MIZORAM POLITICS LUNGPHUM PHÛMTU- TELELA LEH A THIANTE

(Excerpt from "Memoirs of Telela")

- Zohmingthanga Pachuau
Columnist, EXPLORE MIZORAM

Mizo Gandhi-a tih hiala hriat hlawh, Pu Telela, a hunlai (1917-1926)-a Bawrhsâp leh Mizo lalte awpna hnuaia Mizo mipui- hnamchawmte dinhmun chhiatzia hre chiangtu leh an zalènna tura sûl lo sutu hi tunlai thangtharte hian kan theihnghilh a thiang lovang.

Pu Telela, Pu Thuama, Pu Chawnghnuaia, Pu VZ Biaka, Pu Liansiama, Pu Thanzuala leh Pu Saikunga te hian Mizo-te'n politics kan hriat ve theihna atân leh khatih hunlaia min awptu Bawrhsâp leh lalte thuneihna inkara lêng mipuite harsatna leh manganna, awp beh nihna duh lovin- kum 1926,  October ni 26 atanga kum 1926 December ni 2, thleng khan lung in (Jail) an lo tànphah tawh a ni. Hêng Kulikawn paho, Kulikawn mi hrângte hi kan theihnghilh a thiang lovang.

Kan Mizote lalte kha a hunlai chuan an lal êm êm mai a. Anmahni khua theuhvah an chenna in pawh mipuiin hnatlangi an saksak thin a. An sak zawh hnuah mipui vantlâng chu Siálin an hräi thin. Khâng dànte kha British sawrkar lo len hmâ leh lo len hnu kum 1906 thleng khan dàn a la ni a; lal emaw, an fate emaw, an khaw pawn lamah hlawh eng mah awm si lova in sak a la awm ngai lo. Kum 1906 vêl atang khan Pu Khamliana, Lunglêng lal chuan Thakthing Dàm vênga a fanu Thannguri lehkha zir nân in ₹40/-in a lei a, a chhe lai chu ramhual leh lal upate'n an siam thatsak àwm e. Pu Suakhnûna, Phûlpui lal pawhin a fapa Khamliana lehkha zir awmna tur Thakthing-ah bawk hian a khawnbawl upate a saktir ve leh a ni.

Pu Lalluaia, Reiêk lal-in a fapa Kailuia, B.A. ni ta, class IV zir tur awm nân Thakthing-ah bawk in sa turin favangah a khuaa mite a rawn hruai teuh mai a. A khuaa mi ka hlawhfa rawih lâi mi pahnih a phût ve a. Keiin glawh neiin ka ruai a, hlawh nei lova chhawr a tum a, "Ka phal thei lo," ka tih pawhin mi dang khan an kar ve tlat si a; vawi tam tak palai a rawn tir a, keiin ka phal si lo. Mi dang pawh khan an lo duh ve ta a, an thawh lâwm a, ₹50/-in Hnêma in an lei ta bawk. Reiêk lal Lalluaia khan kei chu Saptê H.C. Beaumouth-a hnenah lehkha sei tak ziakin min hêk ta a. "Ka fapa awmna tura in satu Telela hian a tihel a, a tam thei ang ber chawi turin min hremsak rawh," tih thu a ni ber. Sâptê chuan ka ina mite nèn min ko va, lal leh upahote nèn. Sâptê chuan, "Engtin nge in tih tàk? Telela'n, Ka khuate a tihel," in ti a; ani chuan, "An thawh lâwm a, ₹50/-in an lei ta" a ti a. "Telela ina Liankhawla leh Tuahchhunga'n an pe ve em?" a ti leh a, "Pe lo" an ti a, "Pe ve rawh se, in thawh zat ₹2/- ve vein," a ti leh a. Kei chuan, "Hêng mite hian an pe lovang, keima'n ka pe ang," ka ti a. Saptê hnenah chuan ₹4/- ka pe a. "Lalin mi rethei thawhlawma in a lei chu a zahthlak hlê a ni lo'm ni?" ka ti zui nghe nghe nghe.

Bawrhsâp Hezlet-a hnenah an appeal leh a, rei tak a vawn hnuah, "Sâptê tih ang ka thiat chuang lo," a lo tiba, ka lawm hlê. Chhantu nei ve lo ka ni a, lalte anga Âr leh Ârtuia chibai bûkna nei lo ka ni a; anni'n an pe hnem si thin a. Hê thuah hian Pu Hezlett, Superintendent, Lushai Hills ka fak hlê. Kum 1915 vel thleng khan lal thenkhatte chuan an fate lehkha zir awmna kha an khuaa kuli àwlna nei mi tha zinga mi a sawm thin. Hrângliana, Chhingchhîp lal khan a fate awmna tur Thakthing-ah bawk in a nei a; a mi thate leh kuli awlna neite khan an siam thin a, hlawh an nei lo va, ei tur a tam bawk hek lo. Reiêk lal anga kuli anga mi vàntlang thlenga sawi kha a awm ta ngai lo.

Hetih hunlai hian Bawrhsâp-te'n lal thuneihna kha an rin ve nghal tlat avangin lalte khan thu an neiin anmahni tana duhám lo an awm lo. Lal thenkhat, anmahni khuaa mite tangka thawhtir a, chumi hmanga rangva in neite pawh kha an awm a ni. Khatih hunlaia sawrkar hnathawk lian deuh Clerk-te chen khan an unaute mangang rûm pawh an hre tha duh lo va, a tuartu chauh lo chuan khatih hunlaia lalho leh sawrkar hnathawkho nun sàn dan kha an hre lo a ni. Mipui hrehawmna ber chu lalhote'n an khuate theuh hnena sawrkar tiam bak kuli an âwl leh anmahni duhamna lo pung tulh tulh bawk si nen. Pêm turte buh dan lo taka a zàtve hawlh bun, man tlawm taka leisak leh an khaw mi atâna lo pêm lûtte làwm hlê si, pêm chhuak turte hrehawmna leh lungngaihna siamsak thiam êm êmte an ni hlawm. Khawpuia hotute chibai bûkna tura âr leh a tui lo khawn belhte kha lal tinte khan an uar hlê. Kha kha mipui tana phurrit tak a ni. Hetih lai hian ar puitling 4 man chu Siki, artui man chu 'Anna' chanve (Pawisa pahnih) a ni. Hetih hunlai huan Pu Telela hian lalte leh Bawrhsâp-te khawsak dan (Inawp dan) kha a vei lutuk a, "Ka âtphah  lek lek" a ni a ti hial a ni.

Chhunzawm tur...







(A hnuaia fakna hi lo hmet ve rawh.)

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post