- PS Haokip
B Vengnuom,
Churachandpur
Sir George Abraham Grierson, Superintendent of the
Linguistic Survey of India chuan kum 1904-ah khan kan ram-leilung neitu nihna
chu ‘KUKI COUNTRY’ tiin alo record a ni. Keini Zo Hnahthlak hnam peng hrang
hrangte hi tunhma atang tawh khan KUKI tia chhinchhiah thlap kan ni. MEITEI
POOYAS an tih Meitei ho pi leh pute chanchin ziaka dahkhawmna archive-ah pawh
heng thute hi him taka vawn a la ni bawk. ( www.exploremizoram.com )
Ram leilung neitu nihna leh
humhalhna chungchang ah hian chhinchhiah tlak em em pakhat chu 1777 kuma
Britist sipai hovin Kuki ram hnehlak tuma an run kha a ni, chu chu Lord Warren
Hasting, Governor General of India a hunlai kha a ni. Ram-leilung chhanna avangin
British sipai nen 1845, 1847-1848, 1849-1851 thleng kan indo a, chung kum ruk
helna chuan mang thak khawpa rapthlak indona “The Great Kuki Invasion of 1860”
a hring chhuak ta a nih kha. British mi, Shakespear a lehkhabu ‘The Lushai Kuki
Clans’ ah pawh ram leh hnam humhalh leh chhanna kawnga huaisen taka ke kan pen
dan te record (Chhinchhiah) a ni. Ram leh hnam hmangaih tur chuan a leilung
hausakna leh a Ecological balance ngaipawimawh hmasak a ngai fo thin. ( www.exploremizoram.com )
Lawm awm deuh mai chu, hnam
inpumkhatna tura kawng min lo sialsak tu, hotu hmasa te hmalakna, tihtakna leh
thawhrimna kha a ni, tu te nge an nih tih hre lo khawpa kan bangbo erawh chu a
lungchhiatthlak hlein ka hria. Tun huna kan thiltum leh kalpui mek te hi hun
kal ta a kan hotu ten chil lem meuha an lo ‘suangtuahna ram’ kha a ni tih hi i
hre nawn leh ang u. Hnam ze nghet chuan historical facts and figures ziakin a
dah thin. Kum 1960-a Kuki National Assembly Conference, Thingkangphai,
Churachandpur hmuna hotu hmasa te’Political Resolution’ kha Pu Thongkhopao
Singsit, President KNA leh Pu Haojakam Chongloi, Gen. Secy. KNA kaihhruaina
hnuaiah ‘Kuki State’ din tur tih a ni. Ka hriat chinah chuan Pu Thangkhopao
Kipgen, Pu Thongkhopao Singsit, Pu SL Lunneh leh Pu Vungkham Naulak te chuan
Aizawla kan hotute hmuin ‘Kuki State’ din dan tur pawimawh tak chu Bengali
Theatre, Zarkawt, Aizawl hmunah beng-sik in an lo ngaihtuah ho tawh a ni. March
1965 khan Thingkangphai, Churachandpurah ni hnih awh ‘Political Consultation’
neih leh a ni a, chuan, chu meeting chu chunzawmin 12 March, 1965-ah khan
Presbyterian Church compound Kawnpui (NKT) Churachandpur hmunah thutlukna
siamin Kuki leh Lushai-ho chenna hmun zawng zawngte chu chhanhima Mizo
Independent Country din tur tih a ni. Chu Political Consultation-a hotu lawk deuh
te chu:
1. Pu Laldenga, MNF President
2. Pu SL. Lunneh
3. Pu Paolen Haokip, President KNA
4. Pu Boisok (Bawichhuaka)
5. Pu PK. Singson, Jt. Secy. KNA
6. Pu Haukholal Thangzom Gangte,
Meeting Secretary
7. Pu Haokholet Ngailut, Secy. KNA
8. Pu Khaijang Haokip, President
KNA Churachandpur
9. Pu Darkhum, President, Hmar
People Council te an ni.
Hemi Political Consultative
Resolution thutlukna chu a tak ngeia alo chan theihna turin Kuki Area atangin
hnam pasaltha, tamtawk tak ten Mizo National Front (MNF) chu ram leh hnam tan
mahni in lum leh hmangaihte kalsanin an lo vahvaih pui ta. Man-power chauh ni
lovin sum leh pai, eitur buhfai leh chawhmeh leh a tul dangte Kuki Area-a
chhungkaw tin ten an theih ang angin MNF chu an lo pui thin a nih kha. Mizo
unauten Mizorama Indian Army nunrawnna in tawrh ang tho kha Manipur-ah pawh in
Kuki unauten kan lo tuar ve tho a ni.
( www.exploremizoram.com )
( www.exploremizoram.com )
Vawiin niah hian MNF sipaia lo tang
Kuki unaute hming zawng zawng hrekim tawh lo mah ila theihtawpa ka zawn hnuah
sipai hming 300 ka chhui chhuak thei hram a, chu chu ka rawn thiltel bawk a ni.
Heng hnam pasaltha ho hming list hi kan MNF hotu ten an la kawl tha a, an la
vawng nung reng a nih chuan tuna Kuki areaa mi sipai 300 hming te nen
belhkhawmin Kan in-UNAUNA leh kan tanrualzia tichiang tur leh hnam pasaltha te
hming zawng zawng lungpui liantawka kera khawpui lunlaia tarchhuahsak hi
thinlung taka kan mitthla leh kan duh vek ka ring nghet tlat a ni.
Ram leh hnam tana mahni nun thapa
rammu ten political party affiliation an nei ngai lo. An party hming chu ‘HNAM
ZALENNA’ tih a ni zawk.
Hun a lo kal zel a, eng eng emaw
political boruak avangte pawh a ni maithei a, mak angreng tak in, Pu Laldenga,
MNF President chhuan Kuki chenna leh Kuki te identity hlamchhiahin MIZORAM
ACCORD chu India Government nen an lo sign ta... ? Chu chu Lushai Hills tia kan
hriat, Zo hnam chi hrang hrang te in, kan Jerusalem a kan ngaih, tuna Mizoram
State lo pianchhuahna lungphum diktak chu a ni. MNF President, Pu Laldenga
kaihhruaina hnuaiah khan lungrual takin ‘MIZO’ tih hming nomenclature kan lo
pawm thlap a, chumi MIZO MOVEMENT FOR AN INDEPENDENT COUNTRY atan kan engkim
kan lo SACRIFICE nachungin, vanduaithlak tak leh lungchhiatthlak takin kha
1986-a MNF leh Government of India Accord-ah khan Kuki unaute chenna area or
teritories te chu ziahluh tel a ni ta lo kha a ni.
( www.exploremizoram.com )
He Mizo Accord ah hian:
( www.exploremizoram.com )
He Mizo Accord ah hian:
1. Kuki te telh an ni lo mai ni
lovin, hriattir emaw, tel ve tura sawm emaw pawh an ni ve lo
2. MNF leh Government of India te
agreement, signature-a an delhkilhnaah khan Kuki Territory telh ve a ni ta lo.
“ Mahse, kha accord-ah khan
pumkhat kan nihzia leh Mizoram thenawma Zofate chenna or luahna ram te chu
nakin huna ennawn leh tura dahthat a ni” tih ziahna hmun (Clause) a awm a. Chu
clause ennawn lehna hun êng lo thleng tur chu beiseina sang tak nen i lo la
nghak fan fan ang u le. Mizoram State puitlinga alo pian chhuahna tura Kuki
mipuite inpekna sangtak leh beiseina sangtak chuan khaw-eng hmuphak ve lo mah
se, chhelna leh dawhtheihnate chu beiseina a hlawmkhawmin kan tuarchhuak tur a ni,
tih hi kan dinna chu a ni.
Mizo accord ziah fel a nih hnu rei lo teah
Pathianin hruaitu chhuanawmtak Pu R. Thangmawia min pe a, aniin Zo hnahthlak
(Chin, Kuki, Mizo) te darhsarh taka VISION mumal nei lova ramsa ang maia mahni
seh seh tlang leh muala ‘Hnam Ropui’ kan nih theihna phochhuak zo lova kan
zuihral mai tur chu phal lovin, a hun hlu neih zawng zawng chu INPUMKHATNA tur
kawng sial nan alo hmang ral ta a nih kha. 1988 khan Champhai Mizoramah Pu R.
Thangmawia kaihhruaina hnuaiah ‘Zofate Insuihkhawmna Convention’ hman a ni. Chu
convention-ah chuan nomanclature atan ‘Mizo’ tih leh Zomi tih duhpawl leh duh
lo pawl inkarah inhnialna (debate) nasa tak a awm laiin Pu Sanngam, Chittagong
Hill Tracts palai chu lo dingchhuak in Mizo leh Zomi tih terminologies pahnih
chauha in debate buai nuai nuai na chungchang a duh loh thu leh a lungawi loh
thu a phuhchhuak ta hlawl mai a. Ani chuan, “Keini Chittagong Hill Tracts leh
Chin Hills-a awm te hi Mizo kan ni lova Zomi pawh kan ni hek lo” tih pahin a
hote nen convention hall chu an chhuah tauh san nghal. Hotu engemaw zat te
chuan Pu Sanngam-a chu umzui in, an va thlem lungawi thei hram a ni.
Meeting chhunzawm lehin hun rei
tawk tak an sawiho leh hnuah chuan Mizo or Zomi chu hnawlin ‘ZO’ tih hming chu
CHIN-KUKI-MIZO te nomenclature atan lungrual takin an nemnghet ta a ni.
Tichuan, kan chenna ram leh hnam humhalh a, chhanhim bawk a, vawng nung reng
tur leh chhim leh hmar, chhak leh thlanga Zofate zawng zawng tan Independent
country sual chhuak turin Zo Re-Unification Organisation (ZoRO) chu beiseina
sangtak nen din alo ni ta.
Hun rei tak chhung chu Manipur-ah
chibing politics thlipuiin min nuai hlawm a, a tu ate mahin hlawkna teltur kan
nei lo. Mahse. vanneihthlak takin 6th November, 2012 atang khan group hrawpui
pui pahnih, Kuki National Organisation (KNO) leh United Peoples Front (UPF) ah
party engemaw zat te chu kan inchhungkhawm thei ta a, Pathian remruat ngei a
nih ka ring.
KNO leh UPF te chuan kan hmalam
politics dinhmun tur chu Dorcas Hall, Churachandpur-ah thlirhona (Joint
Meeting) kan nei a. Chu meeting-ah chuan, kei chuan, Manipur atanga ‘Tribal
State’ ker chhuah chu a remloh tur thu ka sawi a, a chhan chu Tribal State
chuan Naga ho pawh a huam tlat avang a ni. Pakhatnaah chuan, Naga ho National
Political Agenda or Framework-ah Kuki te an tel ve lo. A pahnihna chu, ram dik
lo taka zauh duhna avangin NSCN (IM) chuan Naga thenawm hnaia awm Kuki lalram
te chu runin an suasam vak a, an nunrawnna avangin Kuki khua thahnem tawk tak a
mang/rem a, Pawisawilo mihring nun tam tak a boral a, damchhunga rualbanlo tur
leh fahrah a za tel meuh a hring chuak a ni. Point pathumna chu Naga te chu
thingtlang mi ni mahse hnam hrang daih an ni tlat. Zo hnahthlak an ni ve lo. An
political goals & ideals-ah pawh Zo hnahthlakte chu kan lang pha ve lo.
Keini Zo hnam te chu kan rawnchhuahna a inang a, kan history a thuhmun a, kan
khawtlang nun culture ah danglamna a awm lova, chuan, tawng tlem tlemin inthlau
deuh mah se, kan inpawh in kan hre thei nghal zel a ni.
Pu R. Thangmawia Political Vision
leh Politics ka kalpui leh ka hmuh ve dan chu alo in ang hle mai a.
ChinKuki-Mizo ten lungrual taka Zo Political Identity a inchhungkhawma
independent country ‘ZOLAND’ kan neih theih dan tur kawng sawiho turin Pu R.
Thangmawia leh a Cabinet member-te chuan ka awmnaah min rawn tlawh a, chuta an
thu rawn ken chu, “Mizoramah Mizo Identity in kan kal ang a, chutiang zelin
Chin Stateah Chin Identity in, chuan Manipur leh Myanmar chhunga Chin State
tiamloha Kuki Identity in kan kal thei a ni” an ti a.
Pu R. Thangmawia thu rawn ken
chuan min ti lawm hle a, ka zawhna chu, “Chin leh Mizo te chu ZoRO chhunga mi
ve ve niin an ram theuhah mahni state Govt. nei ve ve an ni tawh; chutiang ang
dinhmun chu Kuki te pawn an nei thei ang em?” ka ti a. “Tehreng mai” tia min
chhanna bawhzui nghalin Pu R. Thangmawia chuan Pu Khaijang Haokip, President,
ZoRO (NE) leh Pu Lalruatliana Fanai @ Ruata tuna ZoRO - GHQ. Gen. Secy. ni mek
leh an team te chu Myanmar General Census 2014 atan Mizo leh Lushai hnam
Kale-Kabaw Valley-a cheng zawng zawngte chu Kuki tih hminga inziaklut vek turin
an va campaign a ni. Pu R. Thangmawian a thu tiam a hlen khan min hneh a, ropui
ka ti takmeuh a ni. Chuta tang zet chuan ZoRO idealogy-ah kei pawhin rinna
nghet ka lo neih phah ta a ni.
( www.exploremizoram.com )
( www.exploremizoram.com )
ZoRO chuan hma sawn zelin, ZoRO
tana kan ke penna te chuan rah tha chhuah zelin tunah chuan Assam rama Karbi
unaute pawh ZoRO-NE ah rawn inchhunglutin an zinga mi chuanawm pahnih pawh Vice
President leh Jt. Secretary dinhmun pawimawh tak te chelhtir an ni. A pahnihna
atan, Arunachal Pradesh, Changlang District-a cheng kan unau Singpho hnam te
chuan ZoRO zawm duhna thinlung thuk tak an neih thu kan dawng leh tawh a,
Myanmar-a Kachin Independent Organisation te chuan Kuki te chu an mahni
chhangtu an ‘U’ kan nih thu an declare tawh bawk a, helam ah, Nagaland Mon
Dist. a Konyak unaute chuan Kuki te chu kan NAU an ni tiin min rawn hriattir
leh bawk. Kuki te chuan Kachin le Konyak te chu ‘LAWM TAKIN’ a pianpui ngei, a
Unaute (Blood brothers) an nihzia tihchian nan SIAL (MITHUN) talh meuhvin a
pawmna a sawhnghet ta a ni.
The Chin-Lushai Conference of 1892
zulzuiin chutiang conference Sadar Hills, Saikul hmunah 2014 khan ropui taka
hman a ni a, chu conference ah chuan Pu R. Thangmawia, President, ZoRO chu
Chief Guest a ni. A kum leh 2015-ah pawh chutiang conference chu Kholmun,
Churachandpur-ah hman leh ni in, 2014 vekah khan Moreh Town a ‘CHAVANG KUT’ or
|hal Favang Kut chu India leh Myanmar-a cheng Zo hnahthlak ten a ropui thei ang
bera hman leh a ni.
Inunauna Ideology leh suangtuahna
ram tana hmathlir ngial nghet tak (Firm Vision) chuan ZoRO movement min support
tir a, chu ‘unstopable’ beiseina vision ka neih tlat avangin Dr. Seilen Haokip
(UK) nen UNPFII Conference New York, USA-ah ZoRO consultant nihna nen tum hnih
lai kan va tel ve tawh. Tute pawhin hnam inpumkhatna tura mahni zone theuha hma
kan lak thinna te hian kan Pathian khawngaihna leh tanpuina ala auchhuak dawn a
ni tih i ring theuh ang u.
Vawiin niah hian, Zo hnahthlak
unau te hian kan tihmakmawh nia lo lang ta chu, ban (pillar) pahnih nghet tak
ai chuan ban pathum nghet tak chu tuifawn leh thlipui karah pawh a ding nghet
zawk dawn a ni tih chu hai rual lohvin kan hre theuh awm e.
Chin State leh Mizoram state te
chu an ding nghet tawh. Tunah kan hmabak chu Manipur leh Myanmar-a Kale-Kabaw
Valley te khi Kuki Identity atan leh Zo hnahthlak zawng zawng zalenna ram atana
nawrchhuah hi a ni. Hemi atan hian kan mizo unaute leh kachin unaute tanpuina
leh finchhuahna kan mamawh hle dawn a ni. Chutiang tanpuina chu keini KNO leh
UPF te chuan beiseina sangtak nen kan lo thlir reng dawn.
( www.exploremizoram.com )
( www.exploremizoram.com )
Chin state leh Mizoram-in an neih
ang political status hi Manipur leh a chhehvel pawhin Kuki hminga a neih ve
hunah chuan ‘ZO COUNTRY’ dinchhuahna tura ban (pillar) pathumna chu sawi nghin
rual lohvin kan lo phun nghet tawh dawn a ni.
Mizoram hi khawvel pum huapa Zo
mipui zawng zawngte tan kan Jerusalem a ni. Chuvang chuan, he rama cheng
chhuangkaw tin ten zalen taka Pathian an biak theihna tur leh Society ralmuang
a nih theihna turin kei pawh a tulna apiangah hmalakpui turin ka inpeih reng a,
Zo mipuite pawh chutiang hun atan ka sawm nghal ni se. Chuan, ka sawi duh leh
pakhat chu, keini khawvel pum huapa Zo hnahthlak zawng zawngte hian Mizoram hi thenawm
ram te nena state ramri inchuhnaah te, zofate ni lo ramdangmi dan lo anga lo
lut ru te lak atangin he ram hi thih ngama chhan turin kan inpeih reng tur a
ni. Heng chauh hi ni lovin, keimahni chhungkua ngei atang pawha silai keng
group tu emaw ten State sorkar emaw, mipui/mimal vau ang chi ah te he ram leh
mipuite hi kan ram leh kan mipuite an nih tlat avangin kan chhanin kan hum him
reng tur a ni.
( www.exploremizoram.com )
( www.exploremizoram.com )
Ka thutawpna turin, eng tik niah
emaw chuan heng kan thupui, “ INNER LINE RESERVED FOREST” tih thu pawimawhtak
leh Zofate chatuan ro tur hi keimahni Parliament ngeia kan la sawihoa kan la
legislate ni tur chu nghakhlel lovin beiseina nen i la thlir ang u. Lalpa kan
Pathianin Chin-Kuki-Mizo te inunauna tichak zelin ZO NATION chu malsawm rawh
se.
Ava dik emm! Lalpa kan pathian in malsawm rawh se
ReplyDeleteAva tha tak emm, hnam rilru thuktak neih ahun ta tak zet a Zo hi pillar 3 hlutheilo turin isiam thar leh ang u nang I awmna ah kei Ka awmna ah , thih leh ruam khatah dam leh thlang khatah. Amen. Lalpan malsawm rawhse.
ReplyDeleteLong live ZORO, long live Zo movement
Post a Comment
He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh: