Pyramid alkatra a luan dum zuih tum leh Taj Mahal a alluminuim frame vuah tum ilo te nena kan hmalak tumna khaikhin hi chu a huatthlala deuh - Lalnunmawia Chuaungo

Reiek tlang kawng siam that tum chungchangah Mizoram
Chief secretary, Reiek khaw pa Pu Lalnunmawia Chuaungo IAS chu a ṭawngchhuak ta.



"Hma lak kan tum leh duh dan hre ziktluak lova lo react vak vak hi an tam ta riau mai a. Hun remchang a Reiek mipui leh mi thahnemngai te nena sawi ho nan vantlang inkhawm neih kan tum tho na a, ruahmanna kan rilrua awm thenkhat han tarlan ve thain ka hria a. 

Reiek tlang leh a chhehvel ngaw tlawhtu kan tam ve ta hle mai a. Nikhata zarualin an tlawh chang pawh a awm thin. Reiek tlang tlawh tute hi pung zel turah kan ngaiin kan duh bawk a. Mahse tun anga kan kal zel chuan Reiek tlang khu nasa takin a chereu thuai dawn a. Tunah pawh hian chereu nasa fe tawh a ni. Bawlhlawh leh hnawmhnawk dang tam tak a duh duhin an duhna lai laia an han hnutchhiah ringawt mai te, a duh duh in motorcycle leh four wheeler a an thleng chho ringawt mai te, kawng dung kum tin maia nasa taka tuihawkin a hawrh reng mai te khu awmze nei leh envinonmentally a sustainable zawka kan manage a ngai a ni. Reiek tlang leh a chhehvel khu biodiversity point of view a frgile deuh mai a ni a. Kan naupan laia tam em em thin ramtheihmu, nauban te leh thil dang te pawh an vang tawh riau a. Reiek tlang tlawh tu hi an pun zel dawn avangin ni khata sang biin an rawn tlawh pawh a physically a lo support thei tur leh ramngaw, ramhmul leh nungcha te ti chereu lo tur zawnga kan inbuatsaih a ngai a. Motor chu sawi loh ke pawha kal phal chin leh kal phal loh chin te pawh fel taka kan siam a ngai. Hetiang a ruahmanna neia enforce tur chuan kawng mai bakah walkways te pawh fel taka kan tihchangtlun a ngai. ( tunah pawh  hian za bi a rawn tlawh tu an awm ni a tam mai a, an hnuhma chhui a hrehawm thin khawp mai).

Tuna Reiek tlang kutcha road khu chu kum tin furah tuihawkin a hawrh chhiat belh in soil erosion a awm reng a. A duh duhin tlang chhip thleng vehicle an khalh chho bawk a ( kawng siam duh loh thu rawn post thin te hian hei hi an hre lo em ni aw?). Khutinga awm reng lovin Cement concrete, ke a kal duh te tana kal nuam tak a siam a, vehicle pawh a kal tura ruat bik tlem a zawng tlang enkawltu ten chargeable basis a specilly prepared passenger vehicle an operate chauh kal tura ruahman a ni. Tuna a duh duhin vehicle a tlang chhip thleng thleng an tlan chho thin hi chu tih tawp hmak turah kan ngai.

Tin kawng pawh tuna kawng ruh awmsa aia tilian chuang lova siam that deuh mai tum a ni. Vehicle kal theih tur chin pawh phul chhuah chiah thleng a ni ang a. Tlang chhip thleng tur chuan ke a kilometre chanve aia thui kal a ngai ang. Vehicle kal phal na chin atanga tlang chhip thleng hian walkway tha tak, a hmun hmelhmang nena inchawih / blend tha taka siam tura ruahman a ni. 

Kawng siam duhlo tu te hian kawng tha kan siam loh avanga environmental damage nasa tak awm hi an hre / hmu lo niin a lang.  Visitor an tam zawh poh leh damage hi a nasa dawn a. Chumi control leh mitigation measures kan lak thuai a ngai. Reality hmu lova dream world a kan awm reng chuan irreversible damage a awm ang tih a hlauhawm a ni. Kawng leh walkway tha a awm loh avanga duhna hmun hmuna an vah darh a bawlhhlawh chi hrang hrang an hnutchhiah zelzul avanga topsoil erosion nasat zia te, very fragile ecosystem in a tawrh tawh zia te hi ngaihtuah rana hma lak hi a tul hluah hluah tawh a ni. 

Pyramid alkatra a luan dum zuih tum leh Taj Mahal a alluminuim frame vuah tum ilo te nena kan hmalak tumna khaikhin hi chu a huatthlala deuh. Hetiang ti duh khawpa mawlah chuan Reiek khaw mipui leh khawtlang hruaitu te hi ngai suh se. Reiek tlang tlawh tu ten hnawmhnawk chi hrang hrang ( polythene, bottle leh Cans ruak ilo)  an hnutchhiah zel zul thin pawi ti a, a thianfai tura hnatlang thin Reiek khaw mipui te hian Reiek tlang leh a chheh vel ngaw te hi an tichhe phal dawn lo tih hria ila. Tin Great Wall of China tlawh tawh tu te chuan hemi hmun tourist ten nuam leh awlsam taka an tlawh theih nan khawng pui lian motor pawh a tlepa tlan dul dul theihna in an chhun tir chuk bakah motor za tel teh meuh dah theihna parking leh dawr chi hrang hrang tam takin hmun hrang hrangah Great Wall hi a hne chuk a ni tih kan hmu ang. Hetiang a infrastructure an develop avanga Great Wall of China a hlu lo ti an tam vak lo a ni ngei ang, nitin mi nuai biin Great Wall of China hi an tlawh si a ni. 

Reiek tlang develop tura rawtna / ngaihtuahna te hi zau zawka sawi hona hmunah chipchiar zawka sawi turin dah ila."

- Lalnunmawia Chuaungo IAS
,

15 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

  1. Soil erosion hi an chhuan lam anih chuan tuna kawng awmsa ah hian thingphun zawk se, thingkung in hnawh khat se. Ke kawng zim te siam in a tih theih reng alawm. Pu Lalnunmawia sawi anga siam an tum anih chuan helai a kal thin ho hi controlled and regulated visitors an nih theih nan check gate siam se, strict takin duty hlawh neiin dah se. A tlang lawn man an khawn atangin chu chu awlsam te in a tihtheih bawk a,a awlsam daih zawk bawk. Tlangsang ngaw chhunga cafeteria siam te lek phei hi chu a tihin a tih chi loh reng reng. Rei lote ah hnawmhnawk nasa tak an siam ang a ramhnuai an tichhe nasa khawp ang.Public meeting an koh a, Pathianin rem a tih chuan zuk tel ve ngei ka tum.

    ReplyDelete
  2. Comment hmasa tu hi ka thlawp e.. Kawng awm sa atanga soil erosion hi thingphun in a dan theih, a tha ber bawk soil erosion prevent nan.. Thingkung a lo tam phah bawk anga, a lo ngaw zual sauh bawk anga, mitin in a hma ai in kal nuam kan ti bawk dawn a ni.. Sum sen tur a awm vak dawn lo leh nghal, a va tha dawn em. Thing phun khah vek hian ke vek a kal a ngaih phah dawn a tuthinlung mah a ti na dawn lo bawk a ni. Thingphun tluka solution tha hi a awm lo a ni..THINGKUNG PHUN TURIN KA RAWN KAL NGHAL THEI RENG A NIA AW.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Thingphun tih hi a tha ka ti a, amaherawhchu thing nazawng, pawn lam atanga kan kanluh nilobin, khulaia thing awmsa ang chi hi phun uar uar tha ka ti e

      Delete
    2. Ramtheihmu ngat kan phun ang chu le. Pu Nunmawia pawh a hma a Ramtheihmu a hmuh ang hmu chak leh in ke in a kal duh phah ngei anga a tha dawn em asin.

      Delete
  3. Phul chhuah thleng motor tlan luh tir theih tak khan alawm reiek tlang hlutna tibo tur chcu. Zu in tur ringawt leh nuam tawl tura kal an thahnem phah anga, a bâl in a tawp phah bawk ngei ang tih ka sawi ngam bawk. A chhan chu Mizo te hi hetiang tih ching hi kan la tam lutuk. Ke ngata a tlang chhip han thlen chhoh kha a hlu bik em em ani. Hah taka kan kal chhohna zawng zawng theihnghilh thak khawpa hmun nuam, hah hnep hnu ah kan han thleng chho te kha a hlu bik em em ani. After rraching the mountain top, the climb is worth it.

    ReplyDelete
  4. A mak e aw! Cheibawl țul nia an hriatna, a chhan a sawi zawng zawng hi tuna a awm ang khuan a tihtheih vek. Tuna kawng awmsa kucha road khu eng lirthei mah kal tir lo se, kawng dai khuartu tur a awm lo a ni mai a, chu chu ka kal hmasak ber atang daih tawha țul ka lo tihve em em a ni. Tin, bawlhhlawh chung chang lah nise, a tlawhtuteah khuan dan khauh tak siam se, a rukin duty te pawh dah se, bawlhhlawh paih mai mai lo tura hriattirna khauh tak siam ta bawk se. Vawi thum ka kal tawh a, ka kal țum hian polythene par khat hnawk hi ka chhar khawm ziah a, engtin nge tlang tlawhtute hian bawlhhlawh hi an paih loh theih dan tur ni ang tih hi ka ngaihtuah ziah bawk. Kar hmasa lawk khan Hlimen park kan tlawh a, kan kal hmasak zawk ai chuan a lo fai ta hret a, min tilawmtu tak ka tawn chu, nula leh tlangval hmel pangngai tak pahnih hian glove bun chung hian bawlhhlawh an lo chhar khawm a, garbage bag khat țun pahnih pathum hi an lo chhek tawh a, tlawmgngaia ti nge an nih, hlawh neia chhawr, tih ka zawt a, hlawh neia chhawr an lo nia, hmasawnna chi khat ka hmuin ka hriaa ka lawm viau. Chu aia la lawmawm zawk tur chu, park tlawhtuten bawlhhlawh an paih mai mai lohna tura zirtirna pek a ni. Park kan luh dawn a, fee kan peknaa lo awm duty te hnenah, polythene dum lo zuar tel ula, park tlawhtute apiang hnenah in leitir ngei ngei anga, an bawlhlawh an paihna tur tih hrilh thlap bawk ula, chu chu a paihna tur hmunah chauh paih turin, chutianga intih ziah chuan, bawlhhlawh paih mai mai saw a tlem sawt ang, tih fee pek pahin ka hrilh hram a. Hetiang tho hian Reiek tlang tlawhtu apiangte hnenah a tihve theihin ka hria, bawlhhlawh paih lui an man te chu, cheng sawmnga atanga cheng zahnih thleng pawhin chawitir bawk sela, bawlhlawh paih mai mai chu a reh phah khawpin ka ring. Nauban leh thil dang bo chung chang chu, an lo haw lam khu gate ah lo check mai se, khap tlat a ni tih a kal apiangte hrilh bawk se. A lut tur apiangte chhiar tur tawi fel tak Tlang humhalhna dan, leaflet pe tel emaw leitir zel emaw bawk se. Khing ka sawi ang baka tlang tlawhtuten bawlhhlawh an paih mai mai lohna chhan tur chu a vang ve viau chuan ka ring. Kan hmuh phak reng Sipai lammual pawh kan enkawl fai thei lo a nia, titak taka titu zawk kan awm loh avang hian he ramah hian thiltih a har em mai.

    Kan thil hum leh kan thil neihte a changkang tial tial a, chutihlaiin bawlhhlawh kan la paih mai mai a, lirthei changkang tak kan lei ngawt a, vantlang kawngpuiah kan sil hreh leh miah lo bawk. Kan titel duah bawk ange

    ReplyDelete
  5. Post hi ka thlawp zawng tak ani.Natural hian amawia ahlu zawk kan tih chhung hian reiek tlang khu a hlut na diktak leh a mawina diktak abo telhtelh zawk.mi thrahnem ngaiten bawlhhlawh te khu chhar fai lo phei sela chuan a hmun hma trawp tawh dan tur chu.Tunah erawh chuan mumal taka enkawl ani anga,bawlhhlawh bawm felfai tak dah ani anga,security mumal tak a awm tawh dawn ani.He post ka chhiar hma chanchin bu a an ron chhuah khan hetiang chiah hian ka lo dream ve,cheibawl anih hnu chuan nula tlangval hrisel leh hawklak maimai bakah hriselna pan deuh tawh leh kum upa lam reiek tlang la hmu lo hmu ve chak ngawihngawihte zu farkhat pawh inlo tur leh remchanna uma mipat hmeichhiatna hman tum miahlo turte an awm ve nuk tawh ang.Tun ai hian alet in visitor an tam bawk anga,reiek khaw mipui tan sumdawnna alet in a pung dawn bawk ani hriatsa vek.A hma a kan hmuh ngai loh thing buk mawi taktak te,sava te ei duh chi phun ani anga sava mawi taktak kan hmuh theih phah bawk ag.A tlang dungah hian ke a kal duh te tan kucha road siam ni bawk sela ke a kal duh ke in motor a kal duh motor in chuan tuna inhnialna tamtak pawh hi azia awm mahna.Kan tih chereu mai kan hlauhna hi reiek tlang kan humhalhna tur zawk ani.Sorkar hmalak hun kan lo thlir reng e.

    ReplyDelete
  6. Motor luh ringawt hian a ti chhe lovang, awmzeneia thil ruahman a ṭha. Motor luh loh ringawt avanga ṭha sawt pawh a ni chuang lovang.
    ruahmanna dik leh ṭha taka cheibawl lah enkawl nise .

    ReplyDelete
  7. Vawi khat chu ka kal ve tawh a, ka sim der! A chhan chu, ni sen sa hnuaiah hah takin tlang chhip kan chuang chhuak a, a han bik hulna tur hul hliap a awm lo a, ruah phei chu sur se min nan chawr chawr mai dawn a nia. Keini kha bume in kan kal a, a kawng a bum boh em avangin kan thleng chho thui ngam lo. Kea tlang chhip kan oan tauh tauh lai chuan foreign tourist hawlam kan tawk a. Anni chu kein an kal peih ve lo a ni ngei ang, motorah an rawn chuang thla a! Chuvangin, sorkar tuna rawtna ang hian tlang sang deuh tak thleng motor a thlen theih ni se, chu pawh chu mimal motor kal phal loin, contractor emaw, tourism deptt. emaw enkawl lirthei bikin kal ila. A theih pheih chuan "rope way" te mawlh hi bun theih ni se a va tha dawn em! Chu chuan upa leh taksa chak vak lo te pawh he tlang lawn tur hian a tiphurin chona a siam ngei dawn a. Kei ngei pawh hi ka kal leh phah ngei ang. Tin, cafeteria tha tak hi tourist spot ah chuan a awm ngei bawk tur a ni. Chu chuan mahnia eitur intum chawp ngai lovin min siam ang a, ei tur thianghlim leh tui tak, khualzin tana pan manhla anih piah lamah, bawlhhlawh paih darh pawh a tlem phah sawt dawn asin.

    ReplyDelete
  8. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  9. A thuhrimin, great wall of china, MAN-MADE (object) wonder hi, biodiversity nena inkungkaih lo, 'life' sustain ve lo, artificial 'man-made' object mai mai a nih angin, eng anga ropui pawh nise, Biological Diversity awmna, 'thilnung' - flora & fauna (thing leh mau, sava, etc) species hrang hrang awmna🌿🐦, REIEK TLANG nena tehkhin a inhmeh lo a (ṭhenkhatin an tehkhin ka hriatin). Artificial man-made object⛩ hmunhmaa parking lot awmte, food stalls awm tepawh a pawi lova; awm awm tak reng pawh a ni a..... AMAHERAWHCHU, Biodiversity, flora & fauna species, life forms, endemic species, thing leh mau awmna, hmun hmu tak, Reiek Tlangah chuan 'human disturbance' awm lo thei ang bera law enforce leh awmze awm taka regulate a ṭul hle zawk a. Food stall leh parking lot-te phei chu a inrem ve lo a. A tih hian a tih chi loh reng reng dawn a (An ti dawn lo bawk anga). Motor luh hrim hrim pawh hi, a tlangchhip thleng lo pawh nise, vehicular emission aṭanga carbon leh particulate matters (PM) chhuak te'n air pollution a awm tir dan tur leh a pawina te, Noise Pollution in nungchate nunphung a tih ṭit dan turte NGAIPAWIMAWH EM EM chunga hmalak ni tak tak sela.....!!!!!!

    Tin, Mizo te'n tourists hip kan awh rual hian, "tourism satliah" ni lovin, *Ecotourism* zawk hi ngaisang tlat ila (eco-friendly leh sustainable thei ang berin). Tourism satliah hichu, ramdang paw'n an uar teh meuh! A 'damaging' na tamtak a awm avangin, an harhchhuak chho ṭan ve mek chauh a ni a, ecotourism lam hawiin..... Chutiang zawnga kan mithiamte'n hma an lak ve ngei ka beisei..!!🍃 Engpawhnise, kan rilruah Reiek Tlang (Biodiversity, life-forms, flora & fauna awmna hlu tak🌳🌱) hi, artificial *MAN-MADE* wonder leh heritage site satliah, 'life' sustain lo, biological diversity 'sustain' ve lo - Pyramid, Great wall of China, etc. tihvel nen, a 'maintain' leh treat dan tur a inang lo hrim hrim tih hi theihnghilh lo bawk ila..... Kan vei tlang hrim hrim a, helama kan aware hrim hrim leh, debate a awm tehi mitamtak kan infinchhuah phah a, rah ṭha a hrinchhuah ka beisei. Environmental
    protection leh sustainability lamah
    ka ṭhalaipui tamtak aware an awm
    tih hriat tehi a lawmawm.🍃👍🏻

    ReplyDelete
  10. Reiek Tlang hi kum 7/8 liamta vel khan kan tunu vairama lehkha zirin a thiante leh eng emaw hna tul avanga sap lo kal te pawh Reiek Tlang leh Hmuifang Tlangah te hahchawl tur leh in tih harh nan ka lo len khawthawn pui ve tawh a, khatih lai kha chuan a la ziaawm areng viau mai, kum sawm em pawh a la liam lo nain in comment ho kan chhuar atang hian tan lak a ngai hle mai tih a hriat khawp mai. Heti lama rilru leh tha sengtu zawng zawngte ka thlawp tlat che u a ni tih ka rawn sawi ve a ni e.

    ReplyDelete

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post