ZORAMIN ZALENNA A SUAL


 – F.Lalzuithanga

“Zoram,  ka Ram,
Lu chhum ban chhum huama
Kan pi pute sah zau;
Lui tin, tlang tin, mi hrang sulhnu,
Dawnin ka ngai hlu zual, ka Ram”

Kum 200 (AD 1700-1890) dawn mahni ramah lal hran bawla mahnia ro inrela thuneihna vawrtawp  neia  vawk lal len mai ni lova ‘Ni leh thla kara leng’  hiala lo inngai ṭhin  kan pi leh pute  chuan anmahni ram chin  humhalh nan leh an ram chhung humhim nan tha leh zung bakah chakna leh thisen hial sengin khang kum tam tak chhung zawng kha he Zoram hi hmelma leh dotu, an lei dote lakah an lo venghim tawh ṭhin a. ‘A ruh no no chhuakah’ tihna khawvelah an cheng  a ni tih inhre rengin chak zawk leh ding chang zawk nia hnehna hlado nena tlang an tlir theih loh chuan an leido leh an hmelmate kuta tluk luh a, Sal leh Bawih dinhmuna ding thei reng an ni tih kha hrilh nawn an ngai lo. Chuvangin, an ram chin  humhalh nan leh an thuneihna zauh belh zel duh vangte leh phuba lak nan hrim hrim te an

Laisuih 51

chhehvela hnamdang leh Vai-hote an run phah ṭhin a, an indo reng ṭhin a ni tih kan hria. Chu chu an khawvelah khan an dam khawchhuah theihnana tihmakmawh leh vawiin thlenga ‘Kan Ram’ tih tur kan la neih phah nachhan pawh a ni.

Kan hnam chanchin hlui(history) kan en chuan chhak lamah heng Fenngo te, Vaiphei te, Simte te, Sukte te, Zahau te, Halkha te, Thantlang leh hnam dang engemaw zatin he Zoram leh Sailo lalna ramte chu chhiah khua atan leh an thuneihna ram atana lak tumin an rawn run fo ṭhin tih kan hmu a. Heng mite laka Zoram  humhim a; an lalna leh thuneihna humhim tura Rolura thlah leh Lalsavunga thlahten an beih nasatzia leh nunna tam tak senga heng an leidote laka Zoram an lo humhimzia hi fak tlak niin Vanchhunga chuan “ Rolura thlahten ni sawm kal, mel 200-aia sei ramri an lo venghim ṭhin a  ni” tiin a sawi hial a  ni.

Pasalṭha Khawzaliana fate zinga a tlum ber Nikuala pawhin Thantlang leh Halkha lakah Zoram hi Vailen thleng khan a lo humhim reng ṭhin a. A pu Vanhnuailiana kum 1871-a a boral a, a thlahten thlang an tlak vek hnu pawh khan Nikuala erawh chuan a pu Vanhnuailiana’n “Khawchhak Tuipui leh Ṭiau inkar hi i hum theih chuan i ram a la ni ang” tia a lo tiam tawh chu tihlawhtlin ngei tumin Zoram chhak lam dai dovin hmelma lakah a  lo hum a. Amah avang hian Ṭiau thlang lama Pawih-hoin chhiah an khawn ṭhin pawh a reh phah ta a ni.

Mizo lal zinga Vai run kan hriat hmasak ber Lalrihua’na chuan kum 1826 khan Sylhet phaia chengte a run a. Hei hi ‘Sylhet phaia mihring samna(massacre in the

Laisuih 52

plain Sylhet)’ tia hriat a  ni zui ta nghe nghe  a. A run chhan pawh a lalna ram zauh duh vang a   ni. Chumi hnuah kum 1844 khan Lalsuthlaha chuan mi 200 hruaiin Zoram dep tlangrama an thuneihna leh lalna zauh tumin Tripura ram a run leh a. Ani hi Mizo lal zinga British kut tuar hmasa ber leh Zoram humhalh tum vanga Jail chhunga nun chan hmasa ber a  lo nih phah ta a. A hnuah a fapa Ngursailova’n a pa phuba lak nan tiin lal dangte  nen inthurualin Vai-ho hi a run leh nghe nghe   a  ni.

Kum 1868 khan Suakpuilala leh Vanpuilala-ten Adampure an run bawk a. An run chhan ber pawh eng dang ni lovin ‘Vaiho hian Tlawng dung an rawn hreuh thui lutuk tawh a, kan ram hi zahpah leh timna nei miah lovin an rawn nei zel a, kan ram vahna an tichereu nasa a, kan ram kan humhalh a  ni’ tih hi a  ni. Hetiang deuh bawk hian Cachar phai, an sai ramchhuahna ṭhina Vai-hoin thingpui huan an rawn siam a, an ram chin nia an hriat an rawn tichereu nasa lutuk duh loh vangin phuba lak nan kum 1871 khan Begkhuaia leh Sangvungate chuan Cachar Alexandrapur thingpui huan an run phah a. Hei phei hi chu Mizo Vai Run zinga hmingthang ber a  lo ni ta  a. James Winchester ṭhata a fanu Mary Winchester(Zoluti) an hawn avangin pi leh puten “Vailian Vawikhatna” an tih chu kum 1871-72 khan a thlen phah ta nghe nghe  a ni.

Mizotena an chhehvela hnamdang awmte an run fona chhan chu sawi tak ang khan an ram chin humhalh nan a  ni a. Mahni ram leh hnam hum ngam lo nih kha thil zahthlak leh tlawm thlak berah an ngai a ni. Hengte avang hian hnam dangte chuan ‘Mi Lu La Hnam’ ti hialin min hriat phah a. Mahse, Mi lu nazawng duha rammu a; mi that ṭhin an nih lohzia chu kan hre awm e. Ram leh hnam humhalh nan Ral lu an lak a ngai ṭhin a  ni.

Laisuih 53

Nimahsela, a hunlai khawvela ni tla seng lova roreltu Kumpinu (British) Sorkar chuan a ram chin zauh zel duhin leh sumdawnna lamah hma a zauh zel avangin kan pi pute sai ram chhuahna an vahchereu sak, thingpui huana an siam tak zel si avangin pi leh pute  chuan an theih ang angin an lalna ram rawn chuhbuaia an huan-thlai rawn pettute chu eng anga hlauhawm leh thiltithei nge an nih tih lam ngaihtuah lovin huaisen takin an dova, an zu run chamchi mai si a. Mi leh sa tam tak an inthahsak zelah chuan Kumpinu chuan ngaihthah theih an ni lo tih hriain a ram pum chu an lalna leh thuneihna hnuaia siam tumin a siruk lain an lo thawkchhuak ta nge nge a.  Chu chu “Vailen Vawihnihna”(AD 1889-90) tia kan sawi ṭhin hi a  ni.

Kan lal ropui Kalkhama leh Lianphunga te, chhim lalnu ropui Ropuiliani te leh khawchhak daingul Nikuala-te pawh British Sorkar laka Zoram hum tuma an beihna vangin man leh lung ina khung an ni a; Zoram chhan nan an nunna hlu tak chu Zoram pawnah Zoram tan an hlan ral ta hlawm a ni.

Hneh loh bei ta nafam chu rilruin ngam viau mah se hneh theih an ni ta lova; rilruah tlawm lo mah sela a chan chhe zawk an nih chuan inpek mai loh chu thlan tur dang awm hek lo. Kum 1890-ah chuan ‘Ni leh thla kara leng’ Mizo lalte rorelna leh thuneihna leh an lalna ram, tha leh zung leh thisen tam tak senga kum tam tak an lo humhim tawh  ngei chu ni tla seng lova roreltute kutah a lo tlulut a; kan zalenna pumhlum chu hlohin chhuhsaka awmin min hneh-chhuh ta a  ni. Tichuan British khua leh tui rinawm tak niin kum 57 ngawt an salah kan tang ta a  ni.

Laisuih 54

“Aw, chung Pathian!
Hnamtin khawngaihtu ṭhin,
I fate bawk kan ni
Mi hnuaia kan kun bik phal suh la,
Hnehchhiah leh bumna min dopui la,
Kan tih leh kan sawi apiang te
Pathian leh kan Ram tan ni se”

Awpbeh leh vaubeh nia ṭhendarh leh khuahkhirh chung si a Mizote min enkawl a. Kan nihna leh dikna chanvo rahbehsak chunga bawm chhunga sava ang zalena dah, mahse, zalen famkim si lova Kumpinu hrenga kan tan laiin khawvel hun inher danglam chho zelah chuan khawvel ningkhawng leh sukthlekte hre thiam turin khawvel tukverhah Mizote pawh kan dak chhuak ve tan ta a. Zirna leh Kristianna eng aṭanga thiamna kan chawk luhte chuan hmasawnna tam tak min thlen chho ve zel a. Pu Thanga’n ṭhahnemngai taka“ Mizo fate u Finna zawng ula, in theihtawpin bei rawh u” tia a fuihna thangkhawk ang chuan Zoram chhung mai bakah vai ram leh hmun hla zawk tlengin finna leh thiamna chi hrang hrang Zofaten kan zawngin kan tlan ve ta a Khawvel Politics inlumlet leh danglam chho zel avanga Indopui hial lo chhuakte chuan  Zoram Khawvelah pawh nghawng tam tak a nei a. Kan khawtlang leh ram inawp dan lo danglam chho zel leh finna, thiamna leh hmasawnna hrang hrang kalkawpte chuan Zofate thinlunga kum tam tak min awptutena an lo ṭhutbeh leh  upbeh tlat Zalenna rilru chuan hmun a rawn chang zau ve tial tial a. Mahnia ro inrel ṭhin leh indo reng ṭhinte

Laisuih 55

indona a reh a, lalte lalna leh thuneihna pawh chhuhsak a  lo niha hnamdang awpbeh kan nih takah chuan zawi zawiin inlungrualna, thawhhona leh  ṭanho thiamna kan nei chho ve zel a. Chu chuan Lal leh Bawrhsap hnuaia kun reng lova min awptute lak tal chhuaha mahni kea din duhna thinlung chu  kan lo pu ṭan leh ta a ni.

Kum 1910-a Bawih Ban chuan a hnu kum 1954-ah chuan Lal ban pawh a hring chhuak a. Kum 1927-a Kulikawn pa-ho Politics khelh vanga Bawrhsap-in lung ina a khung hnuah  kum 1946 a lo thlen meuh chuan Mizorama political Party hmasa ber Mizo Union chu a piang der tawh a. Tun hmaa pi leh puten tharum leh chakna hmanga thisen leh thlantui senga a taka an lo sual ṭhin Zalenna chu tunlai huna hmanraw lar ber Politics hmanga sual chhuah leh tumin pawl hrang hrang Mizo Union te, UMFO, Zalen Pawl leh a hnua EITU an tihte a lo  ding chho ta zel a. Tun hmaa Lushai Hills tih ṭhin pawh 1952-ah chuan Mizo District hming a lo pu ta bawk a. Kan rilru sukthlek leh kan hawiher chuan Zalenna famkim, mahni kea din  duhna leh Zofa hnam hrang hrangte tuma thuhnuaia kun bik tawh lova mahnia ro inrela ram khat leh hnam khat anga awmkhawm hun tur chu a thlir ber a  lo ni chho ṭan ta a  ni.

Mahse, vanduaithlak takin heng Zoram khawvel inlumlet laia kan hruaitu hmasate leh Pawl hrang hrangte  hian an tum ram an puitlin hmain kawng lakah an pengkawi a. A ṭhen an hawikir thul, a ṭhen an zuihral ta bawk si a. An tum ber mahni kea ding thei tur leh kan hnam puanzar zar ve tura tih tak arpa tuihala bei zui an awm ta lo a ni. Mizoram Bawrhsap  Macdonald-an a lo sawi lawk ang ngeiin India tuipui chuan Mizote

Laisuih 56

chu chhuak leh thei tawh lovin min chimpil dawn ta  mai niin a lang. Chumiina a nghawng thil ṭha lo tam tak chu sawi loha lumah dah ta ila. Sawi loh theih loh erawh chu pi leh puten an ngam loh vang ni hauh lova ralthuam leh thiamna leh chaknaa an khalh loh em avang zawka an hneh loh British Sorkar-in min chhuahsan hnuah pawh Mizoram chu mahni kea ding leh ta lovin Vai-ho(Indian) rorelna hnuaiah ngaihsak leh duhsakna dawng  lovin hnuchhawn leh ensan hlawh chunga awpbeh leh enkawl ni siin a lo awm phah ta zawk hi a  ni.

“Aw, Chung Pathian,
Mahnia ding turin,
Chakna,finna min zuk pe la;
Kan pi pute tlawmngaihna hlu kha,
Ṭhangthar zelah rawn chhemalh teh.
Kan rilru leh kan chakna te,
Pathian leh kan Ram tan nise.”

Nimahsela, Mizote rilruah Ram leh hnam hmangaihna leh humhalh duhna, pi leh pu aṭanga kan lo neih ṭhin leh mahni kea dina mahnia ro inrel duhna thinlung-Zalenna Meichher chu a la nung reng a. Hruaitu hmasate hmathlir thiam loh luatah Indian Union hnuaiah awmin kan chunga roreltute lo ni mah sela thinlung takin kan pawm thei chuang lova. India ramah hian kan hnam-bei (feel with at home) thei lo achha chu a ni. A chhan lian ber pawh pawh kan ram, kan khawtlang nun leh sakhua, culture, ṭawng leh pianphung leh kan hmel hrim hrimah Mizote hian Indian anna reng kan nei lova, kan danglam bik a  ni. Chu kan danglam bikna leh Vai huatna emaw ngaihsan lohna emaw chuan ram dang mia inngaihna (feeling of alienation) Mizote min puttir a; tin,

Laisuih 57

Vai-ho pawhin min khaw dang sial hmuh ve reng reng bawk a ni. (Zep nak emaw khang hun laia Mizote min hmuh dan dik tak chu Khawih-thiang lo-Untouchable ang vel a ni) Chuvangin, India ram hi mahni ram anga en kan thei lova kan en ngai bawk lo.

Tin, zirna leh thiamna kawng hrang hrangah kan tlan nasat avangin mi thiam leh ningkhawng hria an lo pung ta zel a. Chung mite chuan District Council thuneihna maiah lungawina an hmu zo ta lova; Politics-a dinhmun tha leh sang zawk neih duhna leh rualawhna nasa taka a neihtir tak zel avangin heng thilte hian tun hma zawng aia nasain Nationalism rilru nasa takin ṭhang leh thar, lehkha thiam ṭhalai lo chhuak zelah a neihtir nasa em em a ni.

“Harh la, Harh la, Zoram I tlai ang e,
Harh la, Harh la, hun tha a liam ang e;
Tho  la, Tho la, kein lo ding ta che,
Ngai teh, ri chu, Zalenna Dar a ri,
Tho rawh, hun tha a liam hma hian.”

Kum 1958-a Mizorama Mautam Ṭam lo thleng chuan a hnu zelah Mizoramah nghawng thui tak a nei a. He Ṭampui mitthi tuara Mizote kan awm lai hian min enkawltu Assam Sorkar chuan min ngaihsak lohzia a takin kan hmu a. Tin, heng hunlai Mizo District Council sorkar kan neih vete pawhin eng ruai an tih theih lohzia chiang takina  lo lang ta bawk a. Pawl thar “Mizo National Famine Front” chu Laldenga-ho  chuan  ṭampui tuar mangang kalkhawmte chuan dinin ṭampui mitthi laka Zoram hum tumin nasa takin he pawl hian hna a  thawk a. Assam Sorkar hnenah pawh vawi duai lo

Laisuih 58

ṭanpuina dilin nasa takin Sorkar an nawr a. An beihna leh thawhrimna vangin chhuanchham mei alh en mekten a thlawna buhfai ei tur dawngin  ṭampui lakah kan nung khawchhuak ve ta hram  a  ni.

Heta ṭang hian Mizote India hnuaia kan awm chuan kan him tawk tawh lohzia leh min ngaihsak ṭhat tawk lohzia te, keimahni ke ngeia kan din a ṭul thu leh  mahnia ro kan inrel loh chuan kan hmakhua tur a thimzia mithiam zawktena an sawi ṭhin pawh chuan mipui nawlpui rilruah thuk takin zung a kaih ve ta a. A hnu kum 1961, October 22 (or 28) zanah chuan “Mizo National Front” chu Laldenga President-na hnuaiah Mizoram Zalenna (Independent) thupuia neiin a lo piang ta a, an auhla ber pawh “ I Ram leh I Sakhua humhim rawh” tih hi a ni.

L.Keivom chuan “MNF nawrpui thlak hi India indan dawna Zofate pawlitiks mumang, kan mang ṭan  dawn chauhva tihbuaia awm chu mang  zawm leh kan duh avanga thil thleng a   ni ber” a ti lek fang a. Chu chuan  a sawi tum nia lang chu kum 1947 April ni 26 (or 21.8.1947?) a Mizo Memorundum Kumpinu Sorkar aiawha L.L Peters, Superintendent, Lushai Hills hnena an thehluh emaw Advisory Sub-Committee, ‘Bordoloi Committee’ an tih bawk hnena an thehluh emawa an thudelhkilh pakhat, “Kum sawm a ral hnuah chuan an duh hun hunah India ram aṭanga Lushai-ho an inlakchhuah chu phalsak an ni tur a  ni” kha  niin a  lang a. Mahse, ngun taka thlir chuan he MNF Independent Movement hi khang hun laia kan mangphan, tharthawh lehna mai a  ni lova. Hmasang ata pi leh pu hun ata tawha tu hnuaiah mah kun lova mahnia ro inrel ṭhin hnam kan nihna, mahni lalna tlang

Laisuih 59

leh ram ṭheuhva Independent ram  ṭhin kan nihna rilru la nung reng avang zawka he Independent Movement hi lo chhuak a, Nationalism rilru pu kan ni tih hi a rinawmin a pawm tlak em em a  ni. Chuvangin, pi leh pute sah-zau leh humhalh ṭhin ram ngei kha ṭhang leh tharte chuan humhalha kan Zalenna kum tam tak kan lo hloh tawh ngei chu neih let leh duhna rilru neiin engkim huamin an rawn pen chhuak a. Pi leh pu huna kan Sailo lalte leh pasalṭha, ram leh hnam humhima humhalh tura nunna hial chana lo bei tawh ṭhinte hniakhnung rawn zui leh ngam hmasa bertute chu he MNF Independent Movement avanga Zalenna sualtute kha an lo ni reng mai. Chuvangin, Laldenga’n a “Mizoram Independent sual nan thisen far khat mah a far lovang. Amaherawhchu, kan Independent ram humhim tur chuan thisen chu a chhuak ngei ang,” a lo tih awmzia pawh hi a rilin Sailo lal hnuaia Independent ram ni ṭhin, kum engemaw zat sipai chakna leh thiamna hmanga min awpbeta kan zalenna min hnehchhuh laleta Zalenna nei let leh tur leh chu kan ram independent ram nihna humhim tur chuan thisen leh tui tam tak a far chu a lo ngai dawn reng a ni.

“Harh ru, Harh ru, aw hnam huaisente u,
Bei ru, Bei ru, hmalam pan zel ula,
Zam su, Hlau su, thinlung tihuai rawh u,
Ngai ru, Ngai ru, chu tawtawrawt a ri,
Bei leh ngam ngei turin min au”

Tichuan, Tang ang maia a thawm chauh hriat tur awma a tak hmuh tur leh bawhzui awm chuang si lova kum engemaw zat ṭawngka maia an lo sawi ṭhin ‘Zoram

Laisuih 70

Zalenna’ chu MNF party chuan thupui berah rawn neiin a rawn dinchhan takah chuan an Policy ber pawh- Mizoramin Zalenna sang ber a nei a. Mizo hnahthlak zawng zawng inzawmkhawma rorelna pakhat hnuaia awm te, Kristian Sakhuana humhim leh Mizo Hnam tihhmasawn leh chawikante a nih vangin Zoram Politics chu he MNF Movement hian a rawn sawi danglam dawrh a.

Mizote hnam hrang kan nihna leh India mi kan nih lohna, kan danglam biknate chu uar taka rawn tlangaupuiin ‘Mizote hi HNAM hrang, Nation kan ni, tiin Nation hrilhfiahnate an thehdarh a. India leh Assam Sorkar-ina kan ram an enkawl danah hmasawnna tak tak a awm lohzia leh hmasawnna hna thawh nan  kan kum khat Budget pawhina Sipai ṭanglaite kumkhata an chhungte pawisa an rawn thawn zat pawh a tluk loh thu te, India chu Hindu lalna ram, Hindu ram anih avanga kan Sakhua thlenga min chimral mek zel thu leh kan dikna chanvo pawh min rahbehsak dan te, kan Court neih ve chhun pawhin hnamdang(vai-ho) chunga rorelna/thuneihna a  neih loh dan te, India Independent dawna Lal leh hnamchawm aiawhtena Memorundum an thehluhah pawh kum 10 hnuah chuan duh chuan Independent leh thei turathu an delhkilh dante (hei hi a nihna takah chuan British Sorkar hnena an thehluh kha a  ni a. Khatih lai khan Britain Parliament inthlanah khan  Pu Churchill-a kha lo tling ta sela chu he Memorundum hi an ngaihtuah ngei mithiam ṭhenkhat chuan an ring nghe nghe a ni) leh Independent chu kan damkhawchhuah theihna mai ni lova kan dikna leh chanvo anih thu an sawite chuan mipui rilru pawh a hneh hle a, a bikin ṭhalai laah a tla na hle a ni.

Laisuih 61

Mipui nawlpui lam pawhin Zoram independent chungchang hi an bawh nasain abikin ṭhalai lamten an bawh nasa zual a ni. Kum rei loteah Independent Movement chuan Zoram Khawvel chu vahchap kang ang duai duaiin a nghawng chhuak thuai a. ‘Mizo tlangval ka ni’ inti tawh chin phawt mai chu he Zalenna Movement-a tel ve lo nih zahthlak khawpin he Zalenna Movement hian Zalenna suala Zoram humhim turin Zoram ṭhalaite a ko chhuak vek ti ila kan uar a  ni kher lovang. Chutianga mahni ram leh hnam humhima Zalenna Meichher Zorama chhit en leh tuma Mizo tlangval Volunteers, a sing rual han phusa vel chuan Zalenna kan hloh aṭanga kum 76 hnu, kum 1966 March Ni 1-ah  Mizoram Political Independent chu puangin kan lal ropui tak takte leh kan pasalṭha mual liam tawhte sulhnu chhunzawmin  kan ram leh hnam Zalenna chu ralthuam leh tharum chakna hmangin, thisen leh nunna tam tak sengin an lo sual leh ta a ni.

“Hei kan tum ber lo ni tawh se,
Mahni hnam puanzar hnuaia ding tur leh
Rinawmna leh huainaa lo inthuam fo hi”

Sociologist-te chuan buaina leh tharum thawhna lam chi reng reng thleng ṭhin hi stage 3-ah an ṭhen a. Pakhatna chu, ‘Tension’ tih  a ni a. Boruak inmun chhoh lai leh zungzam a neih lai a  ni ber a. He Zalenna Sual (Struggle for Freedom)-ah pawh hian a Tension lai, boruak inmun chhung hi a rei khawp mai a. Kum 50 dawn a awh a ni. Chu chu awpbeh leh hnehchhuh nih inhriaa

Laisuih 62

tal chhuahna rilru kan put ṭan aṭang khan a inṭan a. MNF Party din hma thleng khaa  huam a  ni kan tithei ang. He hun chhunga a chinfelna awmchhun nia lang chu duhthlang theia kan awm laia Independent lo thlan mai kha a ni. Mahse, chu chu tih anih tak si lohvah chuan hmalam panin a kal ta zel a ni. A dawt leh chu Conflict Stage an ti a,  Tension huna buaina leh thil inmung chu chinfel anih loh chuan Conflict stage-ah a lut chhova a harsain a khirhkhan tual tual ta  ṭhin a ni.

He huna Zoram a awm lai hun chuan “Bang Rawh se” tiin Sorkar dinglai duhkhawp lohna au-aw leh dodalna au-aw a ring tawh hle a. Tin, MNF Party pawh lo ding tawhin a dinchhan leh a kalphung rengah Zoram chuan hmabak khirhkhan tak a hmachhawn tih chu mi thil chik leh hmathlir thui deuhte chuan he hunah hian an hrethiam vek tawh bawk a. MNF pawh Zalenna sual tura inpuahchah chhoin East Pakistan leh China lamahte mi tirin boruak a alh phut pawha tui-fimin a daih loh hnu pawha tui-nu hman mai tur a chhekkhawl ṭan hun lai a  ni. Khatih lai hunah khan Zoram hmabak Buaina leh Zalenna Suala beihna chu chinfel theih a la ni ngei a. Mahse, chinfel lohvin hmalam panin a kal zel a. A tawpkhawkah Violence Stage chu a thleng ta nge nge a. In leh lo leh bungraw tam tak tihchhiat niin thisen leh nunna tam tak luangralin, nunau  leh pawisawi lo tam tak Sipai kut tuarin an thi a.

He hun hi Stage of No Return an tih ang ngeiin duh hun huna tawp maithei a  ni tawh si lova, kum 20 ngawt Zoram chu Rambuai a lo ni ta a ni. Politics thila kan chanvo te, ei-bar leh hmansawnna kawnga kan chanvo leh dawn tur angte chang lo leh dawng lo nia inhriatna

Laisuih 63

leh kan duh ber mahnia ro inrela Zalenna pumhlum kan neih lohna chuan kan dinhmun leh nihnaa lungawi lohna (feeling of Deprivation) min neihtirin chu chuan mahni dikna leh chanvo chan tuma engpawh huama eng hmanrua pawh hmanga beih duhna min pe ta a, kum 20 chhung teh meuh  zalenna sualin MNF chu a rammu ta a  ni.

Harsatna leh buaina hrang hrang karah, chhunglam leh pawnlam aṭanga dodalna leh  beihna hrang hrang hnuaiah, mahni in lum leh lo chhuahsan a, nupui fanaute kalsan a, ramhnuaiah chaw lo leh tui lova harsa taka nun khawchhuah tuma bei a; ram leh hnam tana nun thapa hmelma leh ral hmaa tlawm tum  ngai lo Hnam Pasalṭhaten kum 20 chhung Zalenna  suala ram ropui leh lian India thih ngam lu pua a dona khan an tum ber Zalenna Famkim chu hlawh chhuak ta lo mah sela, khawvel hriatah Mizote hi tute nge kan nih tih a puang chhuak a; khawvel hriat tham loh hnam tlemte ni ṭhin kha kan chanchin chuan khawvel a deng chhuak a, kan chenna ram zimte pawh khawvel Map-ah a lo chuan ve phah ta a.

Mizo Hnam tundin leh chawisan tumtute avangin khawvel hriat hnam kan lo ni ve ta a  ni. Kan vawiin dinhmun kan thlen theihna tur hian thisen leh nunna tam tak a luang ral a; chuvangin, he Zalenna suala beihna hi engtikawng mahin ngaihnep leh sawihnawm theih a ni  ngai lovang. Hemi ngainep leh hmusita sawihnawmtu chu L.Keivom ṭawngkam takin “anchhepui dawng tlak” a ni.

Pi leh puten Kumpinu sorkar tharum leh chakna chuan an ngam lo ang khan ralthuam chakna

Laisuih 64

hmang ringawt chuan kan buan India hi hneh theih a ni lova; kan tum ber mahni hnam puanzar zara zalenna famkim neia mahnia ro inrel chu theih rih loh mah sela, he ZALENNA MEICHHER hi Zofate thinlungah a mit tur a  ni lova; engtik niah emaw chuan ṭhang leh thar chhuan lo awm zelten an la rawn chhem alh tura kan vawn nun reng a ngai a  ni. A chhan chu he Zoram hi Zofate chenna tura Pathian siam anih avangin a neitu chu a chhunga chengte kan ni a.

Pi leh pu aṭang tawhin Martar-te thisena humhim leh humhalh a lo ni tawh  a.  Khawvel hriata hnam zahawm leh ram ropui  ni tura siam hna  mawhphurhna chu kan zavaia chungah nghahin a awm tawh si a. Chumi atana Mizo National Front-ten Zalenna Sual-a hma  an lo la a, sul an lo su hi a ropuiin ṭhangtharte hian Chawimawina Nopui hlan chung zelin an hnathawh chhunzawm zel hi kan tihtur leh bat a  ni tih  hre rengin kan puanvente sawichhingin hmalam I pan zel  ang u.

“ Aw, Zoram lungphang suh la,
Hnutiang dawnin hmatiang sawn zel la;
A lo la her chhuak ngei ang kawlah,
Kan nghah Zalenna Ni eng mawi chu”

020911-Saron

Laisuih  65

Book References:

1.B.Lalthangliana:Mizo chanchin (A Short Account)

2.R.Vanlawma :Ka Ram leh Kei

3.L.Keivom:Zoram Khawvel Vol 2

4.L.Keivom:Zoram khawvel Vol-7

5.Col.Lalrawnliana:Zoramin Zalenna A  Sual Vol-1

6.C.Lalbiakhnema:Mizote leh Politics

7.F.Lalremsiama:Mi Lu Lak leh Vai Run Chanchin

8.Isaac Zoliana:Laldenga

9.Laisuih- :Ram Leh Hnam Humhalh Nan

10.Zikpuii Pa Hnuhma :(A collection of Zikpuii Pa Essay)


(NB: A thupui hi MNF-IN ZORAM TAN ZALENNA A SUAL tia vuahin MNF Golden Jubillee lawmna essay open category ah khan lawmman pahnihna a dawng a, remchan zawkna  leh huap zo zawka ka hriat vangin tuna mi ang hian ka thlak ta a ni.)

Laisuih 66

*Laisuih: Lalzuithanga, F. Laisuih (Essays and Criticism). Aizawl: Mizoram Publication Board. 2015. Print.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post