh.)

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post