NAUPANG

- HC Vanlalruata
Principal correspondent,PTI


Mizorama kan ţhan-mawh-bâwk pakhat, kan inchhungkhur leh khawtlanga naupang ţhan chhoh dan fuh lo hi tam tak chuan kan vei lem lova. Zirna lama ţhahnem ngaih vang ni hranpa lova  naupang enkawl ţhat peih loh vanga tu leh fate hostel a dah ta mai maite pawh hi kan tam ngawtin an sawi a. 

An ţhat chhuah theih rinna nei tak tak beseina nei chuang lova, ruihhlo ngai leh zu ngawl vei avanga kan tu leh fate home/rehabilitation lama kan tir liam ţhin nen hian a lĕm chuang lova. Simna nun beisei hauh lova, Krismas emaw chhungkaw hunpui emaw chhunga an lo nghei zawk theih beisei a gospel camping lama kan tlangvalte tirh liam chĩng hnam kan ni.  
Kan inngaihtuah chiang em? Kristian sakhua kan vawn hnu a kan khawtlâng nun inthlâk hi a ţha lai awm lo tawp chu a ni lova, inchhungkhur enkawlna leh inthununnate, khawtlang kalphunga nunţha leh thil ngaihhlut inthlâk nasa lutuk hi a chhe zawngin kan kalpui nasa a. Mingo tihdan kan entawna kan lâk kawngah an nun ţha lai aiin a chhe lam kan la nasa a. An taihmákna, an teirei peihna, an rinawmna leh an tih tak takna lam aiin an nawmsipbawl dan, an incheina, an intih lal dan (VIP Culture/British Raj legacy) kha kan entawn nasa niin a lang a, chu chuan vawiin thleng hian kan khawtlang leh mimal nunah kan la buai phah niin a lang.
Mizote nihphung chu mipa lalna leh thuneihna (patriarchal society) ni ţhin, râl leh sahrâng laka an nupui fanau bakah, khawtlang humhim kha mipa tihtur (duty) leh mawhphurhna a ngai hnam kan ni a. Hmeichhiate kha chaklo zawk leh dàwm ngai an ni tih an hre chiang hle a, chumi hawi zawng ni àwm a an tawngkauchheh leh thufing tam tak kha hmeichhe rahbehna leh hmuhsitna lam ni lovin, chhungkua leh khawtlang nuna mipa pawimawhzia tarlanna a ni zawk ţhin a. Inchhungkhur leh khawtlanga inenkawlna leh thununna lek tur chuan dân fel tak zam a ngai a, chu chu Mizote hnam anga an dam khawchhuahna thurúk (survival technique) a ni. 
Mipate chu chhungkaw enkawltu leh nupui fanau châwmtu an nih piahlamah  khawtlang nunah an pawimwh a. 

Zawlbuk awm hunlai phei kha chuan mahni inchhungkhur mawhphurhna hlen chungin, an khaw sipai leh police nih an fâwm kan ti thei awm e. Lal leh a khawnbâwl upate thupek kha val-upate kaltlangin an kengkawh ţhin. Indo leh ramchhuah ngawt a ni lova, naupang lo ţhang lian mekte thununna a kaihhruai a, mi puitling ni tura chher kha inchhungkhurah leh páwn lamah khawtlanga mipate hna leh mawhphurhna a ni. Tun dinhmuna naupang enkawl leh zirna lama kan hlawhchhamna nasa tak hi, inchhungkhur bakah khawtlang inthununna ţha kan nei ta lo hi a ni ber.
Pehhél kual vak lo leh mi pawisawi hlau lem lovin sawi ta phawng phawng ila, kan ţhalaite nun kawng dika an kal loh chhan lian ber chu chhungkua, nu leh pa leh khawtlang hruaitute bakah kohhran tihdan fuh lo hi a ni a. Zirna kalphung kan pawngsual dan leh a hun hma a kan tu leh fate sikul kan kai tir hma lutukte, hnam naupang, pâwngpaw hmanhmawh kan nihnate hi kan khawtlang nunphung (social fabric) tichhetu leh tichingpentu a ni. Kan tu leh fate ngaihtuah hman mang lova khawtlang leh kohhrana pi leh pu, nu leh pate kan inhmang nasa lutuk hian an sĕn lai leh enkawl an awlsam a, an puitlin hun atana an nunphung leh zia siam a hunlai tak hi kan ngaihthah hun a ni miauva. Tleirawl leh naupang ruihhlo ngai leh zu vanga harsatna nei kan ngah a, zirna lamah pawh mipa-in hmeichhia an tluk ngai ta lova, hna thawktu tam ber pawh hmeichhia an ni ta a, kan Mizo khawtlang nun chu a hming chauhva ‘patriarchal society’ a nih tak avangin kal ngaihna kan hre ta lo a ni. 
Mizorama kan kal fuh lohna pawi ber chu, a bul ţhut, naupang enkawl chhoh a nih lai a kan tihfuh loh hi a nih thu kan sawi tawh a. Sorkar nau-awmna hmun (anganwadi centre)-a tu leh fa dahtute hian rual-awt êm êmin, an tu leh fate hi sapţawng zirtir a, ABC leh a piahlam deuh thlenga zirtir turin anganwadi worker te hi an beisei ţhin tih Social Welfare hnuaia ICDS a thawkte hian an sawi fo mai. Anganwadi centre hi sap sikul (English medium school) a ni lova, nau awmna, a bik takin thingtlanga an nu leh pate’n thlawhma lama hna an thawha an chhungkua an châwm kawnga lo ţanpuina atana nau lo awm chhâwkna/lo awm sakna hmun chauh a ni. Zirna-in (educational institution) a ni lo hrim hrim. 

Chubakah India rama zirna lama mithiamte duhdan phei chuan, kum 4 an tling dêk dêk a, sikul kaltir a Kindergarten siam chawp ang hi an duh lo hulhual a. Keini’n sap sikula kal tir a KG (kindergarten) 1 leh 2 kan tih ang hunah hian lehkha tak tak an zir hi ţha an ti hauh lo mai a. An zir chianna aţanga an hmuhchhuah chu, naupang hi kum 6 an tlin hma chuan an khua/vengah khan pangngai takin seilian sela, an nu leh pa, unau, chhungkhat laina leh ţhiante nen nunphung pangngai zawh chho sela, sikul kal kher lo khan nundan phung pangngai zir se an duh a. KG-1 leh 2 vel hi a ţul an ti lem lo. Kum 6 an tlin hunah erawh chuan naupang lehzual nun kalsan hret a thiamna nei tura zirna lam hawi a, lehkha an zir (formal education) ţan chauh kha an duhsak ta a nih chu. 

Nu leh pa hmanhmawh lutuk avanga naupang lutuka ‘Preparatory School’ an tih mai a, naupang la no lutuk an kaltir pawizia hi ka hmu ve tawh tlat mai. 
Australia rama tu leh fa nei pakhat nena kan titi dun ţumin hetiang hian a sawi a. “India ramah chuan naupang hi kum 6-ah sikul kan kaltir a, Australia-ah chuan kum 5-ah an kaltir thung. Kum nga an tlin hma chuan nau-awmna hmunah an dah a, chutah chuan lehkha zirtir lovin naupang nunchan’ pangngaiin an awmtir a, a buaipuitute erawh chu naupang enkawl kawng hrang hranga doctorate degree nei vek an ni a, thiam bikna kawng hrang hrang nei hran an ni vek bawk,” tiin. Mingo tihdan kan entawn dawn rau rau chuan hei hi entawn chi a nih hmel e. Kan páwngpaw hmanhmawh avangin kan dai baw rei ta hle. Sapţawng thiam tir kan tum luata kan tu leh fate ţawng chungchanga an piangsual hi kan hmu thiam thei lo emaw ni tih tur a ni.
Hman deuh khan infiamna lama inhmang tak, kan ţhianpa chuan Mizote’n infiamna hrang hranga kum dik lova (insawi naupanga) kan khelh ţhinin nghawng ţha lo tak a neih dan min hrilh tawh a, “Kum 13-17 inkar velah chuan India ramah kan lang pha a, mahse, inelna sang tak tak chinah eng kan ang thei lo. Kan kum kan tihdik hunah India ram pumah pawh kan la chak ang a, khawvelah kan lang thei chauh ang,” a ti ve tlat mai. 

Zep lawk ila, kum zêp rũ (inziak naupang) a sorkar hna rei tak tak (kohhran hruaitu tiamin) thawkte’n Pathian thu tlawhchhan a, kan tu leh fate dikna leh hruai ngil kan han tum hi chu a zahthlak ngawt mai. Eirũk hmangin hmeithai zu fun khat kawl zilh nĕn a lĕm chuang lo. 

A tir aţanga fuh lo, naupang enkawl kawnga a bilha tho lo kan nih avang leh kan khawtlang nuna kan Mizo nun leh hnam ziaráng kan hloh tawh avangin mipa aiin hmeichhia-in lehkha an thiam zawkin hna an thawk nasa ta zawk a ni thei angem? Sap sikul ţha pui pui ni a ngaih kan ngah a, kan tu leh fate’n sapţawng an lam puam thiam êm êm tâk hnu a India ram pum inelna UPSC exam-ah te, doctor leh course dang dang zir tura intlansiakna NEET ang chi-ah te tlángmi tana hauh bik chin pawh chang pha lo hnam kan ni ta hi engtia sawi fiah chi nge ni le? Sapţawng leh vaiţawngte hi inbiak pawhna (communication) atan a pawimawh a, India ram chhunga vaiţawng leh sapţawng thiam a pawimawh ang hian, khawvel hmundangah sapţawng thiam pawh a pawimawh tih loh rual a ni lo. Mahse, ţawng thiam hi lehkhathiam tehna ber a ni lo tih kan hriat a hun tawh a, mahni ţawng thiam lo phei chu hmuhsitawm mai kan ni.
Naupang kan enkawl seilen dana chhungkua leh khawtlang kan hlawhchhamna hi kan inenlet a ngai hle mai. Ţangkaina nei lem lo mahse, ruihhlo a tih loh chuan tu fa mai pawh hi mifel an ni ta ringawt mai a, lungchhiatthlâk tak a ni. Zirna kawngah pawh hian engatinge kan hetih tak tih hi zawn chhuah a ngai a, kan Mizo nun a letling zawnga kal, kan tlangmi puite pawh tluk lo chho mek kan nihna aţanga min beng harhtu tur hi kan mamawh a. Education Reforms Commission satliah ni lo, kan zirna kalphung dik lo leh ţha lo, chhawr tlâka zirlai chhuah thei lo thlak thleng hlawk thei tur khawp a, kan dinhmun zir chianna hi a pawimawh takzet a ni. Ţawng dang thiam êm êm, mahni pianpui ţawng thiam loh kha chapopui a, certificate ropui tak nei chunga eizawng thei leh chhawr tlâk thiamna nei si lo kan ngah ta mah mah a ni e!

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post