PALAK DIL CHANCHIN

Palak dil' emaw 'Pala tipo' (mara ṭawngin - chimpiltu dil) hi mizoram chhimbial pumpuia dil lian ber a ni. MADC (mara autonomous dist.council) hnuai Siaha dist.chhung Phura khaw bul lawkah a awm a. A ram leilung pianzia leh a hmunhma vel hi Indo-Myanmar biodiversity hotspot (thlai leh hnimhnah thingkung leh ramsa, sava chi hrang hrang awmna hmun) hnuai a awm a ni. He dil leh a chhehvel hi ramhmul hnimhnah ilo leh ramsa ah te a hausa hle a, Palak wildlife sanctuary huamchhung ah he dil hi a awm nghe nghe. He sanctuary huamchhung a thingkung ramsa leh sava tam tak te hi he dil leh a chhehvelin a thawh te an ni.



'Pala' tih hi hmanlai mara ho thawnthu maksak tak a ṭanga lak a ni a, dil hming sawina a ni. 'Tipo' tih chu dil tihna a ni a, mizoṭawng chuan 'Palak dil' tih a ni thung. He dil hmingchawi hian he lai bial leh a chhehvel hi Election commision of india chuan "Palak Assembly Constituency" tiin a hming a vuah nghe nghe. Mizoram chhimlama Autonomous dist.council pathum zinga pakhat, MADC huamchhung ah palak dil hi a awm a MADC hqrs.Siaha aṭangin 76kms a hlah ah he dil hi a awm. He dil hnaivai ah hian khaw pathum Phura, Tongkalong leh Lawngban te an awm a, heng zingah hian Phura chu he dil tlawhtu te kalkawng ber a ni. Tin he dil hi lirthei tenau chauha tlawh theih a ni bawk.

Hmanlai thil ṭawngkam a sawichhawn leh hriatdan chuan, palak dil hi 800-1200CE vel daiha awm tawh ni a sawi a ni. Myanmar thlang lam a ṭanga Mara mi te helai an pem luh hunlai vel nen he dil hi a inrual hle ni a hriat a ni. Mizo mipui te zingah palak dil inṭanna hmanlai thawnthu ilo vel hi hriat tlanglawn tak a ni bawk. Mara ho hmanlai thawnthu ah chuan he dil awm hma hian 'Hnychao' an tih khaw lian tak chu a awm ṭhin a chhungkaw 300 vel zet chenna khua a ni. An khaw laili takah chuan lung lianpui a awm a, chu lungpui hnuaiah chuan rulpui a awm a chu khua ami te chuan he lungpui bula infiam ṭhin naupang te chu an bo zauh zauh ṭhin tih an hre ta a, tin zan lamah an ranvulh te pawh an bo ṭhin bawk. Tichuan an khaw pasalṭha te chuan chu rulpui chu a chawchah ah 'kel' hmangin sangha manna nghakuai lian takin an man ta a ni.(ṭhenkhat chuan kel nilovin ui zawk) a ni an ti bawk. He thil ah hian sawidan chi hnih a awm a :-

1, Rulpui chu thatin a sa chu chhungtin in an insem a, daikil kar ami hmeithai pakhat fa pahnih nei chuan a sa ṭha chang pha ve lovin rul lu chu changin a chhum a, chutia a chhum lai chuan rul mit chu a khap suk suk ṭhin a belchhungah chuan a lum sawn a lum sawn ṭhin bawk. Hlau thlabar zetin a chanpual a rul lu chhum chu a en a, a tawp atawpah chuan a chhumna bel chawp chuan khawlaiah a va thehchhuak ta daih a. A hnu deuhah an hawichhuah leh chuan an in luhka/kailawn thleng chuan tuiin a lo chim hmuk tawh mai a hlau thlabar zetin a fate pahnih nen chuan chu khua chu a rang arangin an tlanchhiatsan ta dawr dawr mai a ni. Chutia dil tui rawn lian pung mai chuan khua ami te zawng zawng chu a chimpil ta vek mai a, a tawpah chuan chu dil chu 'Pala tipo' tih a lo ni ta a ni.

2, Sawidan dang leh ah chuan chu lungpui hnuaia tawm rulpui chu hnuhchhuah tumin a mei lamah chuan an pawt a mahse a vaia an hnuhchhuah theihloh avangin rulpui taksa chu a chanve vel, alai hawl velah chuan an tan chhum ta hmawk mai a, a lu lam an tanchhum bang chu pukah chuan awmin thawm rakthlak nasa tak a rawn awm a puk chhung aṭang chuan nasa takin tui a rawn chhuak nghal a, chu khaw pumpui mai chu a chimpil ta vek mai a ni. Chumi hnu chuan chulai hmun chu dil nghet takah rawn changin 'Pala tipo' tih a lo ni ta a, A awmzia chu "tui in a chim pil dil/chim pil tu dil" tihna a ni.

Palak dil pianzia leh pianhmang hi a tungsawl a ni a, a dil seizawng hi 870m niin, a vang zawngin 700m a ni thung a thuk zawng hi 17-25m zet a ni bawk. Rin danah chuan he dil hnuaiah hian khua a awm. Mi ṭhenkhat chuan he dil hian huai neiin an ngai a ramhuai leh thlarau te chengin an ring. Tin thawnthu dang leh ah chuan British officer pakhatin he dil laiah hian a ngunhnam a titla palh a, a naute zinga pakhat chu chhar turin thu a pe a, a thupek ang chuan pakhat chuan ngunhnam chhar tur chuan dilah chuan a lut ta a. Mahse he pa hi nithum zet a ral hnuah a rawn kir ta chauh mai a, a sawidan chuan ruai ropui tak ṭhehin duhtawka zu leh sa a chen hnuah a rawn kir chauh. Helai bulhnai tlang aṭang hian luite pahnih chu luanglut in he dil chawmtu hi an ni a, tin he dil hi luite pakhat 'Pala lui' an tih ah chuan a luangchhuak bawk.  henglai vel ah hian luikam phairuam zau taka inpharh duai mai chu a awm a, chulai hmun chu Mara ho te buh leh bal an chinna leh an tharchhuahna hmun pui ber a ni. 

Palak dil hi a hmuna nungcha cheng sa te bakah ramsa leh sava pem chi te tan 'inpui' ani a, sava chhungkaw chi hrang hrang bikah phei chuan he dil chhehvel hi a hausa tak zet. Tin he dilah hian sangha pangngai ho bakah sangha danglam bik chi hrang hrang te kaikuang chi hrang hrang te leh chengkawl, chakai, satel leh sumsi te thlengin an awm. He dil kam chhehvela awm sava te chu chi hrang hrang 70 aia tam zet record an ni bawk.

Helaia awm sava chi danglam bik zingah hian Nepal fulvetta, white-bellied yuhina, little spider hunter, streaked spider hunter, yellow wagtail, black-capped kingfisher, hooded pitta, spot-brearted scimitar babbler, leh white-rumped munia te chu a lar zual an ni a. Tin hmun danga hmuh tur vang tak tui sava te leh ramhnuai varak te an awm bawk, anni hi mizoram hmun dangah hmuh tur an awm lo, Palak dil leh a chhehvel hmun zau zawng hi 15km2 zet a ni a, tin he dil hual veltu ramngaw zau tak hi tlangram lo neih (shifting cultivation) nan a hman ṭhin a ni. 'Indian Ministry of environment and forest' chuan Palak wildlife sanctuary hnuaiah Palak dil hi "Protected area" ah a puang a, tin 'Bombay natural history society' chuan "Potential ramsar site for wetland conservation" ah a thlangchhuak bawk.

Atea Thihlum

1 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post