JANUARY 1, 2020

— Centenary C. Lalzahawma

Mi thiam chhiar sên loh i tân ke an pên chhuak a, mi fing chhiar sên lohte nên. Mi ropui leh mi ṭha, i tâna mi rinawm tak takte pawh. Khawvêl thiamna lam mi filawr tam tak lah i ram tâna ke pên chhuak turin an inring ṭhup a. I duh zawng zawng chu i hmu kim tawh si a. I duh khâwp i hmuh tawh hnu pawhin i tâna mi hnawksak leh ṭangkaina nei lo kei ve mai hi ka nunna min zuahsak a. Vawiin ka pian champha thleng leh thei tura damna min pêk avângin Lalpa ka lâwm e. 

DECEMBER 31, 2019 - JANUARY 1, 2020

          "Midang chanchin mahni chanchin anga sawi a ngaih châng te, mahni chanchin midang chanchin anga sawi a ngaih châng te hringnunah hian a thleng fo ṭhin."

          Mahni chanchin kan sawiin mite'n mi chapo min ti a, midang chanchin kan sawi lahin mite vêkin mi rêl peih min ti a! Engtia sawi chi nge ni a, engtia ziah chi nge ni ang tih hriat thiam a har ṭhin mang e! 'Ziah' hi 'ziah loh' aiin a ṭha tih mai loh chu inhnemna dâng rêng ka hre lo!

THLIRTU

          December 31, 1993 zing khua a lo vâr a. Mita hmuh theih engkim mai chu lunglênnaa khat an ni vekin ka hria! A tûka kum thar nî hmasa ber tur nghakhlel taka thlir pakhat tê mah hringmite zîngah hmuh tur an awm lo! Mi tinte chu tihsual tam tak nei, Pathian hnêna ngaihdam dil tum hmêlpu ṭhiau an lo ni. Nu pum chhûng ata sual saa piang mihringte an nihzia December nî 31 hian a hre chiang ber mai âwm e! 

          Tichuan, ka fang kual zêl a...

          Hun bîk nei a lo inher chhuah hian hmangaih kaltate chauh ni lo Siamtu Pathian ngaih a zual êm êm a ni tih ka hmu belh zêl a! Naupang aṭânga pitar putar thlengin an lung a lêng êm êm vek a ni ti ila ka sawi sual âwm love. An hun kal tawha an thil tihte chu a ṭha emaw, a chhia emaw pawh nise an rilru luah khattu lian ber a ni tih chiang takin ka hria! Hun kal tawha an thil tihte chu an ngai êm êm a, koh kîr theih an ni tawh si lo! Lui pui tui luang ang maiin hun chuan ngawi rengin a pan lam tur a pan a, a kalna ngaia lêt chu sawi loh second khat lek pawh a châwl ve si lo! Hun hi mihringte nên an va inang lo tak êm aw? Pathianin leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawngte enkawltu turin mihringte a ruat a, nihna sâng ber pêk an ni! Mahse, an nihna lo ang thlirin an khawsa si a, mawhphurhna awmzia rêng an hre lo. Hun erawh Siamtu thu angin a awm lo ngai lo. Ka ngaihtuah ka ngaihtuah a, "Hun hian a mawhphurhna a va'n hre chiang âwm êm! Leilung pian tirh ata vawiin thleng hian Siamtu'n nihna a pêk angin a nihna leh a thil tih chu a tak ngeiin a lantir a ni!" tih hi!

          Kei ngei pawh chu Thlirtu rinawm nih tumin ka pan lam tur ka pan zêl a...

          Chutia ka kal mêk lai chuan kum hlui nî thla tur thlah liam turin mi tam tak chu tlâng sâng laiah an ding tlar dual mai a. Lêt tawh ngai lo tura ram danga an hmangaih berte kal tur thlah liam ang maiin mi tinte chu an chhungril a ngui a. An lung a leng êm êm a. Awm ngaihna an hre lo, awm lo ngaihna a awm chuang si lo. Reh hian a reh vawng vawng a ni ber mai! Ka en ka en a, banga thlalak intâr ang mai an niin ka hria. An rî hriat tur a awm lova, che sawn che sawn lah tumah an awm lo! Tichuan, ni a thlak hnu thleng chuan ka thlir a, mipui te pawh chu an In lam ṭheuh pan chuan an kal darh ta a!

          Ka kalna tur lam pan chuan ka kal sawn ve ta a...

          Kum 1993 December ni 31 zân dar 11:59 a ni a, kum hlui chu a ral dâwn ta tak tak ta. Second 60 a inher chhuah leh meuh chuan kum 1994, January ni 1 a lo ni ta dêr mai. 'Kum hlui leh kum thar inkârah' tia mite'n an thil tihtûr an sawi ziah ṭhinte kha dâwt a ni tih a lang chiang hle mai! Kum hlui leh kum thar inkârah hian 'second khat' pawh kârâwl a lo awm lo. Thawhṭanni leh Thawhlehni a inzui ang chiah hian kum hlui leh kum thar hi an inzui a ni.

          Tichuan, ka tihtûr tih zawh tum chuan ka pan lam tur ka pan zêl a...

          Ka awmna hmun aṭânga mita hmuh theih, râl leh lamah chuan naute pian thu ka bul hnaia mite thusawi ka hria a. January ni 1-a piang a nih chu mak ka ti hle a. Chu naute chu Pu C. Lalkhuma leh Pi Roneihchiri te fa a ni a, a upa lam aṭânga chhiarin parukna a ni an ti a. (Kum tam a liam hnuah chuan unau pariat an ni a, mipa paruk leh hmeichhe pahnih an ni) Chu thu ka hriat vêl leh naute en tur chuan ka kal a. Naute awmna hmun ka va thlen chuan ngawi rengin ka en a. Nau neihna In-a awm hote chuan Zorama Chanchinṭha thlen champhaa piang a ni a, a hming bulah Centenary sa ngei ngei turin Naute nu leh pate chu an hrilh a. Naute nu sawi dân chuan a fa la damte a upa ber aṭânga chhiarin a parukna a nih thute, Chamdurtlang khuaa piang a nih thute chu ka hria a. Zing Ar khuan lai takin a lo piang a ni tih titi lêng vêl aṭâng chuan ka hriat belh zêl a. January ni 1, 1994-a a piang chu an lâwm hle a. Ni chhinchhiah awlsam tak turah an ngai a ni. Naute hming sak a lo hun chuan a hmingah Centenary C. Lalzahawma tiin a pa'n a sa ta a. 

          Tichuan naupang dangte angin a lo ṭhang lian ve zêl a. Mi tam tak lo tawh tawh hnu harsatnate chu a lo tâwk chho ve zêl bawk a. 

          Nikhat chu pan lam tur ber hre loa ka vah kual ka vah kual lai chuan In pakhat hlui tawh tak ka hmu a. Chu in lam pan chuan ka kal zêl a. Inchhûngah chuan ka lût a. Tichuan, chu inchhûngah chuan ka châwl a. Chutia, inchhûnga ka awm lai chuan a in mil tâwka chiaha Dawhkan ṭha lutuk lo, la hman thlâk si chungah chuan lehkha puan hlui tawh taka thu inziak ka hmu a. Chu thu inziak ka hmuh chu hei hi a ni. Lehkha puana a inziak ang angin lo ziak chhawng ila.

CENTENARY C. LALZAHAWMA THUZIAH LÂWRKHÂWM

BAWLHHLAWH

• I bawlhhlawh paihna hmun a zirin i mizia a tilang.

BIBLE

• He khawvêlah hian zir zawh theih loh lehkhabu pakhat a awm, chu lehkhabu chu BIBLE a ni.

CHHÛNGKUA

• Chhûngkua hi khawvêla zirna School hmasa ber a ni a, Principal hmasa ber chu chhûngkaw pa a ni. Miss (madam) hmasa ber chu chhûngkaw nu a ni a, School naupang hmasa ber chu unau zînga upa ber hi a ni.

• Chhûngkua hi khawvêla damdawiin hmasa ber a ni a, Doctor hmasa ber chu chhûngkaw pa a ni. Nurse hmasa ber chu chhûngkaw nu a ni a, damlo enkawl hmasa ber chu unau zînga upa ber hi a ni.

DIKNA LEH DIK LOHNA

• Dik zâwk ni a kan inhriatna lai tak hi kan dik lohna a ni fo ṭhin.

• Mi thatchhia rêng rêng mi dik an awm ngai lo.

DUHÂMNA

• He khawvêl mihring zawng zawngte hi kan thil duh leh mamawh nei kim hman lova thi tur vek kan ni. Chuvângin, duhâm chintâwk hria la, inren chintâwk hria ang che.

FIAMTHU

• Fiamthu zirtirna ṭha nei chuan ram a siam ṭha thuai ṭhin.

HLAWHTLINNA

• Mi hlawhtling nih i duh chuan mahni inkhawngaih bânsan rawh.

• Mi hlawhtling tur hriat theih dân ṭha ber chu thawh hreh a nei leh nei lo-ah a hriat.

HMANGAIHNA

• Heng thil pangnga, dawhtheihnate, inrin tawnnate, inhriat thiam tawnnate, inzah tawnnate leh inngaihsak tawnnate a awm loh chuan hmangaihna hi hmangaihna a tling lo.

• Mahni hmangaih berte thih hnua an thlân lung leh thlân pâwn rangkachak leh lunghlua cheimawi ai chuan an damlaia an tâna thil hotê tihsak pawh a hlu zâwk.

• Mahni ngaihzawng midangte hriata pho lang ngai lotute aiin midangte hriata pho lang fo ṭhintute hi an rinawm zâwk fo. Ngaihzawng an neih hun chhûng a rei emaw, rei lo emaw pawh nise an inngaihzawn chhûng rau rau-ah chuan mi rinawm ber berte an ni.

• Hmangaih berte dawtah hmangaih ber dang an lo awm leh ṭhin. A pawimawh ber chu i chungah eng pawh lo thleng se i ṭhat hmasak phawt a ngai tih hi theihnghilh ngai suh.

• Ṭha zâwk beiseia kan kal pêl ṭhinte hi an lo ṭha zâwk fo ṭhin.

• Midangte kan vênthâwn luat avâng hian kan hmangaihte kan tinâ fo ṭhin.

• Rei tak ngaihzawng neih i duh chuan dawhthei la, dam chhûnga hriat reng i duh chuan ngaihsak rawh.

• Inngaihsak tawnna hi inhmangaihte inkâra thil hlu ber a ni.

• Kan inhmangaih chhan hi kan inṭhen chhan a ni châwk.

HMANGAIHNA

Ka hmangaih ber chuan,

Keimah chauh min hmangaihin;

Kei pawn ani chauh chu hmangaih ila,

Midang zawngte chuan kan inhmangaihna chu;

Thik enah pawh min en lo se,

Midang inhmangaihte kârah pawh;

Chutiang chuan rilru ṭha tak pu thei vek ila,

Tiin duhthu ka sâm fo ṭhin;

Mi hausa leh mi hausa inhmangaih lovin,

Mi hausa leh mi rethei inhmangaih se;

Mi rethei leh mi rethei inhmangaih lovin,

Mi rethei leh mi hausa inhmangaih se;

He khawvêl dam chhûng khawsak inchen lo tak hi,

Hmangaihna hian a siam rual ngei ang.

HNAM VÊNHIMNA

• Hnam vênhimna ṭha ber chu mahni hnam ṭawnga a tam thei ang bera thuziak dah ṭhata, a tam thei ang bera pho chhuah hi a ni.

• Mi tinte hi ram leh hnam humhalh tura hnam khat President thlan chhuahte ang ṭhiau kan ni.

HRINGNUN PIANKEN

Mi tinte chu chak ber nih tumin an intlânsîak a,

Mahse, a chak ber aṭânga chak lo ber thlengin;

Chantâwka lungawi rêng rêng an awm lo,

Mi tinte chu thiam ber nih tumin an inzir a;

Mahse, a thiam ber aṭânga thiam lo ber thlengin,

Chantâwka lungawi rêng rêng an awm lo;

Mi tinte chu hma lam hun atân tiin,

Theihtâwp chhuahin thlan tui farin hna an thawk a;

Mahse, a thawk chhuak tam ber aṭânga tlêm ber thlengin,

Chantâwka lungawi rêng rêng an awm lo;

Mi tinte chu kawng tinrênga vuina tur nei,

Chantâwka lungawi lo ṭhiau an lo ni;

He khawvêlah hian lungawina a awm a,

Lungawina famkim erawh a awm lo a lo ni!

HRUAITU

• Hruaitu chu Motor ke hma lam ang an ni. Motor ke hnung lam chu eng anga tam pawh ni se Motor ke hma lam kalna apiangah an zui ve mai ṭhin.

• Hruaitu leh zuitu chu Motor ke hma lam leh hnung lam ang an ni. Motor ke hma lam chu eng anga ṭha pawh nise a ke hnung lam a chhiat si chuan a hma lam ke chauhin a kal thei lo. Chutiang tho chuan Motor ke hnung lam chu eng anga ṭha pawh nise a hma lam ke a chhiat si chuan a hnung lam ke chauhin a kal thei bîk lo. Chuvângin, hruaitu leh zuitu hi an ṭanrual a ngai fo ṭhin.

• Hruaitu chu chhiahhlawh a ni. Chhiahhlawh chuan a pu tân thil ṭha tam tak ti mahse fak aiin sawisêl a hlawh zâwk tho tho ṭhin.

INCHEINA

• Incheina ngaihnat luat hi lerhna kailâwn rahbi hmasa ber a ni a, lerh hi hurna kailâwn rahbi hmasa ber a ni.

KOHHRAN

• Kohhran hi khawvêla chhûngkaw lian ber a ni.

KHUALZIN

• Khualzin châm rei mi fel tak an awm ngai lo.

KUTDAWH

• Kutdawhin duh a thlang thei lo.

LEHKHABU

• Mi tinte hi lehkhabu pakhat ang kan ni.

LIRTHEI KHALH CHUNGCHÂNG

• Lirthei i khalh muan hian dam reina damdawi ei ang i ni.

LUNGRUAL LOHNA

• Lungrual lohna hi engkim chhiatna bul a ni.

MAHNI INKHAWNGAIH

• Mahni inkhawngaih hi mihringte chak lohna bul a ni.

MAWHPHURHNA

• Miin mawhphurhna an pêk che chuan rangkachak tlukah ngai rawh. Nangmaha rinna an neih ngam a vângin.

MIHRING LEH PATHIAN INAN LOHNA

• Mihring chu Pathian siam a ni a, englai mahin Pathian aiin a lal zâwk ngai lo. Nimahsela, dân erawh mihring siam a ni a, englai pawhin mihring aiin a lal zâwk thung.

NGAIHSÂN ZÂWNG

• Kan mi ngaihsân tam zâwkte hi a taka kan hriat chian kan ṭhenawmte ni lovin a tak pawha kan hriat loh leh kan hmuh ngai mang loh râlkhat aṭânga kan hmêlhriatte an ni châwk.

NGAIHZAWNG

• Ngaihzawng hre hma lutuk mihring chu mi vanduai tak a ni a, ngaihzawng hre ngai miah lo mihring phei chu a vanduai leh zual.

NIHNA

• Nihna awmzia chu kan nihna ang taka a taka thil tih hi a ni.

• Mi thiam nih aiin mi zahawm nih a har zâwk.

• Thu inang sawi ṭheuh ṭheuh-ah pawh a sawitu nihna a zirin mite bengah a ri ringin a ri zâwi mai ṭhin.

NUN KAWNG

• Nun kawng hi zawh chak ai mahin zawh thiam a pawimawh zâwk.

• Chak taka tlâna chêtsual palha tum ram thlen ngai loh ai chuan muang chânga tlâna a hun aia tlai hreta tum ram thlen chu a ṭha zâwk.

• Hringnuna thawnthu ngaihnawm tak tak hnutchhiahtute hi mi fel tak takte ni lovin sual kawng lo zawh hrep tawhtute an ni fo ṭhin.

NUNHLUI

• Mi tam tak nupui pasal atâna an duh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni. Mi tam tak nupui pasal atâna an duh loh chhan chu an nunhlui an hriat chian vâng a ni.

NUNGCHANG

• l thih hnua i chanchin thi ve hauh lova nung reng tur chanchin ṭha hnutchhiah i duh chuan i damlaiin i nungchang uluk rawh.

PATHIAN THIL TIHTHEIHZIA

• Siamtu Pathian thu lovin hnahthel ro pakhat pawh hi leiah a tla lo vang.

RETHEIHNA

• Rethei bîk riaua ka inhriat apiang hian ka rethei leh zual ṭhin.

SIAMTU REMRUAT DAN

Mi rethei leh vâkvâi mai ni a ka inhriatin,

Kei aia mi rethei zâwkte min hmuhtir a;

Thihna khawp hiala lungngaihna ka tawhin,

Mi nung ka la nih rengzia min hriattir a;

Kal ngaihna rêng rêng hre lo anga ka inhriatin,

Kalna tur fuke nei lo mi tam tak min hmuhtir a;

Siamtu'n min siam dânah lungawi lohna ka neiin,

Kei aia lungawi lo tur mi tam tak min hmuhtir a;

Mi thiam ni a inngaihna ka neiin,

Kei aia thiam mi tam tak min hmuhtir a;

Ka neih phâk lote hmua ka lungngaihin,

Hmu châk hmu thei si lo an tamzia min hmuhtir a;

Thil ri mawi tak tak ka hriatin,

Hre châk hre thei si lo an tamzia min hriattir ṭhin.

SAWISÊLNA

• Sawisêlna tâwk ngai lo mihring a awm theih lova, tumah sawisêl ngai miah lo mihring pawh.

• Sawisêlna tâwk turin thil tih nei kher a ngai lo.

SUM

• Sum hi hmangaihte aiin hmangaihten an hmangaih zâwk.

TALENT

• Midangte hriata mahni talent dawn puan chhuah hi lâr khêlna a ni lova, Pathianin a mite hmanga a ropuizia a puan chhuahna a ni zâwk.

• Mahni talent dawn puang chhuak ngam lotu chuan Siamtu Pathian a zahpui a ni.

• Thang kam ṭeuhva vil leh peih lotu leh thang kam peih lotu an thu hmun reng ang hian talent ṭha tak neia puang chhuak ngam lotu leh talent engmah nei lo chu an thuhmun reng a ni. 

ṬAWNGṬAINA

• Mi piang thar ṭawngṭainaah mamawh dîlna rî aiin lawmthu sawina rî a ri zing zâwk.

SIAMTU HNÊNA DÎLNA

Awm lo ata awma min dintu Siamtu Pathian chuan,

Siam chhan hre tura dîltu'n a dîlna chu a ngaithla dâwn si a;

Khawvêla thil siam zawng zawngte leh,

Ni tina thil thlengte hian;

Siam chhan leh thlen chhan an nei ṭheuh si a,

Lal Solomon-a hnêna i pêk finna;

A chuang bâng pakhat tal a awm lawm ni Lalpa?

Ka hringnun thawnthu phêk tâwpna ber ziah a nih hma hian;

Ka chunga thil thleng apiang ka hriat thiam theih nân leh,

Harsatna kârah pawh i hmêl ka hmuh tlat theih nân;

Finnain min thuam rawh Lalpa,

Rosum aia ropui zâwk;

Chantâwka lungawi thiam theihna chu ka hriat theih nân,

Chu aia thil duh dang rêng ka nei love!

ṬHATNA

• Mihring piang tawh zawng zawng zîngah ṭhatnaa hneh theih loh khawpa mi rilru chhia a awm theih loh.

THIHNA

• Thihna hi khualzin kan nihna aṭânga mahni in dik tak pana Pa hnêna kan haw lehna hun remchâng hmasa ber a ni. Ṭhenkhat chu zin turin kan kal hma a, ṭhenkhat erawh kan kal tlai a. Kal hma châm rei kan awm a, kal tlai châm rei lo kan awm bawk a. Tumahnin kan châm hun chhûng kan sawi lâwk thei lova, tumah châm hlen tur kan awm lo.

• Thihna hi khawvêl mite hlauh ber, mahse a thi ate tân hlauhawm miah si lo, mithi chhûngte tân hrehawm êm êm si a ni.

• Kan tâna ṭha tura kan ngaih avânga kan thlan ṭhinte hian kan thihna turah min hruai lût fo ṭhin.

THINGTLÂNG KHUA

• Thingtlâng khua rêng rêng a changkan chak poh leh a nawmna a bo chak.

TLÂWMNA NUN

• Tlâwm zâwk awm lohna hmunah inremna a awm ngai lo.

• Inngaihtlâwmna hi zahawmna nun nei tura thil pawimawh hmasa ber a ni. Inngaihtlâwmna nun nei lovin mi zahawm a nih theih loh.

THURÛK CHUNGCHÂNG

• Thurûk vawn ṭhat chungchângah tih loh chuan mi pahnih hi englai pawhin mi pakhat aiin an ṭha zâwk.

• Thurûk vâwrtâwp i sawi dâwn a nih chuan hmai chhanah ngei sawi rawh. Voice record leh thuziah Screenshot ve theih lohna awmchhun a ni.

• I thinlung chauh lo chu tumah i thil hriat zawng zawng hrilh suh.

THUSAWI

• Mi fing thusawi ngaihthlak chu lehkhabu ṭha chhiar nên a thuhmun reng.

• Mahni chanchin midang chanchin anga sawi a ngaih châng te, midang chanchin mahni chanchin anga sawi a ngaih châng te hringnunah hian a thleng fo ṭhin.

• Mihringte'n thusawi thiam leh thiam loah thusawitute an teh fo ṭhin. Pathian erawh chuan thusawi ṭhat leh ṭhat loah a teh thung.

VOTE THLÂK CHUNGCHÂNG

• Mi dik chuan vote a thlâk rêng rêngin a Party ang zawng emaw, a Lineup ang zawng emawin vote a thlâk ngai lova, mi ṭha leh mi dik chu khawiah pawh awm se a thlang chhuak nalh nalh ṭhin.

ZIRTIRTU

• Mi tinte hi zirtirtu kan ni a, mi tinte hi zirlai naupang kan ni.

          Hengte hi lehkha puana thu inziak te chu an ni. A thuziah ka chhiar zawh chuan kei pawh chu inchhûng chu chhuahsanin ka tihtûr lam pan chuan ka chhuak ta a...