By
Lalthara, IAS (Rtd),
Kohima
1.
Parliament chuan Citizenship Amendment Bill (CAB) chu kumin Winter
Parliament session hian a ngaihtuah \ha leh d^wn ta a; tun \um chu an
pass theih ngei pawh a rinawm ta. Hemi chungch^ngah hian Mizoram mipui
leh NGO te awmze nei lova kan lo t^l buai leh vak loh n^n he ‘tl^ng dang
a\anga thl$rna’ hi ka rawn ziak ve a ni e. T<n hnaia CAB kan
insawi\haih nasat d^n hi chuan hm^nlaia Mizo nu leh p^ten nau \apbelh
deuh tih\haih n^na “I b^n vat loh chuan Chingpirin<-in a rawn man ang
che” an tih \hin te pawh kha min hriatchhuahtir rum rum mai. Pathian nung
ringtu inti Mizoten hlauh kan ngah ta lutuk pawh hi a zia lo deuh chuan ka
hre \hin. Chu ^i pawha pawi z^wk chu – a hlauh tur dik tak hlauh nach^ng
hre lova, hlauh loh tur tur hlauh kan intihhmuh hi a ni awm e.
2. Kumin
Lok Sabha inthlan d^wn l^i boruak v>lah kh^n CAB kha election campaign
issue berah hmangin, kan insawi\haih siak a ni ringawt mai a. Kha tih lai
khan “Mizoram t^n CAB aia hlauhawm a awm” tih article \um hnih ngawt ka
rawn ziak a. Mahse, tum^n an <ks^k vak lo emaw ni, tun thleng hian kan
NGO leh lehkha ziakm$ tam tak chuan, khata thil hlauhawm ka sawite ai kha
chuan CAB hlauhawmzia hl$r mai hi an la tuipui leh an ziah ch^k ber a ni fan a
3. Kan
hriat \heuh tawh angin, CAB chuan (Hindu, Parsi, Sikh, Christian, Buddhist leh
Jain sakhaw zuitute t^n b$k) sawkhaw thila harsatna an tawh av^nga
Afghanistan, Bangladesh leh Pakistan a\anga India rama (phalna lehkha la
hmasa lova) rawn l<tte t^n awlsam z^wka India citizen nih theihna
kawng a hawng d^wn a ni ber a. (Awlsam z^wka India ram an rawn luh theihna
tur ni lovin). Tuna d^n hman l^i, Indian Citizenship Act, 1955 ang hi chuan a
chunga kan sawi hote khian India ram an lo luh a\anga kum 11 hnuah chauh
India citizen nihna hi an d$lin, an hmu thei a. CAB hian (kum 11 aiah)
kum 6-ah hemi an nghah tur chh<ng hi a titl>m a ni ber a. Kh$ng
sakhaw zuitu, Afghanistan, Bangladesh leh Pakistan-a awmte zal>n taka
India rama an rawn tla l<t thei tawh tur ang zawnga kan ngaia, kan
insawi\haih \hin hi a dik lo. Chu b^kah, Indian Home Minister, Amit
Shah-an a sawi ang kh^n, kh$ng mi, December ni 31, 2014 hm^a India rama lo
l<t tawhte chauh he d^n thar hian a huam d^wn a. Chuvangin, t<na
India rama la awm lote t^n India ram rawn luh a awlsam phahna tur emaw,
rawn luh an ch^k phahna tur emaw awmin a lang lo. H>ngte hi eng ati nge
kan haider luih tlat mai \hin aw!
4. “CAB
aia hlauhawm a awm” tiha ka ziah tawh ang kh^n, Mizoram t^na \ha lo leh
hlauhawm
ber chu (Mizoram mi leh sa ni ngai lo, Indian citizen pawh ni lo) Chakmaten
awlsam taka Mizoram an rawn l<t \hin leh, Indian Citizenship Act, 1955
hmang miah lova Indian citizenship leh Mizoram khua leh tui (indigenous
inhabitant) nihna an nei mai \hin ni a lang hi a ni a. Hetiang hi India
ram khawi state-ah mah a thleng ngaiin a rinawm loh. CAB hi Parliament in
lo pass teh reng pawh ni se, Chakma ho chuan an hman duh ka ring lo khawp mai!
A chhan chu India ram (Mizoram)-a an lo luh ni (date) Sawrk^r record-ah ziahluh
a ngai d^wn tlat a.
Chumi ni
a\anga kum 6 an nghah a ngai d^wn bawk a. Chu b^kah cut-off date (31
December, 2014) hm^a l<t tawh an ni tih sawrkar record-ah a lan a ngai
bawk ang. Tunah hian Mizoram sawrkar record-ah ram dang mi, December 31, 2014
hma emaw, a hnuah emaw pawh, d^n lo anga rawn l<t ru pakhat mah an
awmin a lang lo bawk. Chuti a nih si chuan, Mizoramah hian CAB hi tunge
hmang \angkai tur leh hmang thei awm ta ang le? A phaw vuakah awmze nei
l>m lo hian kan lo t^l buai ve vak mai a ni lo maw?
5. Tin, a
chunga kan sawi t^k a\ang khian, CAB hian ram dang mite lo luhna tur kawng
a hawng zau ta huau tur (open door policy) anga kan sawi \hin hi a dik
lozia a hriat theih ang. A tuar nasa ber tura ngaih, Assamah pawh hian CAB d^n
thar hmanga India citizen ni thei tur hi chuti takin an tam a rinawm loh.
Tuna Assamin an buaipui ber hi chu Bangladesh a\anga Muslim rawn l<tte
an ni a; anni hian CAB hi an hmang ve thei dawn bawk si lova. Tun hnaia
National Register for Citizens an buatsaihah kh^n, India citizen an nih
leh nih loh tihchian theih rih loh mi nuai 19 v>l awm anga ngaih a ni
a. Mahse, h>ngte pawh hi Muslim an ni ber a. Kumin Lok Sabha election
dawn vela Nagaland MP-in a sawi, chanchinbua a lan d^n chuan, Assam ramah hian
31 December, 2014 hmaa lo l<t tawh zinga CAB hmang \angkai thei tur chu mi
31,313 v>l chauh ( Hindu 25,447, Sikh 5807, Christian 55, Bhuddist 2
leh Parsi 2) an niin a sawi a. Assam rama tuna mihring awmz^t (about 35 million)
a\anga chh<t chuan engmah tham lo ( say about 0.009 %) a tih theih ang.
Nagaland MP thusawi hi a dik leh dik loh finfiahna nei hran lo mah ila, kan
insawi\haih nasat ang >m hi chuan a ni d^wn lo tih a ngaihtuah theih ang.
6. Hemi
CAB hman avanga India ram mihring awm z^t pung thut (population explosion awm)
tur anga kan suangtuah \hin leh, chu chuan Mizoram pawh min rawn ch$mral thei
d^wn anga kan sawite phei hi chu thil awihawm loh lutuk a ni. Tuna India
rama awm tawhsa reng z$nga, nuai hnih khat vel hian he CAB hmang hian
India citizen nihna lo nei thei pawh ni tehr>ng se, tuna India
population tl<klehdingawn 1 leh vaib>lchhetak 38 (1.38 billion)
v>lah hian, hemi avanga mihring punna tur hi engmah tham lo (0.04% vel,
S^p \awnga a tiny drop in the ocean an tih ang hi) a ni ang. Hei hian
Mizoram a rawn khawih buai nachhan tur emaw, h>ng India citizenship an
p>k thar te hian Mizorama rawn luh an tum phahna chhan tur awmin a
lang lo. A r>ng r>ngah Mizoram chuan ILP hmangin India citizen
tupawh, Mizoram mi leh sa ni lo chu, an lo luh kan phal lo thei thova; a
awm m>kte pawh kan haw t$r thei reng a. P^wn lam m$te hi kan mamawh
\hin avangin ILP hi f$r takin kan hmang duh lo a ni mai z^wkin a lang. ILP anga
d^n khauh hi tunlai khawv>lah hmuh tur a v^ng tawh khawp ang le. India rama
awm tawhsa reng z$nga mi tl>mtein awlsam z^wk deuha Indian citizenship
an neih theih d^n tur hi keinin kan lo enghelh chiam hi a \ul em ni? a tih
theih ang.
7. Chutia
mi tl>mte chauhin an hman \angkai theih tur a nih si chuan, eng-a-ti-nge CAB
hi BJP hian heti taka a buaipui si aw, a tih theih a. BJP hian an party
innghahna leh chawik^ngtu ber (an core constituency) Hindu sakhaw zuitute
an tihl^wmna tura an politik khelhna (Hindutva policy an tih mai) ni berin
a lang. Hindu ho t^n bika an tih chuan a r$k nalh d^wn loh avangin Sikh,
Christian, Buddhist, Parsi leh Jain hote pawh hi hemi r<al hian remch^ngah
l^in min rawn r$m ve nghal mai a nih hm>l e.
8. British
hun lai pawha kan ram mi leh sa ni ngai lo, kan mikhual ch^mrei ang leka
Sawrk^r
leh keini pawhin kan lo ngaih \hin, Bru-ho chuan kan ram chh<ngah Autonomous
District Council ngiatin buaina an siam a, anmahni duh thuin Tripura ah an tl^n
thla a; chuta \ang chuan an duh ang angin d^wt tinr>ngin min h>k
ch^m ch$ a; d^n in a phal b^k thlengin Mizoram electoral roll-ah kum 20
chuang an hming kan dahzuiin, kan dah thar z>l bawk a. Hetia d^n
p>la Election Commission a ch>t \hinnate pawh hi court-a khin nach^ng
hria leh, khing ngam kan awm lo emaw ni – kawng zawh luih luih leh \hin ai
chuan a \hat z^wk d^wn tehl<l nen! An duh lo chung pawh lo kir leh
turin kan thl>m ch^mch$ mai te leh; India citizenship mai ni lo,
Mizoram mi leh sa (indigeneous inhabitant) nihna thlengin, ram leh inhmun nen
lama thl^wnin kan pe z>l mai te hi a mak a sin. (Min sawi chhetute leh
d^wta min h>k \hintute (Chakma tiamin), heti taka kan duhsak \hin hi
Isua Krista kan anna-ah kan ngai mai d^wn em ni ang le!)
9. Chakma
issue ni se, an population census (abnormal growth rate) a\anga chiang >m
>m - India independent hnua tam tak d^n lova an rawn luh belh z>l d^n te,
chung zingah chuan tumah ram dang mi anga chhinchhiah an nih ngai loh d^n te, India
citizenship d$l ngai lova, India citizen leh Mizoram neitu (indigeneous inhabitant)
anga kan pawm z>l mai d^nte hi – thil mak a tling a; thil pawi thui
thei tak a ni bawk. Ram dang mi (foreigner) kan rama phalna nei lova rawn
lut r>ng r>ng chu kan police te hian man theihna an nei reng a; mipui
pawh hian kan manin police hn>nah kan pe theih reng a. Mahse, Mizorama
Chakma rawn l<t r<te hi chu hetiang hian kan ti ngai lo niin a lang.
H>ngte hi CAB aia kan buaipui z^wk tur chu an va ni si em! (Chakma ADC
chungch^ng hi chu a pawimawh ber ni mah se, tun \um at^n chuan sawi nawn rih lo
mai ila). Bangladesh a\anga Chakma lo l<t z>l tur v>n hna hi
(Bangladesh boder fencing chak z^wka kalpui te n>n) kan tihtur pawimawh
leh, Central Sawrkar pawh kan nawr natna ber tur chu a va ni em!
Post a Comment
He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh: