NGAIHZÂWNGTE HMANGAIHNA

— Centenary C. Lalzahawma

Columnist

Explore Mizoram

          “Mi tam tak nupui pasal atâna an duh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni. Mi tam tak nupui pasal atâna an duh loh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni.”

          Fuihna thu leh sawisêlna thu kan sawi pawlh nuaih dâwn a, chhiartuten buh tak zînga sehrep awm paih chhuah nachâng kan hre mai dâwn nia. Hmangaihna hi kawng hrang hrangin a sawi theih a. Chung zînga pakhat chu 'ngaihzâwngte hmangaihna' hi a ni. Nupui pasal neia, fanaute nei tur chuan ngaihzâwng neih hmasak phawt a ngai a, ngaihzâwng neih hi a rahbi hmasa ber a ni. 'Hmangaihna awmzia hre thiam tura inzir ṭanna a ni' ti ila kan sawi sual âwm love. 'Engkim tân hian hun ruat a awm' tia Bible-a kan hmuh ang khân ngaihzâwng neih hun pawh hi a awm tih a chiang hle âwm e. Chutih rualin ngaihzâwng neih thiam a pawimawh hle bawk. Hma lam hun khawih buai thei thil a nih avângin. Tuna i nun hman mêka kha a ni; khua reia nunhlui tia mite sawi tur chu!

          Engpawh ni se, thusawi phêna thil inthup hai lan ngai awm lo tûrin a ruh langin kan sawi dâwn a ni. Hei hi kan hriat a pawimawh hle, “Ngaihzâwng hre hma lutuk mihring chu mi vanduai tak a ni a; ngaihzâwng hre ngai miah lo mihring phei chu a vanduai leh zual,” tih hi! Ngaihzâwng hre hma lutuk mihring chu an rilru a puitling hma a, nupui pasal an nei hma tlângpui bawk. An nun a khawlo tlângpui bawk ṭhin. A chhan chu, hmangaihna awmzia an hre hma a, an hur hma bawk.  Tin, chung mite chuan chhûngkuaah buaina tam tak an pu lût nghal ṭhin. Ngaihzâwng hre hma lutuk mihringte hian khawvêlah fa sual tam tak an hrin phah ṭhin bawk. Reilo tê nupui pasal an nei a, an zo leh si lova, an inṭhen a, enkawltu mumal nei lo fa an pun phah a. Thah mai ngaihna a awm si lo. Tichuan, khawvêl hmun hrang hrangah misual an lo awm ta ṭhin a ni. A nghawng a râpthlâk hle. Mi zawng zawng ni lo mahse, a tam zâwk chu an ni. Ngaihzâwng hre hma lutuk ho hi mi vanduai tak zawng an ni e.

          Tin, ngaihzâwng hre ngai miah lo ho hian Pathian thu an bawhchhiain a thu an awih lo chiang hle bawk. Ngaihzâwng hre ngai lo ṭhiau ni ila, engtin nge khawvêl kan luah khat ang ni? Kan mang vek mai dâwn a sin. A tlângpuiin mi rethei fate aiin mi hausa fate ho hian ngaihzâwng an nei ṭha peih meuh lo. Duh duh an kawp kual a, nupui pasal neih lam chu an ngaihtuah peih meuh lo. Khawvêl changkanna kal zêl hian hetiang hrî hi a rawn chhawm ni berin a lang. Keini'n changkanna a kan ngaih hi Siamtu tân thil âtthlâk mai a ni e. Mi vanduai tak zawng an ni. Tin, “Incheina ngaihnat luat hi lerhna kailâwn rahbi hmasa ber a ni a, lerh hi hurna kailâwn rahbi hmasa ber a ni,” tih hi chhung tin nu leh paten kan hriat a ṭul hle. Mualpho lo tâwkin fate thawmhnaw hi ngaihtuahsak ila, kawng dik kan zawhtir tihna a ni mai. Incheina hian rilru a khawih danglam chak hle a, fimkhur a ngai hle. Kan fimkhur loh chuan ngaihzawng hriatna kawngah incheina hi thil pawi thlentu pakhat a ni.

          Nula Tlangval, ngaihzâwng neitena hriat ngei ngei tur thil pakhat chu hei hi a ni, “Rei tak ngaihzâwng neih i duh chuan dawhthei la, dam chhûnga hriat reng i duh chuan ngaihsak rawh,” tih hi. Inngaihsak tawnna hi inhmangaihte inkâra thil hlu ber a ni si a. Ka hmangaih che ti reng lo mah la, i ngaihsak phawt chuan i hmangaih tih a chiang reng a ni. Kan ngaihzâwngte hnênah hian bat pakhat kan nei, chu chu 'ngaihsak' hi a ni. 

          Mi thiam hmasa R.H. Benson-a chuan, “Hmangaihna chu ngaihdam theih loh ngaihdamna, hmangaih theih loh hmangaihna hi a ni,” tiin a lo au chhuahpui tawh a. Hei hi ngaihzâwng nei mêkten kan hriat a pawimawh hle. Nunhlui nei lo mihring ngaihzâwng nei rualah kan awm ka ring lo. Tin, kan sulhnu leh nunhlui a inang vek dâwn lo tih kan hriat a ṭha bawk. I hmangaih mêka kha a nunhlui avânga buaina i siamsak fova, a natna i thar thawhsak fo a nih chuan i hmangaih tak tak lo tih sawi chhuah kher a ngai âwm love. “Tlâwm zâwk awm lohna hmuna inremna a awm ngai loh ang hian ngaihdamna awm lohna hmunah hmangaihna a awm ngai lo.” Tin, hmangaihna dik leh dik lo a awm lo tih kan hriat a pawimawh. Hmangaihna ni lo zawng chu hmangaihna a ni lo a ni mai. 

          “Mahni ngaihzâwng midangte hriata pho lang ngai lotute aiin midangte hriata pho lang fo ṭhintute hi an rinawm zâwk fo. Ngaihzâwng an neih hun chhûng a rei emaw, rei lo emaw pawh nise an inngaihzâwn chhûng rau rau-ah chuan mi rinawm ber berte an ni.” Chutih rual erawh chuan, midangten engtin nge min ngaih ang tih ngaihtuah nachâng hriat a, a mawi tâwka mite mit hmuha awm dân tâwk thiam erawh a ṭha hle. George Elliot-a chuan, “Hmangaih nih chauh ka duh lova. Hmangaih ka nih thu hi puan zêl ka duh,” a lo ti tawh nge nghe. Midangte hriata mahni ngaihzâwngte zahpui ṭhin ho hian an ngaihzâwngte hi Sex hmanpui atân bâk an duh lo fo. Mi zawng zawng erawh an ni lo, mi tam zâwk erawh an ni. Tin, ngawi renga ngaihzâwng nei ho hi mi kawp an chîng duh bawk. Fimkhur a ṭha hle. Ran vulhte angin pa nei lovin hmeichhe tam takin fa an nei ṭhin. Heng mite avâng hian. Thil duhawm tak chu a ni lo. “I farnute sâwn fa pai tura i duh loh ang bawk khân mipa dang zawng zawng pawn an farnute sâwn fa pai lo se an duh,” tih hi theihnghilh ngai suh.

         Mi tinten kan hriat tura ka'n duh chu, “Kan inhmangaih chhan hi kan inṭhen chhan a ni châwk,” tih hi a ni. Nu leh pate pawn kan hriat a pawimawh khawp mai he thu hi. Siam ṭhat theih loh tur nungchang ṭha lo a nei tih hre reng chung si a, hausakna ûm a hmangaih lopui fate nupui pasala neih luihtirte hi i sim ang u. Hre reng chunga mahni leh mahni inbuma mai a ni e. Rosum chhuan tur nei loh avânga mi ṭha tam tak kan kal pêl nasa êm mai! “Ṭha zâwk beiseia kan kal pêl ṭhinte hi an lo ṭha zâwk fo ṭhin,” tih hi i hre tel teh ang u. Rosum hi hmangaihte inhmangaih chhan leh inngaihzâwn chhan a ni ber lo. Kan seilenna chhûngkua aiin kan din tur chhûngkua a pawimawh zâwk a nih si chuan mi ṭha chu kan thlang mai dâwn lâwm ni. Mi neinung chhûngkua, mi fel tak phei chu thlan ngei a ṭha e. Inhmuhsitna tel lo hmangaihna a awm dâwn phawt chuan a pawina rêng rêng a awm lo.

           Ngaihzâwng nei mêkten hei hi kan hriat a ngai, i ngaihzâwngin ni pawimawh bîk kum khatah vawihnih chauh a nei, chu chu khawvêl mite pawhina an buaipui luaih luaih ṭhin Valentines Day leh Birthday a ni. Thilpêk pêk theihngilh suh. Kum khatah vawi khat bâk a thleng ngai lo. Ni pawimawh leh ni bîk a ni. A kum lehah enge lo thlêng dâwn i hre lo. I inchhir loh nân fimkhur ang che. A man a tam emaw, tam lo emaw lam ni lovin. Ka theihnghilh theih ngai lo thil pakhat chu, “Mahni hmangaih berte thih hnua an thlân lung leh thlân pâwn rangkachak leh lunghlua cheimawi ai chuan an damlaia an tâna thil hotê tihsak pawh a hlu zâwk,” tih hi. A ṭha zâwnga thilpêk pêk hi inhmangaihna lantirna a ni a, a ni reng bawk ang.

          Nikhat chu Hmeichhe naupang kum 4 mi hian a naute lem rem tlar pahin, “Ka naute lem hi ka hmangaih êm êm a, mahse, min hmangaih lêt ve lo,” a lo ti a. Phût lêt nei miah lo hmangaihna a awm lo tih a chiang hle âwm e! Kan hmangaihte hnênah hian an phâk ang tâwk zêla min hmangaih lêt hi kan phût vek ṭhin. Hausa leh rethei kan awm a, kan dinhmun a zir zêlin kan ngaihzâwngte tân thil kan ti ṭhin. An chunga kan tih ang diak diakin kan chungah an tih kan phût kher lo, mahse, an dinhmun a zirin kan chungah min ngaihsakzia leh an tâna kan hlutzia lantir nan an tih kan phût ṭhin. Beisei tur dik beiseina a ni tih a chiang hle. Ṭawngkain 'a ngai love' an tih ṭhin te hi rilru takah chuan 'a ngai a sin' an tihna a ni fo. Tin, thikthu chhiatna a bo rual rual hian inhmangaihte kârah inṭhenna dâr a ri nghal ṭhin tih kan hriat tel a ṭha bawk. Inzah tawnna thinlung nêna ni tin hun hman a pawimawh hle.

          Tin, midangte kan vênthâwn luat avâng hian kan hmangaihte kan tinâ fo ṭhin. Midangten min ên dân leh min hmuh dânah hian kan nun a buai fo. A nazawngah buai lo ila, kan ngaihzâwngteah chiang ila. Tin, mipat hmeichhiatna hi nupa nih hmaa hmang tur kan nih loh thu kan hre ṭheuh âwm e. Tun laiah chuan zilhna leh fuihna thu dawng hnem ber berte hi a taka zâwm duh lo ber bertute an ni lawi si ṭhin. Loh theih lova thil tih sual a thleng palh a nih pawn mawhphurhna chu chu thil tisualtu chuan a la ngam tûr a ni. Mipat hmeichhiatna hmang ngam mipa chuan a hmanpui hmeichhia chu nupuiah a nei ngam tur a ni, chutiang tho chuan mipat hmeichhiatna hmang ngam hmeichhia chuan a hmanpui mipa chu pasal-ah a nei ngam tur a ni. Mipain a duh lo a nih pawhin a luhkhung ngam tûr a ni. Ngam rau rau chuan ngam bîk nei lovin ngam tlan a ngai! Hmeichhia mah nise, pa tak zêlin le!

          Mi tam tak ngaihzâwngte nêna inṭhen avângin mahni intihhlum duhna nun te, thih châk riauna nun te an nei fo. Hei hi theihnghilh ngai suh, “Hmangaih berte dawtah hmangaih ber dang an lo awm leh ṭhin. A pawimawh ber chu i chungah eng pawh lo thleng se i ṭhat hmasak phawt a ngai tih hi theihnghilh ngai suh,” tih hi. I la pawimawh ber fo thil dang zawng aiin. I la ṭha zêl fo ang midang zawng aiin. Khawvêl mihringte zîngah chuan 'a ṭha ber' i ni. I ṭhen tak aia ṭha kha maw? Khawvêlah hian sing chuang an awm tih theihnghilh ngai suh.

          Engpawh ni se, i thinlung chhûngah he thu hi hmun pawimawh chantir fo vang che, “Heng thil pangnga, dawhtheihnate, inrin tawnnate, inhriat thiam tawnnate, inzah tawnnate leh inngaihsak tawnnate a awm loh chuan hmangaihna hi hmangaihna a tling lo,” tih thu hi!

“HMANGAIH TAM TAK NEI LA, NGAIHZAWNG ERAWH PAKHAT CHAUH NEI ANG CHE.”