MIZO ṬHALAITE SUKTHLEK LEH ZIRNA

- Vidpuia Hrahsel

Mizoram Directorate of School Education in kum 2016-17 a, Annual Publication a chhuah ah chuan, Mizoram ah hian zirna in Primary Sikul aṭanga Higher Secondary Sikul 4313 zet a awm a, heng aṭang a lang chiang chu kan ram hian Zirna kan ngaipawimawh in, zirna kan ngaih hlut zia a lang chiang hle. Mizoram hi India ram chhunga ziak leh chhiar thiam tehna Literacy rate ah Pathumna kan ni a, kum 2011 India ram chhiarpui ah khan  kan literacy rate hi 91.33 a ni. Ziak leh chhiar thiam state kan nih ringawt hi a tawk lova, heng zirna in hrang hrang te hian ziak leh chhiar thiamlo an chherchhuah na kawngah hian mi engemaw zat chu an chher puitling lo mai thei bawk. Zirna in hian mi puitling ah min siam a, mi vantlang, mi pangngai takah min chhuah ṭhin bawk. Kan ram hian Zirna kan ngaipawimawh rual in a zirna ngawr ngawr hi kan kal pui  rei ta hle a, zirna phen a thil tih tur emaw kan hlawhtlinna tur kawng lam zawh hi kan tlem tial tial a, vantlang ṭawng ang maia kan ngaih tawh, tunlai ah chuan Zirna leh thiamna hi a lei a lei angai tawh an tih te hi ngaihtuah chian chuan a dik thei hle ang.

A tlangpui in, pawl sawm thleng (10) hi chu mitin hian pass tal kan tum tur a ni, tih ang mai hian kan thinlung ah a bet tawh a, matric pass loh hlau in kan theihtawp kan chhuah ṭhin, matric zawh lam erawh hi chu zirna line a kal tum lem lo tan erawh kawng zau tak zawh theih na hun a ni a, duhthlanna zau tak hmangin kan kawng zawh tum lam kan pan thei ṭhin. Amaherawhchu, hna hrang hrang thawk turin exam ngaihna hrang hrang ah, pawl 12 thleng pass emaw BA degree tal a ngaih  ṭhin avangin kan theih ang ang in zirna run kan bel ṭhin a, mi zir sang tak tak, hna neilo kan kat nuk a, laklawh deuh in kan tei kan tei kual ta mai ṭhin a nih hi. BA zir thleng, tum mumal neilo, zir mawl ve tawp, ṭhiante kawng zawh lam a nih avanga ṭhiante tih na lam lam a, thle kawi ve tawp hi kan tam hle niin a lang.

Zirna hian thiamna min pe a, a taka kan lanchhuah tirna chu kan nungchang ah a ni, kan degree hi chu lehkhaphek te mai a ni a, kan zirna leh kan thiamna chu kan nungchang ah kan lantir tur a ni. Zirna ngawr ngawr hi chu a tih ve zel theih a, kan zir ta rau rau anih chuan tum mumal tak neiin zirna hi kan kalpui angai. Mizoram a kan inzirtir dan hi a zirlai chhung ngawr ngawr in kan inzirtir ṭhin a, kan naupan lai chuan kan nih tum (aim in life) min zawt tawp a, bangbo deuhin, IAS emaw Doctor nih vek kan tum ṭhin. Tumah khan IAS nih dan kawng, IAS chuan chutiang hna chu an thawk ṭhin, tih lam pawh kan hre lova, nih kan chak ve tawp ṭhin kha a ni a, kan inzirtir dan hi thiamna piah lam a, kan tuina kawng lampang hi kan in fah ngun angai hle mai, naupanlai aṭangin, kan nih tum emaw kan zawh tur kawng mumal deuhin, chutiang lam chu an thawk ṭhin emaw, a hna chungchang hi in hrilh ngun ila, hma kan sawn ngei ang. Career awareness kan nei a, IAS, emaw IFS te  nih tum dan te kan sawi ṭhin a, kan dinhmun a zirin leh kan khawsak phung leh kan ban phak tawk te a zir a, awareness neih te hi a va ngai ta em. Thingtlang a cheng tan chuan IAS nih tum ngawt hi a har ve fu ang, kan awareness neih dan te hi kan neih na hmun tur a zira kan thlak thiam a va ngai ta em, a dawngsawng tu naupang te zira kan thlak thiam a ṭul khawp mai.

CYMA in kum 2019-2021 kumpuan atan 'Zirna Uar' kum a puang a, Mizoram a tlawmngai pawl rorel hian kan hmabak ah ṭan kan ngaih zia leh zirna kawng ah kan hnu fum zia a hril khawp mai. Zirna uar hle si leh ziak leh chhiar thiamna kawng a, india ram  a pathumna ni pha si hi, eng ang takin nge kan hnufual tak mai ni ang le? Kumpuan a hman angai ta hial mai a, heihian Central services hrang hrang a, zofate kan lan tam a ṭul zia a hril a, kan ram hi zirna kawng ah hmasawn zel kan tum avangin uar lehzual deuh deuh kan ngai a, tum nei ran a kan zir a ngai hle a ni. Mizo Zirlai Pawl  (MZP) hian hun engemaw chen aṭang khan Central service a mizo a tam zawk kan luh theih nan, an pawl  Assembly  ah te pawh an lo pass tawh nghe nghe a, tunah hian hma lak mek zel a ni. Tun dinhmun a, a lan dan mai aṭang chuan, YMA zawk hi Ram leh Hnam chungchang a hma a la tur ber ber ni awm zawk tak si hi, MZP   nen hian an tum a in thlak thleng ang daih in a lang zawk mah a ni. Ramri chungchang ah a hma la tu ber ber chu MZP a ni a, zirna chungchang ah pawh MZP tho a ni a, amaherawhchu kan ram hian Zirna hi a lo mamawh in, kan hnufual na te hi siamṭhat kan duh a, YMA pawhin Zirna uar lehzual turin hma la ṭan turin kumpuan ah an kal tlang tir ta a, chak lehzual taka hma an lak beisei zel ang u.