DARLALPUII

(Mizo nula lainat awm) 

- Tka zote  (Thankhuma)

Sibuta hi Mizo lal thlahtu Zahmuaka fapa 6 zinga tu thlah ber nge Mizo chanchin ziak tu te ziak dan a in anglo hret hret,  Paliana thlah, nia sawi an awm lai in Thangura thlah ngei ani, ti pawl pawh an awm a, a nun chhiat lutuk vang hian tun hnu zel ah hian a chanchin sawi a piang in a tha lo lam hlir mai sawi ani thin a a pawi hle ,mahse Mizo lal zinga ropui pawl tak ani lawi 1794 vel ah tuna Tripura velah  khuan a chhuk thla a khua pawh a ngah hle in an sawi a,  Tripura lal Rajdhar Manikya ( hei hi 1783 a an lal ani) nen pawh an in be thiam hle a 1825 ah te kha chuan Zohnathlak chhung kaw 25000 lai a awp ni in an sawi hial mai.

 

     Eng pawh ni se Sibuta hi chhungpui fa a ni lo tih ah hi chuan Mizo chanchin ziak tu te an in lung rual  khawpmai a,  Darlalpui pa hi tu chiah nge a nih leh a nu leh pa te chanchin hi sawithei an awm leh lo rih tlat mai, Thlahtu thu ah pawh Paliana thlah  tih leh Thangura thlah ani ti pawl an awm a pi leh pu te ti ti a tang bak ziak a chhin chhiah a ni si lo rinthu a tel lo theilo ani.

An sawi dan chuan Sibuta hi Darlalpuii pa hmei fa ani a, Darlalpuii hian pianpui mipa a neih mai loh a vang in Chhungpui fa a tan a la lut ni in an sawi , hei hi a dik hmel khawp mai, Sibuta kum 8 mi vel anih hian Darlalpuii nau mipa alo piang leh ta si a heta tang hian Darlalpuii hian a en hrang ta ni ngei in a lang,  a ti duhdah in a hmusit viau a ni awm e.  Sibuta alo tlangval hian a pa chu Tur in  a hrai hlum a, a nau pawh chu ram ah hruai in a vawhlum ni in an sawi, ti chuan lal alo nih hnu chuan  Darlalpuii te nufa pawh chu a hnawt chhuak ta ani an ti.
 a nun hi a kha ve hrim hrim ani, Sibuta tluka lal nunrawng hi Mizo lal te zing ah sawitur an vang hle mai,
    Tin, Tripura  an chhuk thlak hma nge an lo kir thlak leh hnu tih pawh hi sawi thiam a har khawp mai,  Tuna Tachhip a an awm lai a thil thleng a ni tih chu a chiang a, a chhan chu Darlalpuii nu tah hla pakhat ,

"Sakhan Tlang khi lam ang ka en
Ka tuai Darngovi Sial ang a tluk na"
   tih a awm a, Tachhip ah hian a lal tan a Darlalpuii a chhun a khawthlang lam a a chhuk dawn hian tun a a damlai lung ( Sibuta lung)hi a phun ta a niang tih hi thudik ah pawm mai a tha ang, a chhan pawh a mah Sibuta hi khaw nge a thih leh an phum na sawi tur a awm silo.1840 vel ah a thi a a fapa Chungpawlan a ai a awh thih ziak kan hmu a khawi khua ah nge a thih erawh ziak a awm chuang lo, a fa te zinga mi Lalrihua hian thlang a tla zel a 1844 ah a thi a, a thih hian  a fapa Lalsuthlah an a ai awh a, a pa thlan a phum tel tur Protapgarh ram Kochari khua Bengali leh Meitei ho  tamtak an that a, an phum tel ta ni in  an sawi,  he thil thleng a vang hian Tripura lal, K.K Manikya chuan British sipai pun in Lalsuthlaha chu, 4 december 1844 ah an man a a man tu pawh Capt, Black Wood ani , Hajarribargh Jail ah a tang hlum ta nia hriat ani.

 October thla  khaw thiang nuam tak mai ah chuan Sibuta chuan Khuang a chawi dawn ta a. nula,tlangval pawh an phur in an hlim em em mai a, Sial chaih nan sehrui an chhat treuh a,  Zawlbuk tual ah chuan an in singsa sung sung mai a, Sechal lian fe mai chaih tura an thlun hnu chuan, Sibut a chuan "ka khaw tlangval te u mizui rawhu le" tiin Tlangval thenkhat chu veng mawng lam pan chuan a hruai thla hlawm a, a hma a Lalnu lo ni thin tuna hmeithai rethei lutuk lo ni ta Darlalpuii te kawngkhar chu a phih hawng rawp mai a, Inchhunga Darlalpuii Chawei lai chu a chhipsam ah man in a hnuk chhuak ta ani. Pawnah chuan a nghawng ah hnamhrui hmang in a hlinga tlangval ho hnen ah chuan, Kha U le,  chaih rawh u le na tak tak in vua ang che u tih pah chuan hnam hrual hmawr lehlam chuan an hlap thruai mai a. Darlalpuii Nu chuan mangang thlabar tak a rawn tlanchhuak pah chuan Sibut engtizia em em nge heti taka i nunrawn mai ni, zah ngaiteh zahngai lulrawh a rawnti chhuak a. Mahse Sibuta chuan a ngaithla awzawng lo, Tlangval ho chu a vin tuarh tuarh a, vaw rawhu kati ani lawmni "a vaw na ngam lo a piang chu ka that ang che u" a ti khur khur mai a. Tlangval ho chuan an hlau si, Nula hmeltha tak Lal Fanu ni bawk Darlalpuii chu khaw lai ah chuan an chaih ta a an vaw nghek nghek a Tlangval tam tak chuan an lainat em em a, mahse Sibuta an hlau si,  Darlalpuii nu chuan tui Um keng in a um zui trawk trawk a, Ka Fanu Darlalpuii kha tui ka lo tulh lawk a nge" ti in mittui nen trap chung in a umzui a, tui a tulh dawn veleh Sibuta chuan vaw rawh u alo ti thina tui pawh in hman lo chuan an hnuk tlan leh ta dawr dawr a, Vawikhat chu Darlalpuii chuan "Sibut i van nunrawng em em ve ka pa tur in i hrai hlum a ka nau i vawhlum bawka  chu mai  duhtawk lo vin  min hnawt chhuak leh a, ti hian sial angin min la chaih leh zel a ni maw? Lo ngai reng rawh  i dam rei bik hauh lo vang,  mitthi khua ah ka pa leh ka nau te nen kan lo hmuak ang che nuam i ti bik hauh lo vang'' a ti phiar phiar mai a hemi tum hi chuan tui pawh tlem a in an ti. Sibuta lah chuan ''Ka tet lai in min ti duhdah vei anih kha Zangkhua a bungbu ang katih reng kha ati a. Darlalapuii chuan. ''Khang te pawh lal ila ni dawn a Lal tha i nih theih nan ka zilh hau che a nih zawk kha'' a ti ve sak sak a, khawtlang mipui te chuan anthlir thup mai a. Sibuta thil tih dan chu mak anti in Rapthlak an ti hlawm em em mai a.


         Chaw fak hun dawn tawh ah chuan Lal In kawt a Seluphan ah chuan Darlalpuii chu a thlun tir ta a,  Puithiam in a chhamphual hnu chuan Sibuta chu a rawn chhuak ta a Muzuk fei tah hriam a rawn lek vulh vulh mai a  Fei lu pil hmawk khawp chuan a nak ah a chhun ta pawk mai ani, Darlalpuii chu a khur dawr dawr a a tlu tur chuan a pawnfen kau tur chu a mal lan loh nan a hum khawm tang tanga  a awp ta rawk a, Sibuta chuan a Upa te chu a nghawng a tan tir a a lu chu seluphan ah chuan antar ta a ni.


 Ti ti thenkhat ah chuan Darlalpuii hi lal fapa pakhat Lalngura hian a ngai zawng em em mai a, Sibuta hnen ah pawh  neih a duh thu a lo sawi tawh a, Sibuta chuan " e i duh phawt chuan i nei lutuk dawn ania khuang te hi ka han chawi zo ve phawt ang a, in innei dawn ania " tiin tha tak in a thlah a mahse ti hian amah Darlalpui ngei chu Khuang chawi nan a that ta si a.


Lalngura chu thil awmzia hre lo vin Darlalpuii rim tur chuan a zin leh ta a Sibuta tlawh hmasa lo vin Darlalpuii te in ah a lut hmasa a, Darlalpuii nu nen an han in hmuh chuan Darlalpuii nu lung chhe lutuk chu thil awm zia  pawh sawi hlei theilo in a mittui a tla zung zung ringawt mai ani , Lalnguran thil thlen dan a han hriat meuh chuan a thinrim em em mai a Sibuta chu thah ngei ngei tumin an ln  lam chu a pan chho ta a, mahse a Sibuta hi Lalngura lo zin thu tuten emaw an lo hrilh hman a, Sibuta hlau chu rei tak a tlanbo ni in an sawi ,Lalngura chuan Sibuta khaw tlangval leh lal upa te chu a ankhum phiar phiar mai a, tuman an chhang ngam hauh lo.


     Saivate ho hian kan pu Sibutan mihring hmang in khuang a chawi a kan tan khuangchawi a thiang tawh lo,  khuang kan chawi ve chuan kan zing mi tha ber an thi thin anti . Tin Rawihte ho hian kan pu Sibutan mihring hmang in khuang a chawi a kan chi hi kan rawih tawlh tawlh ani anti bawk mahse heng hi chu a ti ti khaw chang deuh awm e.,
 Tachhip khua a Sibuta Lung hi  a damlai Lung niin an sawi a dik pawh a dik ngei in a rin awm. Bangla tuikhur kawr a mi Lung lian tak mai  chu a khua ten tu thlawh leh Hreipui hmang in an chher mam chawp a, a zawn chhuah tir ta ani ,rit anti em em mai hlangpui leh Chiar hrui nen theih tawp zawn a an hnuk chung pawh in  a tawlh hret hret thei chuauh a, chutia a khua te Lung zawn na ah chuan Sibuta te nupa pawh an kal ve a, an zawn theihloh deuh a piang in " Lung a nuar mihring thisen a ngen anih kha" tiin a tang tha duhlo deuh chu an vawhlum a an thisen chuan an bual sen zuih zel mai niin an sawi a,  an zawn na ah hian mihring pawh an thi nual in ani . Sibuta nupui chuan "Tlangval te u, kha tiang Lung te tak te mai kha in zawn zolo ani maw khang mai mai  te chu, hnamhrual kha  han vuah ula tlangval pakhat pawh in inphur zo mai lawmni" ti in a lo au el vel thin niin. Pu. K Zawla chuan uar tak in a sawi.( hmanlai pi leh pu te leh an thlah te chanchin.K.Zawla.) rit antih em a vang in thisen nen meuh a an han thawi pawh in an khawih che zo ta ngang lo va , tun a anphun na hmun ah hian an phun ta ri ngawt mai a ni.


An phun dawn hian a khur lai tu zing a mi Pawih pakhat  chu an phun hnan niin an sawi leh zel a ni ( laih chhin a finfiah a chak awm) a nunrawng ve hrim hrim zawng a ni e.
         
Thurawnte:
Mizo chanchin ,Rev Liangkhaia ,
 Mizo Encyclopedia, B. Lalthangliana.
Mizo lal ropui te, Art and culture.
Mizo pi leh pu te leh an thlah te chanchin, K. Zawla,
Mizo history , B. Lalthangliana.
Pi Pu te biak hi, Rev Zairema.
       

2 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

  1. Tiang lampang post hi a tha ka ti hle a, zirlai tan a tangkai ka ti hle a, duh ang zawng zawng kan hmu thin lo a , lo post zelh ka ngen nghal cheu ni rawh se.

    ReplyDelete
  2. Pawimawh ngawt mai 3semester Ba tan hian

    ReplyDelete

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post