ZU

                 — Centenary C. Lalzahawma

          Thil engkim hi thlir dân chi hnih, a ṭha zâwng leh ṭha lo zâwng, a êng zâwng leh a thim zâwnga thlir theih vek a ni a. Kan thlir dân ringawt hian a takah kawngro a su pha kher lo tih erawh kan ngaihtuah pha lo fo! Tichuan, Zu pawh hi thlir dân chi hnih aṭânga thlir theih tam takte zînga pakhat a ni. Chûng thlir dân chi hniha thlirtute chu mi chi hnih an awm bawk a, chûng mite chu 'Zu in mite leh zu in lo mite' hi an ni. Engpawh ni se, Zu chungchânga mi ropuite kam chhuak tlêmte hmangin sawi zau kan tum dâwn a ni.

          Saville chuan, “Zurui hi en la, Zu ṭhat lohzia sawi hnem a ngailo,” tiin khawvêl mite hriatah a lo au chhuahpui tawh a. Mi â nilêng chu a ni lo tawp mai. Zu hi, “Mimal nun, nupa nun, chhûngkaw nun, kohhran leh khawtlâng nun tibuaitu ber a ni.” Hmân ata tawh vawiin nî thlênga thudik awmsa mi zawng zawng hriat a ni. Ni tinin sual tinrêng bul a nihzia mi tinten kan hre thar zêl bawk.

          Thil ṭha leh ṭha lo, tih chhunzawm atâna ṭha leh ṭha lo chu hun kal tawha mite dinhmun aṭânga tehin hma lam hun lo la awm zêl tur atân chhawm zêl atâna ṭha leh chhawm zêl atâna ṭha lo chu chiang takin kan hre thei fo ṭhin. Hei hi hre reng rawh, “History-a pawi khawihtu lian ber chu Zu a ni a. Khawvêl indonaa thi zawng zawng aia tam Zu hian a that tawh a. Mi a tichhia a, chhûngkaw tam tak ti lungngaitu a ni a. Ṭhalai tam tak beisei bova siamtu a ni bawk a. Mi tam tak kawng chhuk chho zawhtirtu a ni. Mi chak lo a tichhia a, mi chak a ti chak lova. Mi fing ti â tu a ni. Pawisawi lo âwktu a ni a, nu leh naupang tiretheitu a ni. Nun tam tak a tichhia a, tihchhiat a la tum zêl bawk,” tih hi! Heng thu aṭânga zawhna awm thei zawng zawng chhanna pe theitu awmchhun chu nangmah kha i ni, midangte ni lovin. A ṭhat lohna haider kan la awm cheu em?

          Mi thiam hmasa Penn chuan, “Zu hian hrisêlna a tichhia a, rilru a pawt hniam a. Mihring khawsak dan phâk lova min siamtu a ni. Thurûk a puangzâr a, buaina a thlen ṭhin. Hurna leh zahtheihlohna a ken tel avângin a hlauhawm a. Zu rui chu ramsa nên an inang chiah a ni,” a lo ti hial. Zu hi hmeichhe hmêlṭha leh mipa hmêlṭhaten  hipna leh îtna an nei tlat ang hian mite hipna theihna leh mite îtna a nei tel tlat a. Fimkhur a ngai hle. Tichuan, “A ṭha lo a ni tih kan hriat thil rêng rêng, tih chhin loh hi invênna ṭha ber a ni fo,” tih hi mi tinten i theihnghilh lo vâng u.

          India hnam pa tia koh Mahatma Gandhi chuan, “India ramah darkar khat chhûng chauh dictator-ah dah ni ta ila, ka thil tih hmasak ber tur chu zangna dawmna pe nghal lovin Zu dawr ka khâr vek ang,” a ti hial. A chhan chu, khawvêl chanchin kal tawhah indonaa thi aiin zuin a tihhlum an tam zâwk tlat mai hi a ni. “Zu hi mihring society-a cancer a ni a, a pawimawh lai eizova chhiatna râpthlâk tak thlentu a ni,” tiin Abraham Lincoln-a chuan a sawi nghe nghe! Cancer natna râpthlâkzia chu inhrilh kher kan ngai âwm love!

          Mi fing hmasa Eliot-a chuan, “Pathianin Zu a lo siam hi a lawmawm e, mahse tuisik a siam hmasa zawk tih chiang takin ka hria,” tiin Zu aia tuisik a ropui zâwkzia a sawi a.  “Mifing chuan tuisik a in a, a duh tâwk mai thin,” tiin Socrates-a'n a sawi bawk. Zu in lo pawha mihring nun a buai phah loh theihzia a hre chiang hle. Tin, mite ngaiha mi mâwl bera an ngaih, zu in nachâng hre lo khawpa mâwl nih hlawhte pawh Zu kan in loh ringawt hian mifinga chhiar tel kan lo ni reng mai. Zu in loh hi finna chikhat a lo ni.

          Miin Zu a rui chiah hian sual ti turin a qualified a. Mâwl tak leh âtthlâk takin a che zui ṭhin. Zu in miah si lo, over confidence neite pawh an mualpho fo ṭhin. Zurui confi tak tân phei chuan mualpho loh ngaihna a awm lo rêng rêng. John Chrysostom-a phei chuan, “Zu ngawlvei chu a damlai reng pawhin mitthi ruang a ni reng tawh,” a lo ti mauh mai! A mak hran love. Tirhkoh Paula phei chuan, “Zu ruih hmangten Pathian Ram an lut lo vang,” tiin chiang takin a sawi a nih kha. A hre chiangtute vek kan ni.

          Engpawh ni se, Zu ṭhat lohzia hi sawi sên leh ziah sên a ni lova. Pawi ta ber mai chu chatuan nunna thlenga a khawih pawi thei hi a ni. Chuvângin Zu in miten Zu in hi bânsan ila, a la tem ve ngai lote pawhin tem chhin châkna i nei lo vang u. Zu mai mai hian min thunun suh se, a thununtu tur zâwk chu kan ni e.

          “Tihchhin hi sual bul inṭanna a ni a, tih loh tawp hi invênna ṭha ber a ni.”