RAMBUAI LEH MIZORAM

Chhakchhuak Entlinga


Khawvel indopui vawi hnihna a zawh tak hnuah British Sawrkar chuan a sawi lawk tawh  angin India chu chhuahsan tumin a in saseng tan ta a. Chu chuan Mizoram hnam veitute ngaihtuahna leh rilru a la pengin a luah nghal hle mai. British mi leh sa Mizote hma ngai em em tute leh hnam veitute chuan Mizo awm zel dan tur chu ngaihtuah reng rengin mutmawh hnarmawhah an nei a, tichuan hun lokal zelin, Ram ina a mamawh ber anih beiseiin Mizoram ah Political Party a lo ding ta a ni.

Mizoram chu mite hmuh leh hriatah Rambuai tih tur ang em la nilo mahse ram leh hnam hmangaiha hma hun thlirna chang hriate chuan zan pawh mu thei lo leh Mizoram hma hunah eng nge lo thleng ang ti reng rengin an rilru leh ngaihtuahna an seng a. A ruk tak chuan he tih lai hun atang daih tawh hian hnam veitu hmasate rilruah chuan rambuai (MIZORAM BUAI) chu a in tan daih tawh a ni.

Mizoram-ah chuan Political Party hrang hrang a rawn pianga, hnam hmangaihna rilru avangin tute mai pawh chuan an ngaihdan, an mahni ngaihdan chu tha ber ni a ngaiin, inpumkhatna lam hawi ai mahin inthendarhna, a ruka thinlunga inhlatna chu Mizo hnam rilruah chuan a rawn pianga, tum thuhmun, Ram hmangaihna avanga ke pen theuh theuh chu an kalkawng leh an thil tum a inan tak loh avangin alang apauva inhmelma leh in haw silo in, in er/el rukna thinlung chuan a chim hneh viau bawk. Political party a piang zela, chu chuan kan sawi tawh angin, that lam aiin that lohna lam Mizo hnamah leh Mizoram-a cheng zofate thinlungah rah duhawm loh a chhuah nasa telh telh a, Ram leh hnam thatna leh hmangaihna lam ai mahin Political Party inbeihna a nasaa, thawk khat lai phei kha chuan Political Party pakhat chhung atangin buaina a chhuak a, an zinga thenkhatte chuan Party chhuahsanin Party dang a din belh hial reng a ni. Chutiang khawp chuan kan ramah hian hnam rilru pu leh hnam hma ngaia, hnam tana ke pen chhuak mi tam tak an awm a, Party tam tak a ding reng bawk a, chu chuan inlungrualna lam aiin Ram leh Hnam rilruah innghirnghona a ti chhuak nasa thung. Ram kan hmangaiha, kan veia, mahse kan veidan leh kan hmangaih dan a inanglo viau lawi si. Nimahsela hemi chin atang ringawt pawh hian Hnam hmangaih leh Ram hmangaih thin thinlung pu mi  kan ni tih chu a lang chiang hle awm e.

Mizo hnam tan hian eng Political Party hi nge tha ber ang tihte, eng hian nge kan hnam chhanhim anga, eng hian nge India sawrkar lak ata hi min venghim thei ang tih chu mipui mimir rilru leh thinlunga ri tlut tlut chu a ni. Chutia Political Party rawn ding tharte  chuan Lal ban thute au hlaah an rawn hmanga mipui thinlung a hneh thei hle mai, tin India aiin Burma zawm Mizo-te tan a that zawk thute au hlaa rawn hmang an awm bawk. Chutia Political Party-in hma a sawn zel lai leh a din belh mek lai chuan Mizoram-in mautam a tuar a, he tih lai hun hi kum 1959 kha a ni. Mizoram chung a thuneitu Assam leh India chuan harsatna tawk mek Mizoram chu an ensan emaw tih mai turin an ngaihsak lo em em mai a. Tam-pui tuar Mizo-te chuan an mahni enkawltu Assam leh India sorkar-in'a an enkawl danah an lungawilo em em a, ‘mihring Siamthat nan khawdur a ngai’ an tih ang deuh khan, he thil lo thleng Tam-pui (MAUTAM) pawh  hian Mizo hnamte chu rawn thawng harhin Hnama inlungrualna nasa zawk a rawn kengtel (thlen) a, tharum tello a zalenna neih tumna chu an bawh nasa hle mai, mahse hlawhtlin mai theih a ni silo, India sawrkar-in hetiang thu chauh hmanga zalenna atana beihna hi a phallo mai ni lovin tharum hmanga Mizo hnamte tih chimih tum ni awm takin 1966 February thla laihawl atangin Mizoramah Sipai (Assam Rifles) a rawn thawnlut ta chiam a, chutia tharum tello, thu chauh a zalenna atana an beihna, hma an lakna chuan awmzia a nei ta lo a ni.

India Sawrkar-in min ngaihsaklo telh telh a, Sipai chakna hmanga min awpbeh a tumna chu a ngawrh zual sauh sauh bawk a, hetih lai hian, Mizo hnam tana tha zawk anih ring leh beiseiin kum 1966 February 28-ah chuan Ram leh hnam tana rammuin, mahni nunna pawh Ram leh Hnam tana thap ngamin, Ram leh Hnam tana hrehawm pawh tawrh in huamin, ‘Dam leh tlangkhatah thih leh ruamkhatah’ tih thukhat vuan za zelin, Mizo Mipa raldothei chin Mizo National Volunteers (MNV)-te chuan an inlum chhuahsanin ramhnuai lam an pan ta a ni. Hetih lai hun hi Ram leh Hnam, chhungkua ina harsatna an tawh nasat lai ber ti ila kan sawisual tam lo maithei, chhungkaw tin atang chuan inthenna thu sawi rik angaia, chhungkaw tin hlimna chu tahna leh lungngaihnain a thlak a ni ber mai. Nu leh pa ina an phallo chungte, nupui fanau chawm ngai leh enkawl ngai tak takte chu Ram leh Hnam chhan nan an kalsan angai si a, tap zawih zawiha in mangtha a ngaia, inhmuh leh inbeisei lo rilru viau chungin hlim taka intawk leh turin thu an intiam a, thenkhat nupui fanau ten’a kal ve an phallohte chuan nupui fanaute mutreh hnuah,  zanlaiah rilruna leh rum vawng vawng chungin ramhnuaiah Ram leh Hnam chhan turin an liam ve bawk a, tin, mahni in leh lo kalsan hlen theilo, a tul chang chang a Rammu thei tura thutiam la an awm nual bawk. Hetih lai hun hian Mizo National Army (MNA) leh Mizo National Volunteers (MNV) thliar hran ala nih loh avangin Hnam Movementa a abul tumtu MNF Rammu sorkar inrelbawlna hnuaia Sipai lam inrelbawlna chu ala kal mumal nghal theilo rih viau a, thlen chin atang zela remruatna tlachawp siam tura rilru inpuahchah chungin Movement chu a kal ve ta zel a ni..

Hei hi kan tum ber lo ni tawh se,
 Mahni ram puanzar hnuaia ding tur leh
Rinawmna leh huaisenaa inthuam fo hi.

Mahni ramchhung ngeia Mizote dinhmun a chhiat tak hnu, tharum tel lo zalenna atana beihna a hlawhchham tak hnuah chuan tharum leh ralthuam hmanga Chanvo diktak inpe a, Mahnia ro inrel thei tura sual chhuah a ngai ta. Chumi hun tur atan chuan March ni-1,1966 ruat a ni a, MNV-te chu lo inring lawk tura hriattir an ni. Ruat lawk angin February 28,1966 zanlai dar 12 alo pelh tak hnuah, inring lawk  rana awm MNV-te chuan an tihtur hailo leh Mizo hnam tana pen chhuak an nihna hmachhuan zelin Mizoram hmun hrang hranga India sipai awmte chu an bei nghal a, an Camp lak tumin an bawhzui nghal bawk a, hmun tam takah Volunteers te chuan hlawhtlinna changin Sipai camp leh Police Station enge mawzat an la nghe nghe.

Kum 1966, March ni 1-ah Mizoram chu rambuai alo ni ta a,India sawrkar in Mizo National Volunteers (MNV)-te chet dan a hriat chuan nasa em em in a beilet nghal a. ‘kan mite an ni’ min ti chung siin ralpui beihin min bei a, Lei sipai mai duhtawk lovin kum 1966, March ni-5 (inrinni) zing dar 10-ah phei chuan Jet Fighters pali laiin Aizawl a bei a, Bomb vawi eng emaw zat a thlak a, Air-Cannon leh Rocket -te nen khawpui chhung (Aizawl) chu dimna tel miah lovin a bei anih kha. Mipui an thlabar em em a, a theih ang angin Aizawl chhuahsan tumin anin saseng a, Mahni remchan dan ang angin pan tur bik mumal pawh hre lovin Aizawl chu an chhuahsan ta a ni.

Kum 1967 alo her chhuah chuan India sipai chet lak dan leh an hnathawh duh danah Mizo mipuite chu an chep em em a, In leh lo halsak an ni a, ei leh barah an harsa lehzual a, sawisak hlum leh kahhlum an ni bawk a, hmeichhia ten pawngsual an tawk a, pawisawi leh sawilote lunginah khung an ni a, duhthlanna pawh hmang thei lovin tihluihnain khawdangah khalh khawm an ni (khawkhawm) bawk a, Sipai tihna leh hlauhna chu a nasa zual zel bawka, engmah titheilo leh tingam lovin, thlunbeh dinhmun ang hiala dingin Mizo mipuite chuan he tih lai hun hi an hmang a ni. Chutia mipui mangang leh chhan ngai ngawih ngawih rumri chuan ‘Human Right Committee’ mi fing hmasate leh hnam hmangaihtute zarah a ngen chhuak a. He thil hian mipui manganna zualpui leh tih retheih an nihna, thlunbeh an nihna dinhmun chu rei vak lo-ah a chhawk zangkhai thei ta a ni.

Mizoram a buaia mipuiten harsatna leh retheihna namen lo an tawrh lai khan Hnam Movementa abul tumtu MNF hruaitute leh India Intelligent thenkhatte chu remna leh muanna a awm theih nan an in be ru fo a, kohhran hruaitute pawhin hma la in ’‘Christian Peace Committee” an din a, nasa takin hma an la ve bawk. Tin, Mizo Zirlai Pawl pawhin inbiakna hi a hlawhtlin ngei theih nan tha a thawh nasa hle a, an hmalakna avanga hliam tuar, Jail tang, ramtuileilo hial nih phahte pawh an awm bawk. Chutia kohhran hrang hrangte, Mizo Zirlai Pawl-te, Tlawmngai pawl-te, Political Party-te leh Mizo Mipui mimir thawhrah/inpekna azarah kum 20 chhung teh meuh buaina leh tawrhna rapthlak takin a chim tawh hnu Mizoram chuan India sawrkar nen “Remna Thuthlung” ziakin June ni 30, 1986 khan Mizoram-ah remna leh muanna a lo awm leh ta. Kum 1986 August-ah Mizo hnam tana nunna hlan ngam Hnam Pasaltha Rammute chu remna leh muanna a awm tak avangin Mizoramah an haw a, Mizoram pawh “STATE” ah hlan kai a ni ve leh ta bawk.

Mizoram-ah remna leh muanna a awm tak hnu (1986 atang) hi chuan India ram state zawng zawng zingah State ralmuang ber (Island of Peace) a lo ni ta zela, a chhunga cheng Mizo hnamte tan a lawmawmin a vanneihthlak tak meuh meuh. Rambuai dinhmun atanga State ralmuang bera Mizoram chanchin sawi theih a nihnate, hmawrbawk theih a nihnate hi Hnam ang nga Mizo-te  hlawhtlinna mellung pawimawh tak a ni, chutih rual erawh chuan kan Ram mite an ni, kan mite an ni min tichung si a ralpui beiha min beihna leh Mizo-te kan ral vek pawh pawi ti lova kan chunga thupek chhuah a nihnate, ruang hlawm tur em pawh awm mumal lova min beih duhna-te, huatna thupek nena min beihna zawng zawngte kha thang leh tharte'n theihnghilh mai lo leh, thawnthu ang nga inhrilh satliah mai lova, a nihna tak hre nawna, rilru min siam thartu leh min fuih thartu ni kumkhua rawh se.

Awmhar tinkim dawnin ka chhuikir a,
Vahsan lak thla a ral, vaube a vul,
Ram tuan zai an rello, nihlui nghakin,
Zatlang relthang dawn lo an hlim ngei e.

Ram tuan rello, chhuihthang valrual,
Lungchim te a hmangaihna par tlan chu,
Chengrang lovin dairial a chan tir e,
Thlawkthei ralthuam nen, thlang kawrvai ral lo lian.

An nghak nihlui, zawlkhawpui tuallaiah,
Vahchap ianga sen mei chawiin,
Zofate lenna Zoram nuam leh duhawm,
Zawlkhawpui Senmeiah a chantir e.

Dawnkir changin thinlaina a thar ngei e,
hlang kawrvai vangin maw hawilopar thliak a,
Hunlo taka lunglohtui in lo dawn,
Thang leh tharte nunah nghilh ni reng in awm dawn lo..

1 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

  1. A tawpa hla khi tu phuah nge?A mawiin rilru a dek khawp mai.

    ReplyDelete

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post