MIZORAM BUAI LAI A THILTHLENG RAPTHLAK ZUAL TE


          +++++

 Kan Biak In tamtak an hal a khua an hal bawka. Kan nula leh Nu tamtak an pawng sual a. Keni hnam tlemte min awp reng duh hi India Sorkar tan thil zah thlak tak ani, Tka Zote Thankhuma.


--
Mizoten Mizoram kan luah hma hian, Meitei leh Mirawng te anlo awmtawh thin a. mizo te hian kan luah tan chiah kum hi hre thei tawhlo mah ila AD 1650 tekha chuan kanluah nghet hle tawh awm e. Meitei leh Mirawng te pawh in chenna tlak a an ngaihloh  he ram hi Zofa ten kan luah hma chuan tu ram mah nilo "RAM RUAK" diktak ani. Kan Lal te kha an fakawm em em hlawm a khawthlang lam ah ram zauhna a awm tawh silo chhaklam ah Siakzapaua te an ngam bawk silo. Hriamhrei tur Thir an ma mawh si, an zuam zawng khawthlang lam Vai an zu run fo mai pawh kha thilmak ani hranlo . 
    A tawp ah British Sorkar pawi ansawi ta a. British ho chuan kanram leilung It na chhete mah neilo in leh a chhunga Cheng te hnam kawlhsen lutuk awpbeh min duh vang ringawt In 1872 chho atang chuan min rawn luhchilh tan ta a, mizo Lal te pawh Bawrhsap thu neihna hnuai ah, Vahai Lal, anglek in anlo lal ta a. Zoram independent alo tawp ta.Sap ho hnuai ah kanlo kun ta a.
     1910 ah chuan mizo upa ten Vanduaina lantir tu nia an ngaih, Simeikhu ( Halley's comet) chu van boruak chanve awh hmawk khawp khian arawn zam ta ruih mai a, an hlauhthawn ang ngeiin Kum 49 dan a lo thleng thin Mautam tram rapthlak tak chu a rawnthleng zui ta ngei mai bawka, khawtin ah thlawh hma zawng zawng Sazu in a seh zo a Mizo mipui te chu thlaphang takin an awm ta ani, Mahse  chutih lai a Bawrhsap, W.M Kennedy chuan Tlawng lui atang in Silchar buhfai a chah chhuak nghek mai a, Sairang atang in Bawng tawlailir in an phur chhuak a Khawtin atang in "A ba" in an phur luih luih mai a, a hnu bawrhsap. J.Hezlet chuan Chung an buh ei man chu a rawn thing tan ta a pawisa nei awm heklo Kuli ah an tlak ta hlawm a an nin zian chu an hrilhfak atling.
   1946 alo herchhuah chuan India ram chuan Independent ahmu dawn tih a chiang ta a, politic chu sawi loh Highschool chungchang tak ngial pawh sawi ri ngam ngailo khan Bawrhsap A. Macdonald-a chuan political party din a phalsak ta thut mai a, Khang hunlai a hnam mawl tak Mizo te tan khan thu mum neih ahar em em mai a, Politician lekhathiam awm chhun, Pu.Ch Saprawnga lah kha kan hmakhaw ngai tu, Sap ho ngaina lo zet mai, bawrhsap nen a intai ran mai kha alo ni bawk nen, Pu. R Vanlawma te nen an ngaidan a lo phir ta chiah mai reng a, India independent hunah engtin nge kan awm ang? tih kha an buaina ber ani, Mc Donald a lah khan thurawn minpek tur a hre mai biklo. Crown colony in la awm ila minduh hle na a, Mizopa ngat kha duhlo an awm tlat, Scottish patren tih te an han sawi ri a, Mahse sawi tawh angin India hnuai a min awmpui tum ngawr ngawr kha an awm tlat a, Chungmi te chuan thingtlang pa ho hnen ah," Chi" ringawt te kha an au hla ani, Assam Sorkar atang in palai anlo kal a Foreign, leh defence India Sorkar in Chang se a bak zawng nang ni in chang ula tihte an rawn rawt awm e, Mahse thutluk na mumal awmlo vin thimtham dai tak meuh in India Sorkar hnuai ah chuan kan han awmta phawt mai a.
  1958 ah Mau a rawn tam leh ta ngei mai a, Assam Sorkar hnuai ah District council neiin kan awm tawh a THLA A MUANG HLE MAI.
   Mahse Assam Sorkar chuan mautam tram lo thleng tur  hi an awih thei derlo, an mi rawn tirh lah chuan "Mau atam lo, Sazu ka hmulo" ati liam mai mai a.
   Mizo mipui te ngaihdan ani talo aniang mahni a ro In rel ngei tul tih na alo lian ta a Pu Ladenga Party thar din MNF chu an bawih ta ruih ruih mai a Khawtin ah Volunteers din In sipai lam an zir tlut tlut mai ani.
    1966 February ni28 ah chuan MNF party committee Sangber chuan Mizoram chhunga India sipai camp zawng zawng Lak fai vek a, March ni2 a  independent Puan tur a ti ta bur mai a, Chutih lai a Mizoram Sorkar Defence secretary, Pu. R. Zamawia chuan Mizoram a india sipai camp awm te la fai vek tur in thupek a chhuah nghal a, Chu thupek chu March ni2 hma a thleng hman ngei tur in Lunglei leh Champhai lam ah te tlanpui nghal ani ta a.
   
  Lunglei
    
 Lunglei Assam Rifle camp hi east Pakistan a tanga anlak Rifle 10, hmang in lak an tum phawt a, Camp bul lawk a awm BSF camp leh Assam police camp chu lak hmasak an rawt a hetih lai a mizo tlangval Assam police tanglai thenkhat  thurual pui in Awlsam takin an han la phawt a, abul lawk a BSF camp pawh chu bawhthut policy hmang in an la leh tamai a, Silai 73 zet annei ta, Lunglei Assam rifle camp pawh lak mai an beisei tehlul nen an inkap ta nghek nghek mai a nithum lai an in kah hnu chuan Tui leh chaw an nghei tanta a mizo sipai lam hian an wireless Pu an kah hlum vangin Lunglei Assam rifle chuan chhantu anko theilo an commander Lt Agarwal chuan inpek mai a remti ta a, Rifle 85.LMG 3. 2inch motar 3. Leh Grenade leh silai mu tamtak chu Mizo sipai ten an man ta a.

   Champhai.
          -------  
 Champhai camp hi Mizo sipai tamtak in an hual nghal a, Thingfak leh Rifle tlemte nen an luh chhuak tamai a, Sipai camp a silai awm zawng zawng leh Ration silhfen te nen mizo sipai te kut ah a awmta a.
      A pawi mawh ber Aizawl ah anche sual ta. Mizo sipai ten hualbet tlat mahse  Jet Fighters chakchi a rawn virlut ta a, duh lai lai ah bomb a thlak a Puakrang in a tlir khum nghek nghek bawk a, kan zawl khawpui chu a kang ta hum hum mai ani. Heti khawpa thin ur leh tur si chuan tha taka min enkawl mai awm , chu mai duhtawk lovin Sipai division khat zet an rawn lut ta nguai nguai mai a, Vairengte tlangval inkhawm bang hmuh nawm titak a lo thlir tu chu Bible nen sawp nuaih khawp in an rawn kap hlum nghal a, Durtlang an rawn thleng a Laipui nen mortar nen  Aizawl an rawn bom nghek nghek a Havy machingun in an rawn phuh chur chur bawk a, Mizo sipai te pawh, in saseng lothei anni talo.
    Lunglei te Champhai te anlak let hnu chuan khawvel chanchin ah pawh in Ambush na Rapthlak ber ber a thleng tan ta a, 1966 - 69 inkar chhung ngat phei kha chuan khawvel  rambuai ah hian ala rapthlak nge nge ber awm e, Vai sipai lam tan pawh  thin thi a mut chu a har hle ang thih lah an thi hnem.

   Hnahchang mipui te tawrhna.

Dt 7 February 1967 hian Eagle brigade Col.F. Pawzawna hoten Hnahchang Camp lak tumin ankap a, an hual bet tlat a vai sipai lam an tlawm trep tawh.   Mizo sipai hotu Lt.Col. Lalrikhuma chu an rawn kaphlum ta hlauh mai a, Mizo sipai lam chuan lak ngei tumin  an bei zui nghal a, Charge tawh mai tur tia an ngaihtuah mek  lai chuan Pangzawl lam atang in Vai sipai tamzawk an rawn thlen belh dawn ta a, Mizo sipai  lam in, in saseng mai tha anti ta ani. Vai sipai lo thleng thar te chuan mipui nu nau dai vel a tlanchhia chu an au khawm a Hnahchang khua In zawng zawng chu an hal veka,  Pangzawl ah an hruaikhawm ta ani. Ramhnuaia biru chhuak ngamlo chhungkaw 10 vel chuan Hnahchang ah chuan bawk khawh in an awm zui ta a, He bawk ah hian Mizo sipa, Pte. Kaptawna damloh vanga chawlmek leh L/Cpl Vanngaia, Sgt Lalzova leh Baitea te an riak a. 9.6.1967 khawvar tirh te ah  he Bawk ah hian Vai sipai an lut ta thut mai a, Sibudar pakhat chuan Lalzova te riahna in kawngkhar chu ahan kik dawt dawt a , Sgt Lalzova chu atho vat a kawngka a va hawn chuan  vai sipai ava hmu ta ani, chi-ai miahlo in a kir leh a a silai mk lll chu la in a load ri rawp a Vai sipai kawngka a ding chu a kap thal tawp a, a piah a ding Major chu ahan kap leh nghal a, athin urtawk lek in a kap hliam ta tlat  major chu a han au tuarh tuarh a pawn lam atang chuan LMG in an rawn Burst ta chur chur mai a,  Sgt Lalzova chu a nghawng ah an rawn kap tlang zawk a, a tlu thlawrh mai a Baitea pawh an kap hlum ta, chu Bawka  mipui awm zawng zawng chu an khalh khawm nghala, pvt Kaptawna damlo khawsik hluah hluah chu Major chuan iva rawn kal muang bikve tih pah chuan a kuai vanvadaka a chal ah chuan pistol chuktuah meuh in ahan kap thuai mai a, Mipui thukhawm chuan hlau thlabar takin an thlir thup mai ani.
    Chutia thlabar taka an thu khawm  lai chu Vai sipai te chuan LMG leh rifle hmang chuan an pawng kah ta chiam mai a, Puitiling 9 leh naupang 2 an vaiin 11 ankap hlum ta der mai a a Rapthlak ngei mai. 
  
     Zanlawn  Ambush.

      Chutia Ram a buai tak nuaih nuaih hnu chuan Mizoram Sorkar Vice president, Pu. Lalnunmawia chuan Vai sipai reng reng a rem chan na Hmun a piang ah kap hlum vek zel tur leh an Silai leh Ration a tam thei ang ber Laksak zel tur in thupek rumra zet mai a chhuah thar ve ta a.
   He thupek hi V Battalion command tu Col. Lallian-an alo hmuh chuan Phullen ram atang in Vai sipai Ambush na remchang zawng in an in ak chhuak ta sung sung mai a, Zanlawn leh Kawnpui inkar ah chuan anlo chang ta a.
     Dt ni 5 May 1966 ani a, Kawnpui ah chuan India sipai Motor convoy a ding nghuk mai a,  Zanlawn dai Metre 400 huam chhung ah  Mizo sipai ten Ambush position la in anlo Chang ve thung a,  Firing order zawn ah chuan Chilpuah bomb an kam a. Dar 2:35 pm. chiah ani ta, India sipai Motor tamtak chu an rawn inzui ta nguah nguah mai a, Motor hmasa ber in Chilpuah bomb an kamna a thlen hma Vai sipai motor jeep 4 leh Saktiman 5  chauh in ambush huamchhung anlut hman  Mizo sipai pakhat chuan silai ati puak palh ta tlat , Silai ari laklawh tawh, a hun hma a kah a ngai ta. Mozi sipai te chuan silai mu ren miah lovin an kap ta chur chur mai a, Vai sipai lam pawh in anrawn kaplet ve bawka, a Rapthlak nge nge ber awm e, Mizo sipai te hian delay group thatak an dah vang in Vai sipai Ambush huam chhunga lut velo,India sipai te hian chhan ngaihna an hrelo, Motor te chu grenade hmang in an bomb alh nghal vut vut a,  Minutes 30,zet an inkah hnu chuan India sipai lam silai ri a reh ta, motor kang khu vut vut karah ah chuan Vai sipai te chu an thi kawi neih nuaih mai a, Rifle16 Sten Gun 2 silai mu tamtak bak ah Ration an theih anga tam anlak hnu chuan Col. Lalliana hote chu an in saseng ta ani.
   Hemi tum hian India sipai lam hian mithi zat hi an zep tlat a. Vai sipai 40, zet chu thi ngei in an hria ani.

      Tualbung , 

Tualbung Vai sipai camp hi tlang chhip a awm ni in a hmun  hi a rem bawka an post commander hian in "Isua ho pawh in rawn thawk mah ula min ngam lo vang" tiin uan thu a chhak chhuak ani awm e, 
   V Bn commander Col Lallian an alo hriat chuan a hnuai a officer te a ko khawm a, Isua meuh cho tu chu eng tia tih tur nge?  Kah ngei tur ani.
     Vanapa Bn leh Lalvunga bn a tang in Major Lallawta ho platoon khat nen an beih rawn ta a, he camp ah hian Vai sipai 31 an awm a, 28 an thi a pakhat hliam in pahnih chu Selling sipai camp ah an vak lut hram ani.
Hemi tum hian Mizo army te hian,  LMG, 1. Stengun 1. Pistol 1. 303 Rifle 25. leh silai mu tamtak an lak sak ani.
   
Tualbung ambush 

Tuna kan sawi tur hi chu Ngopa khaw bul Tualbung dai inkah thu ani.
   9th Bihar Ngopa post Commander major Deswal Behari hi a sual em em mai a, Mi ln a luh thut thut a an thingrem hai sak vak te a ching a, khaw hrang hrang fang in operation nei in a zin dual vel thin a, chung ah te chuan Nula ngen te a ching thin Sialkal tlangdung mipui ten an tuar ta lullo a niang khawtin VC deuhthaw chuan Lalvunga batallion Co Col, Kapthuama hnen ah kaphlum mai tur in an ngen ta hial a, Ni 25 4. 1968 tlai lam ah chuan Kawlbem a tang a rawn kir leh lam chu an lo kap ta ani. He mi tum hian Vai sipai 20 an thi a 7 hliam an awm bawk,Mizo sipai pahnih an thi ve ani. rapthlak ve tak ani, he tiang a in kah na, mi 10-15 thihna tih vel phei chu swi sen pawh ani lo Mizoram buai kha chu Buai tak ani.
    Remna ni ah hian Mizo te tan lawmna vak tur a awmlo. a lawmtur chu Kan mawl luat vanga min awp lui tu India central Sokar khu an ni. An pawisa kan ba tam lutuk te hi an tan a zahthlak, Keini tan zahna tur pakhat mah  a awmlo ," Min enkawl theihloh chuan min chhuahsan  mai se." Tih hi Mizo thalai te thinlung luah tu ani ta reng ani.    

Independent ah chauh lo chuan hnam damna tak tak a awmlo. Tuikuk tak ngial pawh kan ngam tawhlo.

Ekhaii a sei lutuk leh ta.

 Remna Ni chibai vek u le.
  Mizo hnam dam reng rawh se. 

- Tka Zote Thankhuma.

1 Comments

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post