COVID-19 LEH RACISM, MIZOTE KAN RACIST EM?

Racism hi eng nge ni
'Racism chu hnam dang ngaih theih lohna' tiin SL&PB dictionary chuan a sawifiah a, JF Laldailova chuan hnam hrang nih vanga inngeih lohna, a ti thung. Racism chu, hnam dang, vun rawng, țawng leh kìmtlang danglam avanga ngaih theih lohna, huatna hmuhsitna a ni ber mai awm e.
 

"Racism leh coronavirus hi thil in ang tak a ni,  a thawh dan a inang lo a, natna hrik te reuh te, hmuh theih si loh, mahse awm ngei si hi a ni a. Chu hrik chu mihring chunga a rawn lan chhuah  chuan rapthlak takin a rawn che țhin a, nunna leh rohlu tam takin a tuar țhin," tih kan Pastor senior pakhat chuan a sawi a, a fiah țha hle mai. Coronavirus chu sawifiah leh hranpa pawh ngai loin kan hriat sa vek a ni.

Anti-racism huhâng
Coronavirus pandemic avanga Khawvel a buai mek laiin May 25, 2020  a US a African American George Floyd - mihang tlangval, Minneapolis police in a thah avang khan mihangho chunga hléi lenna leh rahbehna leh endawngna (racism) ah ngaiin khami hnu ațang khan US hmun hrang hrangah buaina namen lo tak a chhuak a, khawpui hrang hrang kawt thlerah te kal khawmin mihangho enhran, enhniam leh hmuhsit an duh lohna chu an lan tir a ni.


He thil duh lohna kal zelah hian Washington DC a Indian Embassy tuala Mahatma Gandhi lim pawh heng lungawi lo hi hian June 2,3 zan khan  suasamin, rawng te an hnawih bakah thu ziak țhenkhat an bel bawk. New Delhi a US ambassador Ken Justa pawhin hemi avang hian thu pha a chawi a, US thu neitute pawhin hetiang titute zawn chhuah a hrem an nih tur thu an puang bawk.

Lungawi lo te boruak hi a sosang hle a, Washington leh hmun tam takah thil an ti chhia a. Chung zingah chuan Washington khawpuia Lincoln Memorial a national monument țhenkhat te an suasam a, Kristian biak in hlui leh an roh leh ngaihsan em em te pawh an hal bawk.
( The Hindu, June 4, 2020)


He chi inthliarna, duh lohna hi America piah lam Europe lam pawh a man kai zel a, UK ah pawh  "Black Lives Matter" (BLM) ho huaihawtin, mingo hoten mihang leh mingo ni ve lo zawng an endawngna, hmuhsitna duh loh entirna nasa takin an lan tir. June 11 khan Bristol khawpuiah mihang sala an chhawr țhin laia sal hmanga sumdawng, British mi ropui, kum 40 chhung zet Tory MP ni thei, a hun laia politics, Kohhran ah te huhang ngah tak leh mi thil phal,sum tam tak vantlang leh Kohhran tana thawh țawk țawk țhin, Eduard Colston ( 1636 - 1721)lim pawh a hun laia sal hmanga sumdawng Royal African Company hotu a nih avangte a ngai thei loin lungawi lo "Black Lives Matter" te hian la thlain Bristol Harbour tuiah an paih lut a ni.


Mihangho hian UK, US leh hmun dangah milim 78 zet an hun laia mihang chunga che nasa, sal neihna a inhnamhnawih, mihang hmusit țhin nia an hriat te an awm a, chung zingah chuan Mahatma Gandhi lim Parliament Square London a mi bakah Leicester City a mi phei chu lak thlak duh mi 5,000 chuangin hming an ziak tawh a ni. Mahatma Gandhi chu, "mahni thu duh lutuk, hnam dang ngai thei lo, hur herh" ah an puh. Nikum khan Manchester a zirlai pakhat pawh hetiang tho hian MK Gandhi chungchang hi sawiin, mihang a ngaih theih lohna finfiahna a awm thu a lo sawi tawh bawk.
( BBC, June 13, 2020)


Parliament Square a awm, British Prime Minister ropui Winston Churchill a lim te, British lal hrang hrang lim te pawh lungawi lo BLM te hian an bitum zingah a tel bawk. Bulgaria lal King Leopold II pawh tih chhiat tum zinga tel a ni. Czech Republic khawpui Prague a Winston Churchill a lim pawh bitum tur zingah a tel a, "mihang ngai thei lo" niin an puh bawk. Hetianga mihangho te chet dan ngai thei lo pawl  far right group an awm bawk.

 

Anti-racism United States a chawk chhuaktute hian kumin November 3, President inthlan lo awm tura mihangho vote hmuh tumna hmanrua atan hman tuma hnung lama ațanga hiattu an awm anih ngat chuan an thil tih chhiat zozai man hi chu an la hmu lo ang tih a sawi theih loh a ni.


British Prime Minister Boris Johnson chuan "hun kal tawha thil thleng te kha tuna siam țhat (edit) theih leh lang chhuak lo tura thup bo (censor) theih a ni lo, history dang kan nei thei tawh lo" a ti.


Parliament Square-a Winston Churchill-a  lim hi a venna tur in te deuh sain  khuh bo a ni.
  
US lamah pawh Christopher Columbus a lim pawh suasam a ni a, a lu bawr an ti chhe vek bawk.
(India Today June 12, 2020)

Hmanlai kum tam tak liam tawha thil thleng tawh, tuna engti zawng maha koh kir theih tawh loh, an hnampate, an mi ropui bik te lim heti tak maia mihangho ten an ngai thei lo ta mai hi an thil tih hi a hleihkuak ( over sensitive) hle bawk niin a ngaih theih. Mihang zingah lim nei tam tak Nelson Mandela, Martin Luther King etc te lim mingo lamin an ngaih theih loh hun hi a thleng ve lo ang tih a sawi theih bik loh.

 
Kohhranin a dem
George Lloyd thihna hi Khawvel puma Kohhranten an sun a, Pathianin mihringte a siam hian mihringte hi vun rawng, hnam, țawng, kìmtlang lan dan avang hniam leh sang bik kan awm lo duh taka Pathian siam kan nih avangin inhmangaih tawn țheuh tur kan ni, tiin George Lloyd thihna chu Khawvel Kohhran hrang hrang ten an dem tak zet a ni. He thil thleng ațang hian Kristian ten zir chhuah tur leh inenfiahna tur kan nei a ni,  tih thu  America ram Kohhran hruaitute chuan an sawi.
 

Protestant Kohhran leh Roman Catholic Kohhran hruaitute chuan Kristian tih tur chu "Țhenawmte leh vengte, mahni mihringpui te hmangaih a, Khawvel pumah dikna, fel a leh inremna a thlen theihna turin Kristian chu a inpe tur a ni, chi inthliarna hi hnu chhawn a, dah bo tur a ni. Sual nen danglamna a awm lo," tiin an ngai.

Pope Francis pawhin " United States a unau duh takte" hnenah hetiang hian thu chah a thawn. "Chi inthliarna hi kan ngai thei lo a, engti kawng mahin chi inthliarna hi kan haiderin kan maimichhin san thei lo, mihring nunna hlu tak leh Pathian siam ropui tak hi humhim tlat tur a ni," tiin.

Southern Baptist pastor Alan Cros chuan "Kristaa siam țhat (transformed) mihring chu a thil thlir dan a danglam tur a ni a, a veng te leh țhenawmte tan mi țha a ni tur a ni. Isua nena inzawm chuan hemi piah lamah pawh midang hmel hriat loh leh hnam dang zawng zawng pawh hmangaih tura zirtir satliah kan ni lo, "thu pek" kan ni, a nunah huatnain hmun a chang tur a ni lo, " a ti.

Hmanlai ațang tawhin mingo te hi an indah chunngnung hle a. Fing bik, thil ti thei bik saa piang chhuakah an inngai a. Hemi dawt chiaha an ngaihdan chu, vun ngo ve lo zawng te chu; hnam hnuai hnung, fing lo, thil ti thei lo, awp beh leh thunun tura an ngaih avangin an hmusit em em țhin.

Hetianga hnam dang an vun rawng, țawng, kìmtlang dang lam vanga ngaih theih lohna leh cheksawlhna hi "racism" chu a ni.

Racism tlukpui deuh tho țawngkam dang a awm a, mahni ram bial bik a cheng te chawi sana hnam dang ngaih theih lohna "nativism" te, ram dang mite ngaih theih lohna "xenophobia" te, otherness, segregation, supremacism ti te pawha la thliar hran a ni bawk.

Infiamna leh racism
Infiamna huang chhungah vun rawng danglam avanga  auh nawmnahna thleng țhin kan hre fo a, zawng hram dan anga lo  "kuaichek" khum ang chi te hi mihangho hian an tawk fo a, inhmuhsitna chhe tak a nih avangin khawvelin a do tlat reng a ni.

Mizote leh racism
Hnam dang ngaih theih lohna "racism" kan nei em tih hi kan ngaihtuah ngai loh lam a ni mai thei. Khawvelin heti taka a duh loh, a do mek lai hian kan dinhmun hi eng nge ni reng tih bih ve thuak ang.

Kan racist em?
Racism hi India state dangah kan tuar fo mai. Tun COVID-19 a darh hnu phei hi chuan India state dang mi, "vai hmel" kan put loh avangin NE India a cheng tlangmi dang te nen *Corona* tia auh nawmnah kan tawk na sa hle a ni. Hei mai bakah State pawnah chuan dawr, bazar, rickshaw, taxi etc ah te kan hmel a dangla me avanga a man pangngai aia to min chawitir duh an tam hle mai.

Heng zawng zawng hi racism in a ken tel vek a ni a, chuti anih chuan kan hriat loh hlan hian kan lo racist viau a ni lo maw?

1. Mizo hahthlak zinga hnam bil țawng hrang nei *R* group ni ve lo, *G* group  hnam te R an neih loh avanga fiamthu thawhna atan a kan hman sak hi, a dawngtu lam tan chuan "inhmuhsitna " tih loh rual a ni lo ang. Hetiang hian hnam inpumkhatna a ti țha sawt kher lo ang.

2. Kan chhehvela hnam dang zawng zawng hi mihring annihna zawnah an nihna tur tak hian kan en nge, huat leh do kan inzirtir? Kan hna min thawh sak tura inhlawhfa (migrant workers) te kan en danah hian racism a awm  em?

3. Midumho hian Negro tia hriat leh koh an haw hle a, Black tih an duh a, keini hian Kristian Hla Bu 347 ah kan la ti Negro reng mai te hi eng nge a chhan ni ang?

4. "Van Lal nau-ang a țahna Kalvaryah, an dan chuang lo e" tih hla hi a saka sak mai hi kan duh tawk chin a ni em?

5. India ram chhunga cheng hnam dang te leh an sakhaw huat hi politics khelhna atan kan hman hi racism niin kan hria em?

Source:
BBC NEWS
June 13, 2020

India Today
June 12, 2020

The Hindu
June 4, 2020

npr.org

====14==06==20=
- Huna Kawlvawm

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post