PHAIA LEHKHAZIR TUMTE TÂN

(Class xii pass tharte pualin)
- K Remruatfela,
Columnist, Explore Mizoram

*A  sihhmawrhmuhna:*
Zofaten hma kan sâwn zela, zirna lama rualelna pawh kan nei nasa ta hle a. Mi thenkhatin, thangtharten lehkhazir ngaih pawimawhna châng an hre tawh lo. Lehkhathiam ai chuan zâithiam an ngaisang tawh zawk tifo thin mah se, kumin HSLC leh HSSLC result han enin a kum telin pass percentage pawh a sâng chho tial tial a, ram pum huap entrance-a inziak tling zirlai pawh a kum telin kan pung chho telh telh niin a hriat a. Hei vang chauh pawh hian thangtharte hian zirna hi an sawi ang em chuan kan la hlamchhiah tak tak lo tih chu a hriat theih hle awm e.

Ram ni tla seng lo, Kumpinu sawrkar, British Prime Minister hlui Tony Blair`an ram hruaitu lu ni tur an lakluh tum a, _‘Ask me my three main priorities for government, and I tell you: Education, Education, Education’_ ti-a zirna a ngaih pawimawhzia a lo sawi tawh ang khan kan nitin nunah zirna hi a pawimawh em em a, he khawvel dang zelah hian a pawimawhna hi a ala zual deuh deuh dawn a ni. Kan taksa a lo puitlin theih nan nausen lai atangin hnutetui leh chaw ringawt hmangin kan nu leh paten min enkawl thin a; mahse taksa puitlinna leh thanlenna ringawt chuan mihring hi mi puitlingah min dinchhuak thei lova, taksa a lo puitlin rualin kan rilru, kan mihrinna a lo puitling ve tur a ni. Chumi a nih theih nan chuan a ni lehkha hi kan zir thin ni! Zirna chuan thiamna mai bakah zirtute nun kawng dikah hruai a tum bawk a. Pathianin min siam chhan ang taka fimkhur taka nun hmang turin min zirtir a ni. A kristian zia hle mai!

Zirna hi heti khawpa pawimawh a nih avang hian a kum telin thiamna leh finna lama rualelna a la pung deuh deuh dawn a. Hri lêng vangin haw darh rih mah ila, boruak a ràlmuan deuh hunah chuan zep rual lovin thiamna sang zâwk uma phai lama liam thla an kat leh nuk dâwn tih a chiang a. Chûng phai hmun hla zâwka liamthla turte chu chênna ngai lo ram fang tur an nih miau dawn avangin kaihhruai leh venhim an ngai dawn em em a. An tum ran pana chak tak an kal theih nan tun tumah hian a hminga vairama zirlai hruaitu kan lo ni ve tawh thinnaa kan tawnhriat chi hrang hrang atangin anmahni fuihna aw kâ, kam hnih khat ka rawn chhâk chhuak ve lawk dâwn a ni.

*Fimkhur tulna te:*
Kan taksa a lo damloha, natna chi tinrengin min tlâk buak tumin Doctor kan râwn a, kan thlarau nun a  chauh chângin Puithiam kan pan bawk thin. Chutiang bawk chuan mahni thutphah sawna thiamna leh finna zau zâwk uma dai ngai loh ram kan dai dawnin tawnhriat ngah zawkte kan rawn ve thin tur  a ni a. “Tihdam aiin inven a tha zawk” tih a nih angin nakina a pawi hnua kan inchhir leh tawh loh zâwk nan a bik takin phai hmun hlaa awm tur zirlaite hian rual u zawkte biakrawn hi i hreh reng reng lo ang u. 
Mahni ram chhuahsana hnamdante zinga thiamsa sang zawk um turte chuan heng thilte hi rilru chhungril berah vawng tha kiau ila:

*(a) I  tumah chiang rawh:*
Zirlaite hian tum bulfûk tak nei a, tum mumal tak kan neih hi a pawimawh em em a. Lehkha zir tura phaia lo chhuk thla tam tak, tum bulfûk nei lova lo tawngpawng ar khaw thim dai mawl tawp hi sawi tur an awm nuk zel a. Hei hi a tha lo khawp mai. Hnamdangte hi chuan keini ai mah hian zirna hi an ngai pawimawh zual bik emaw ni tih theih turin naupangtê an nih lai atang hian an career tur hi an lo thlang fel hmasa dim diam tawh thin a. Chumi ti hlawhtling tur chuan nasa takin an bei chho thin.

Keini erawh chu a eng hi nge kan tuizâwng ni a, eng hi nge ka tan tha ang tih pawh ngaihtuah lem lo hian kan ai dai chawki dai kual vel thin mai mai ni te hian a châng hi chuan a hriat rum rum thin a. Thenkhat phei chu phai ram zau an lo chuanthlâk tawh hnu pawh a, zirturah la buai, ngaihdan la siamfel thei lo. A tlachawpa admission ti hi sawi tur an awm nuk thin. Chutia, tum bulfûk nei lo, thiante zir ang ang zir tawp mai chi chu rilru bulbal nei lo, Principle felfai neilo tihna a ni a, thangtharten kan entawn loh hram a tha, entawn tur lai pawh a vang duh hle. 

Kan Mizo zia tha lo tak pakhat chu long term policy aia short term policy kan tuipui zawk tlat hi a ni. Hmachhawpa felfai tak nena nun ai chuan vawilehkhata rût trawk mai hi kan duh thin. Amaherawhchu, chu chuan ram ropui min thlen ngai lovang. A lo berah High Sikul kan rah lai atangin Degree course kan zir huna kan subject tur kan ngaihtuah tanin, Higher Secondary zirlai kan nih lai atang phei chuan pawl 12 kan pass-a kan College luhna tur leh kan zirna hmun tur hi preference list lo siam lâwk tawh dimdiam tawh thin a tha. I result a lo chhuak a, i mark-in a tlin bawk a nih phei chuan muangchang lovin i zir tur subject ah leh i zirna hmun turah bur nghal chat la. Sawi tawh ang khan tawnhriat ngah zawkte rawn hreh loh tur. Chutia tum mumal nei taka i inbuatsaih a nih phawt chuan phai ramah pawh awm la, i talbuai ngai lovang.

*(b) I awmna hmun tur hrechiang rawh:*
Tawngkauchheh kan hriat lar tak thin _‘When in Rome, Do as Romans do’_ tih anih angin kan zuk awmna tur hmun mila kan khawsak thiam hi a tul em em a. A bik takin ram thim rawngbawlnaah phei chuan a pawimawhzual hlei hlei niin a lang.

Tung chhova kal mihringte, tawlhloh puan sintira ‘mifing’ nihna title kan pek reng renga kan rilrua lo lang hmasa ber thin chu - _‘A hun leh hmun a zira insiamrem thiam mi a ni’_ tih hi a ni a. Hei baka tehna rintlak a awm chuang lo! Tuna, sikul naupang, phai hmun hla zawka awm turte pawh hian tuna kan zirlai kan zir zawh huna kan zuk awmna hmun tur chanchin hi kan hriatbel ve em em a tul. Eng ang culture nge an neih a, a ram sik leh sa boruak eng nge, a mipui chêngte rilru put hmang eng nge tihte thleng hian kan lo hriat lâwk a tha. Heng thilte hi thil hote-a lang ni mah se, pawimawh ru em em si a ni a. _Adaptation_ tlâkchham avanga talbuai ta hi sawi tur an awm ve châwk a nia.

North India lamah chuan Hindi an hmang uar hle dâwn a. South India lamah chuan a tangkai lutuk lem lo. Chutiang zel chuan, Bangalore hmunah chuan mitin an zalenin culture hrang hrang neite zalen takin kan khawsa tlang thei a. Punjab, Gujarat etc. velah te chuan i duh ang angin i khawsa ngawt thei lovang. Heng thil ho te te ni-a langte hi pawimawh ru ve deuh a nia. A pawimawh ber ka tih chu i awmna tur hmun i thlan chian veleh i zirna hmun tura Zirlai hruaitute zuk be pawp vat la, inbuatsaih lâwk ngaihna ang ang zaidam leh dawhthei takin an lo hrilh thei ang che. 

*(c) I awm chhan hrechiang rawh:*
Mahni inlum chhuahsana, phai hmun hlaa i awm daihna chhan tur hi han in zawt phawng ta ila, thâwk pawh la lovin chhanna thuhmun min pek nghal thup ka ring. Mahse, in mi chhânna chu chhânna dik famkim a ni chuang si lovang! Kan thiante tam tak zawhna ka zawh changin, he zawhna ngai te pawh hi ka zâwt tel ve thin a. Chhanna thuhmun – _"Lehkha zir turin”_ tih chhânna ka dawng fo thin. Chu chhanna ngaite chu in chhanna tur tho a ni ve ka ring. Ring sual em lovang chu maw?

A nihna takah chuan phai hmun hlaa kan awm chhan hi lehha zir tur satliah ni lovin Pathianin ram leh hnam represent tura min hunna, kan missionary hna a lo ni reng mai a. A bik takin general line zir phei chu duh chuan Mizoramah ngei pawh an zir thei lawm. Engvangin nge Phai ramah kher an tih? A chhanna chu – lehkha zir satliah tur ringawt ni lovin hnamdang thiamna leh finna zuk hâichhuaka, an hnam nunphung zir chiang a. Chuta tanga, a thalo lai inzirnana hmanga, a tha lai thlitfima, rilru nei rân chunga anmahni finna leh thiamna zuk sihchhuah a tul vang hi a ni a. Hemi strategy hi mi tam tak chuan kan man fuh thiam pha lo fo!

He khawvel inelna sâng tak _“Survival of the fittest”_ hmunah hian mi naran leh a laihawl level te tan damkhawchhuahna chance a chhe tawh em em a. A ruh no no chu an lâng lawp lawp tawh mai dawn a ni. Dam i la thlakhlelh a, second class citizen mai mai ni tura i la inphal bik lo a nih chuan, i tan tun hun hi hun duhawm ber, hun rangkachak a ni a. Mahni tan leh ram leh hnam tan rilru nei râna i phai awm chhûng hun reilote kha i hman tangkai thiam a ngai takzet. I ram leh hnam a boral chuan nangpawh zuah i ni bik kher lovang.  

*(d) I  nun kha fimkhur pui hle rawh:*
Sap thufinga, _“If Wealth is lost, nothing is lost; If health is lost, something is lost; But if character is lost, everything is lost”_ tih a nih angin kan mihring nuna pawi ber chu kan zahawmna hlauh hi a ni. Mihring kan induhtâwkna, tha ve tâwk leh tling ve tâwk ni-a kan inhriatna kan hlauh a nih vaih chuan kan tan he khawvelah beisei tur a vâng tawh khawp ang le!

He mihring zahawmna pawimawhzia hre lo hian  mi tam tak chuan he khawvel parmawina tlânin an nun an lo hlauh tawh thin a, a pawi khawp mai. A bik takin phaia awm tur phei te chu kan fimkhur hle a ngai. Mizoram anga nu leh pa uapna hnuaia khawsa tur kan nih loh avangin engkim mai a zalên em em dawn a. Sum leh pai hmanga nawmchenna chi tinreng a lo inlâr zut zut dâwn tih hre rengin, rilru nei râna kan khawsak thiam a tha. Mi tam tak chuan phaia an awm avangin Pathian an theihngilh nghal ringawt mai thin a. Thenkhat pheichuan an Mizo hnahthlak an nihna an bo lek lek fo! Chutiang mite chu mi hlawhtling an awm khât khawp ang.

Fakhla pakhata _“Nang I awmna hmunah kei ka hmunah”_ tih a nih angin khawiah pawh awm ila Pathian hi kan thlahthlam reng reng tur a ni lova. Ringlo mite zingah kan awm a nih pawhin kan rinna a dal phah tur  a ni chuang hek lo! Chuvangin, phaiah kan awm dawn a nih pawhin kohhran leh Mizo Society belh hram hram thin hi a tha. Manganna vawrtâwp tâwk ila Pathian leh kan Mizo puite chauh lo chu belh tur dang kan hre leh chuang dâwn der si lo va.

*A hnukhârna:*
Heng a chunga kan sawi zawng zawngte hi mi tam tak tan chuan hriat sa leh kan nitin nuna kan vawn sa pawh a ni mai thei a. Chutiang mite tan chuan a pawimawh lutuk hran lo mai thei e. Amaherawhchu, famkimlohna khawvela chêng kan nih angin mitin hian tlin tâwklohna leh that tâwklohna kan nei vek a. Tumah thiamsa leh fing saa piang kan awm loh avangin thawnthu hlui chu kan inhrilh nawn fo hi a ngai a ni. A bik takin, phaia lehkhazir tumte phei chuan heng kan sawi zawng zawngte khi kan rilruah vawng tha kiau ila. Tin, tawnhriat ngah zawkte biak râwn pawh hi i hreh lo ang u. A ziaktu ngei pawh hi in harsatna sutkiangpuitu nih a, tanpui in ngaih huna tanpuitu nih a, in mamawh chhanna pe theitu nih hi a duhthusam tak meuh meuh a ni a. Mangan laia tanpui vartu hnai reng ni thei tur in engtiklai pawhin a inpeih reng e. A tlanchhe hauh lovang… 


*_Thurâwn  pawimawh:_*

(i). Englai pawhin Identity card emaw Driving License emaw keng zel ang che.

(ii). Pocket note tê taktê nei la, chutah chuan chhûngte number te, local guardian number te leh an address kimchang ziak la, I blood group pawh ziak lang ang che. Cell Phone tih bo palh a awlsam tih hre reng la, rin loh deuha battery down thut thut pawh a awm thei tih hre reng ang che.

(iii)Auto Rickshaw emaw, Bus emaw, eng motor pawha i chuanin Registration number leh Identity number te chhinchhiah thin ang che.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post