HIV NEN KUM 16!

- Wendy Zodinpuii

Kum 2002 December ni 2 a ni a, ka u  Ethel Rothangpuii leh a cousin #Lallian Sangi nen ka thisen test result va lam turin Civil Hospital lam kan pan a. Ka damchhunga ka nun her danglam vektu tur thu thinṭhawng takin min deng dawn tih pawh hre miah lovin hlim takin ka ri phei chel chul a. ICTC kan han thleng a, hetih hun laia Counsellor, HIV+ ka nih ka inhriat hnu pawha in lam thlenga min la umzui char chartu u  David Z Hmar chuan counselling te min neih puiin, ka result chu min han hrilh ta. Sawi tur pakhat mah ka hre lo, min barakhaih em a ni! Mi chan tura ka dah leh ka chan tura ka ruat ngai loh kha ka chang ta miau si a!

Mi a nghawng em avangin min biakna pawh kha ka chhang mumal nge mumal lo tih pawh ka hre lova, ka hamhaih vek a ni ber mai. Ka lungphu ri te chu a ri dup dup a, harh kur si khan keimah hi ka chawl tawp niin ka hria. Ṭah te chu khawilam hi a ni ringawt, engkim kha a tawp hmuk a, a reh ṭhuap mai a ni! Tun hnua ka ngaihtuah let leh chang pawh hian, result ka hriat hnu kha chuan eng eng nge U David-a khan mi a sawipui tih pawh ka ngaihtuah chhuak zo hek lo.

Counselling te min neihpui zawh chuan u Ethel-i te nen kan chhuak a, bazar lamah kan chhuk a, bazar kan thlen thlakin ka țap chhuak ve thei chiah! U Ethel-i hian min ngaihtuah em em a, khami ni kha chu min awm a ni deuh ber mai. Tlai a lo ni a, inah kan hawng tih chu ka la hria, chaw ka ei leh ei loh pawh ka hrechhuak zo tawh lo. Zan ka han mu ta a le, rilruah zawhna hlir zawhna hlir! "Engtia rei nge ka dam ang? Ka chanchin hi ka chhungten an hriat hunah engtin nge min tih ang? Ka fanu (upa zawk) hi boral san ta ila, a len hunah eng angin nge a nu hi min ngaih ang? Thi ta ila vanram ka kai ang em? Lo thi ta ila ka ruang hi an pack ve ang em le?" tih ang chi zawng zawng ka rilruah a rawn inkahpuk chaw lut zut zut mai a. Ka mangangin ka hlauthawng em em a, nitin zantin hian ka thih hun hi ka nghak a ni deuh ber..

Thlakhat deuh thaw chutianga mangang taka ka awm hnu chuan, chaw ka ei mang bar bawk si lo a, ka taksain a lo tuar a, ka cher em em mai a. Zanah ni se mutmu ka tuah ngai mang lo nen, khatih lai bawr vel kha chuan chhe tak ka ni, chhe tak! Ka positive a ni tih ka hriat aṭanga thlakhat leh a chanve vel bawrah chuan tuk khat chu, zing hma takah thoin khatih hunlaia ka awmna venga upa pakhat inah ka kal ta rawih a, ka mangang leh ipik lutuk chu ka țap lut a ni deuh ber mai! "Thlamuanna ka neih theihnan min ṭawngṭai sak rawh" tiin ṭap zawih zawihin ka chanchin te ka hrilh ta a, khami ṭuma beisei loh lutuka mi a ṭawngkhum dan kha vawiin thlengin ka ngaihtuah chhuah chang apiangin mahni ka la inkhawngaih cheu thei a, ka la na vawng vawng thei! A ṭawng thlamuanna leh fuihna beiseia ka va pana khan "I tuh rah i seng a nih kha.." mi a lo ti nia maw le!

A mak ka tih em avang chuan "Eng chu nge ka tuh rah ka sengna chu ni ta ang? Nun khawlo tak leh lepchiah takin ka nung pawh a ni si lo a?" tiin ka chhang ta hial reng kha a ni a. Engtinmah min chhang chhunzawm tawh lovin "I ṭawngṭai ang aw.." a ti ta a. Ka lu chungah kut a nghat ang a, mi thlamuan huai huai turin Lalpa hriak thih Kohhran Upa kut chu ka chungah a awm ang a, ka dampui hawk ka lo beisei kha a ni a, a teuh lo mai! Kut zungṭang thum bawk vela ka lu si lova a kut lek kanga ka lu zawna a kut dah chungin mi a ṭawngṭai sak ta a. A na hi ka va han ti ngawih ngawih tak!

Kohhran Upa a ni a, Pathian rawngbawltu a ni. Mi zawng zawngin min hriatthiam loh lai pawha min hrethiam tura ka beisei a ni a, mi a lo hnema mi a lo thlamuan beisei a va pan pawh ka ni; mahse inthinhrikna ka tawnna hmasa ber a ni ta zawk si! Vawiin thleng hian ka chanchin ka sawina apianga ka mittui ko chhuaktu a la ni ta reng a nih hi!

Rawngbawltute u, in beram ten kan thlamuanpuizia che u leh nangmahnia beiseina kan neih sanzia hi hre mawlh teh u. Kha thil thleng ang kha tu chungah mah a thlen nawn tawh lohna tur tal pawhin. Lal rawngbawltu hming pu ve siin, necktie leh coat suit nena insuih titi ik a, beram te tan pawha harsatna leh manganna pawh thlen ngam loh hial khawpa kan lo inhmuam up ṭhin a nih phei chuan i harh ang u. Mi rilru thawi dam tur berin kan hliam palh lohna turin, hlauhna leh thinhrikna kan lan chhuah tir palh lohna tur reng pawhin HIV leh AIDS chungchang te, ngawlveina leh thil dang dang te pawh i zir belh zel ang u khai..

Hun a liam a, kum a vei a, Revival Camping ah te ka lut ve ta rawih a. Kohhran te bel ila, ka nun beidawng lutuk te pawh a reh mahna tiin Biak In lam pan duhna ka thinlungin a nei a. Mahse chutah pawh chuan ka beisei ang ka hmu leh ta lo, a lailum ṭha leh tlar hma pawh luah ve ngam lovin tlar hnung lam ka bel ṭawk ṭawk a, min en hrek hrekin ka bula ṭhu duh reng reng an awm lo a. Mittui tla zawih zawihin Biak In hi ka va han tlanchhuah san ngun tak. Khatih lai khan, mipui nawlpui kan la harh lo a, inzirtirna a la ṭha thawk lova, tunhnaia kai thar te chu vanduai rau rauah vannei tak an ni! Khang hunlai kha chuan thin a rim a, ringtu inti mifel rual kalkhawm zingah khan kan tan hmun a awm lo mai ni lovin ka leng lo a ni ber mai! Chuta ṭang chuan Biak In hi ka lut leh tawh ngai lo ang ka ti a. Kum sawm pahnih dawn chuang ka Inkhawm ta lo reng bawk a. Hei hi ka chhuanlamah mi chuan an ngai mai thei, mahse Kohhran ho te hi a harh hmasa a kan ṭan a ngaihzia chu ka nun hian a tichiang khawpin ka hria..

Beidawng em emin ka awm a, ka rilru hah ka chhawk tum dan a dik loh avangin ruihhlo bawihah ka lut chho ta tak tak a, Pathian hmangaihna leh khawngaihna vang ni lo se vawiin hmel hi ka hmu lo tawp ang. Tal ve tak ka ni, bat bat mai a na.. Hei vawiinah pawh in zingah, khatih hun laia ka positive-pui tam zawk ten mual min liam san hnuah pawh, tun hun hi min la hruai thleng a. Chatuan atana ka boral phal lovin Ani chuan min veng him tlat mai hi mak deuh a ni! Drugs avanga OD a boral thut thei reng kha drugs ka khawih lai khan vawikhat mah hi OD pawh ka OD lo reng reng nia! Damdawi Inah nise thi lek lekin ka awm fo a, a ruka kan In singsak rum rum ngai hial khawp te pawhin ka awm fo. Mahse Lalpa hian ka anpui te tana ding a, he ram leh hnam tana ke pen tur hian min lo duh a ni ngei ang, dam takin tun hun thleng hian min la venghim tlat si.

Kum 2010 a lo ni a, Lalpan ka natna anpui Pasal min pe a, fanu pakhat min pe leh ta bawk a, ka fanu kumthum a nih thleng khan Biak In hi ka rahpui miah lo! Ti ila kan hlan ni leh baptisma kan chantir ni khan kan Inkhawmpui ve tak e! Chumi tih loh chu Biak In rah zuk rahpui chhin eih lova! Ka hun tawn tawhte khan mi a tihel chiang em a ni.. Kohhran te u, nun beidawng leh nun tuihal te tana beiseina kan nihzia leh chumi kan lo tithlep a nih chuan chatuan nunna a kan hruai luh theih tur reng pawh hriat miahlo a kan lo hnar bo a, kan lo umdarh theih dan hi ngun takin i chhut mawlh ang u khai..

Tichuan, kum 2014 kum thar zan khan thi tura inhriat tlatna ka nei ta a, ka muhil ngam lo a, ka thaw te a chham dawn hian ka hria a, ka mangang em em a, Bible kuah chungten ka mu a, Bible ka kuah loh chuan ka muhil ngam ngai lo. Zankhat chu ka inngaihtuah ta a, ka fanu hi lo ṭhanglian zel se "Enga ti nge Biak In kawng min zawhpui loh?" tia zawhna min zawh hunah engtin nge ka chhán ták ang tih hi ka thinlungin a ngaihtuah ta tluk tluk mai a. Chumi zan chuan ka ipik lutuk chu ka ṭawngṭai ta tawp mai a. Tichuan Bible te ka chhiar a, Daniela ziak ami meipui an paih luh dawn a, "He meipui lak aṭang hian min chhanchhuak dawn lo mahse la, Lal dang chibai kan buk lo ang.." an tih kha ka chhiar fuh ta a, ka thinlungah hian chiang em em maiin 'He natna avanga ka tawrhna te, ka mualpho nate ka zahna leh ṭahna te lak aṭang pawh hian min chhanchhuak dawn lo mahse, Lal dang chibai buk thei ka ni lo' tih hi a ri nawn tluk tluk mai a. Ka ṭawngṭai a, ka ṭap bawk a, chumi zan chuan, "Eng ang pawhin thinhrikna táwk leh dawn mah ila, ka bulah tumah pawh rawn ṭhu duh dáwn lo mahse la, Lalpa ka Inkhawm tawh dawn. Ka mualpho chuan nangpawh i mualpho ve dawn tihna a nia.." tiin Pathian chu mihring biak tak hian ka be mawlh mawlh a ni ber e.

A tirah chuan ka hun tawn tawhte avangin Inkhawm pangngaiah pawh ka la Inkhawm mai ngam lo a, Evangelism Cell-ah bul ka ṭan a. Hmelhriat pawh ka la nei lo a, ṭhian kawp tur phei chu khawi lam! Mahse, Evangelism Cell Inkhawm apiang khan ka tel chho ta zel a, chutia ka Inkhawm ka Inkhawm hnu chuan nuam ka tiin ka tlangnel chho ve ta em em mai a, ṭanna hun hial te pawh chanvo min han pe chho ve ta a, Cell Inkhawm hi ka nghakhlel ṭhin khawp mai khatih hunlai khan...

Heng zawng zawng ka lo ziah teh duah nachhan chu, positive ka nih ka inhriat hlim khan keiman beisei nei sa ránin ka awm a, ka beisei ang ka hmuh loh avang khan keimah kha ka lo inti na mai mai a lo ni! Chu chu he hrik ka pai puite hian inhriat loh ka duh lo a, mahni inlo inhliam ve ka phal lo. Ka chanchin ṭha lo tak aṭang hian in nun sual chhuak turin 'rilru sukthlek/puthmang dik' pawimawhzia in lo hriat a, lo inzir thei in awm tak mialin ka share tel ta duah a ni ber.

Hlawkna tur leh a let tur lam beisei nei miah lovin, engkim tla fai veka Lalpa ka pan hnu chuan Lalpa hian min puih hi engtikelai pawh hian a lo inpeih reng zawk a lo ni! Pathian hi chu a ṭha a sin, engtiklai mai pawh hian...

Vawiin - Dt. 2nd December, 2018 hian, kei, Wendy Zodinpuii hi HIV nen kum 16 aia tam mah kan lo khawsa dun ta (ka inhriat chhuah hma tiamin). Kei mi chak lo leh rin tlem, tluk leh pen fawm chunga hringnun hmang mai mai pawhin hei chen ka kalpui theih chu, nangni phei chuan ka kalpui theih let fe in kalpui thei dawn tih ka hria. Chuvangin he hrik - HIV ka pai pui zawng zawngten in beidawn chang apiangin ka nun hi lo hrechhuak ula, kha aia chak khan in nung thei a, HIV kai ve lo te nun ang hi rilru sukthlek dik nen chuan kan hmang ve thei tho a ni tih hi lo hre mawlh teh u khai..

Hmana dam chakna reng reng nei lo khawpa beidawnga rum vawng vawng leh zak taka ṭap kun tlawk tlawka mi siamtu HIV hi, A hmel mawi min hmuhtirtu a nih tak miau avang hian, ka tan chuan ka dil loh zawk malsawmna a lo ni reng si..

HIV nena kum 16 zet kan nun dun ták ni hian, kei, Wendy Zodinpuii hian, "He hrik an kai vanga nun chan ta te kha kan tan an martar-ah ngaiin, keini hi chuan Mizo thlah lo kal zel tur te tan rilru nghet pu ila, a darh zel tur veng theitu ber kan nih zawk miau avangin he hrik hi keimahniah ṭheuh i tawp tir ang u khai.." tiin HIV a kun mek zawng zawngte ka sawmin ka challenge duh che u. Min lo pawmsak mawlh ang che u..

Nang malsawmna ni ang che!