F.E. GRAEFF-A NUN LEH TÙNLÁI KAN NUN HI

(Hringnun Thlìrna)

— 𝐶𝑒𝑛𝑡𝑒𝑛𝑎𝑟𝑦 𝐶. 𝐿𝑎𝑙𝑧𝑎ℎ𝑎𝑤𝑚𝑎

𝐶𝑜𝑙𝑢𝑚𝑛𝑖𝑠𝑡, 𝐸𝑥𝑝𝑙𝑜𝑟𝑒 𝑀𝑖𝑧𝑜𝑟𝑎𝑚

            Hringnuna mihringte nun kawng hi zawhpuitu Síamtu [Pathian] a awm loh chuan ke lâwnga hlíng zínga kal anga harsa a ni a; nimahsela, Síamtu [Pathian] hruaina leh awmpuina nèn chuan kawng a awlsamin hringfate dam láia râpthlák ber thihna nunrâwng ber pawh tâwk ila a tawrh dàn kan thiam ṭhìn. 

 

           Kristian Hla Bu nambar 154-na kan en chuan 'LUNGNGAIH NI LEH LÀWM LAI NIAH HIAN' tih hla kan hmu a, a phuahtu chu F.E. Graeff-a a ni. F.E. Graeff-a chu kum 1880 khán a farnu upa ber Ann-i chuan a boralsan a. Kum 1882-ah a farnu naupang zâwk Sallie-i chu a boral vè leh a (a farnu zínga Emmeline-i chu Graeff-a pìan hmain a boral thung). A kum zâwnin a nu, Matilda Zerbe Graeff-i ni 13.9.1886 leh a pa, Samuel Beard Graeff-a ni 25.3.1887-ah a boral vè leh a. Lungngaih a tàwp thei lo. A farnu naupang ber Arasma Graeff Oliver-i chu ni 14.2.1901-ah a boral vè leh bawk a ni. Graeff-a chu kum 40 mî a ni tawh a. A chhúngte'n an boralsan zò ta! Vui dáwn tâ sela ani [F.E. Graeff-a] áia vui thei dinhmuna ding hi lei mîte zíngah kan tam kherin a rinawm loh. Chuti chung chuan: 

            “Âw, min ngaihsak fo tih ka hria,

            Ka lungngaihin a tinâ;

            Ngui cháng nî leh zankhua rei hlauhawm hnuaiah,

            Min ngaihsak tih ka hria...”

tìin hla ropŭi tak a lo phuah chhuak a ni. 

            F.E. Graeff-a nun aṭang hian zir tùr tam tak kan nei. Eng anga dinhmun harsa leh hrehawmah pawh ding ila làwm thu sawi chunga hma lam pan tùr kan nihzia a tilang chiang hle. 

            I nunah harsatna i tâwk ngai em?

            Lei vaivut aṭanga sìam hringfate zíngah harsatna tâwk ngai lo kan awm àwm lo ve. Mau hmuna mau a inchen vek lo ang leh, thing hmuna thing a inchen vek loh ang hian, mihringte dinhmun ṭhat dàn leh ṭhat loh dàn pawh a inchen lo hle a, kan harsatna tawhte pawh a tâwktu azirin harsatna tèlua awm theiin a rinawm loh bawk. Kan harsatna lian bera lang chu mahni chantâwkah kan lungàwi loh ṭhín vàng a ni fo. Mihringte thlìrna aṭanga thlírin, mihring tehna aṭang vêkin kan teh leh a. Kan áiawha ding Isua Krista ráwn hmasa lovin mahni leh mahni kan inráwn a, kan nun a beidawng a, dam chhan nei lo angah kan inngai a. Thih hnu piah lam rama rorèlna lo awm tùr ngaihtuah hman lovin mahni nunna hial kan la fo ṭhìn. Khawvêla thil sìam tinréngte leh ni tina thil thlengte hian, sìam chhan leh thlen chhan an nei ṭheuh tih hria ila. Kan chunga thil thleng apiang kan hriat thìam theih nán leh harsatna kárah pawh làwmna nun kan neih theih nán Síamtu [Pathian] hnénah finna kan dìl fo a pawimawh.

            Mi rethei nìin i inhria em?

            Sum leh pái lama thlìr chuan i rethei a ni mahna; nimahsela, vàn lam tehna aṭanga teh chuan sum leh pái neih tam leh tam loh hi rethei leh hausa tehna a lo ni lo. Sum leh pái tam tak neia Isua Krista neih si loh ái chuan, sum leh pái engmah nei lova Isua Krista neitu chu a hausa zâwk a ni. Chuvàngin, Síamtu min sìam dànah hian vui thei  kan lo ni lo tih hi kan hriat thar fo a pawimawh. I dinhmun nih mékna aṭang khán han thlír chiang teh. Mi rethei leh vákvài mai nia i inhriatin, Lalpa'n, nang áia mi rethei zâwkte a hmuhtír ang che. Kal ngaihna rěng rěng hre lova i awmin, kalna tùr fukè nei lo mi tam tak a hmuhtír ang che. Síamtu'n a sìam dànah che lungàwi lohna i neihin, nang áia lungáwi lo tùr mi tam tak a hmuhtír ang che. I neih phâk lohte hmua i lungngaihin, hmu chák hmu thei si lo mi tam tak a hmuhtír ang che. Rimáwi chi tinréng i hriatin, hre chák hre thei si lo mi tam tak a hriattír ang che. Mi rethei ni a kan inngaih chhan leh kan buaina tam zâwk hi chu kan thil thlìr dàn dik tâwk loh vàng a ni fo. I dinhmun áia sáng zâwka dingte chauh i ngaihtuah chuan i buai fo vang, he leiah mi ropui leh thil tithei tak tak hi chhìar sèn rúal an ni lo. I dinhmun nih mékna áia hniam zâwkte dinhmun ngaihtuah chung zêla he hringnun kawng hi i zawh a nih erawh chuan làwmna tùr hlírin a hmuak ang che. Chuvàngin, i thil thlìr dàn khân kawngro a su thui hle dáwn a ni. Chutih rúal erawh chuan hmasâwn tum miah lo, dinhmun ngăi renga ding tùr khawp erawh chuan i dinhmun áia hniam zâwkte dinhmun erawh en loh a ṭhà. 

            Nang, mi hausa fa, mahni nunna la tùr khawpin harsatna i tâwk ṭhìn maw?

            I sumin Lalpa rawng i bàwl loh chuan i beidawng fo vang. Mi hausa, mi uikawm tak takte hi mi rilru hah ber berte an ni duh khawp asin. An nun a zalèn a, an duh leh mamawh apiang an lei a, sual kawng zawh nán hun an nei tam lutuk ṭhìn. Sum leh pái hman sèn loh i neih láiin, i bulah mi rethei tam tak hma lam huna beiseina sáng tak neiin thlan tui farin hna an thawk a. Nang chu hlawh petu i ni a, anni chu i mi chhawrte an ni. Nang áia rethei zâwkte pawh thlan tui fara hna thawk chunga an la hlim theih chuan, nang te chu anni hlimna áia nasa daiha hlim tùr i ni dáwn lâwm ni? Mahni tán chauha hringnun kawng zawh ṭhìnte nun hi, nipui láia thlalèr ram ro, chawlhna daihhlim awm miah lohna hmun ang mai hian a khawro a. Hahchawlhna hmun an hmuh hmain an beidawng fo. Sum leh pái neih loh avànga mahni nunna la hreh lo ái mahin, sum leh pái ngah lutuk avànga nuam zawng zawng chèna a áia nuam leh tùr dang awma hre tawh lote hian mahni nunna lák an hreh lo zâwk fo. Hringnun bul i ṭan duh tak tak a nih chuan mi dang tán nung rawh. Mahni tán chauha ṭawngṭai ṭhìn mîte ái hian mi dangte tána ṭawngṭai fo ṭhìntute nun hi a hlim zâwk fo va, Síamtu malsàwmna díl reng ṭhìntute nun áiin thlen china làwm thu sawi fo ṭhìntute nun hi a hlim zâwk fo bawk a nia. Ròsum áia ropui zâwk chantâwka lungàwina nun nei thei tùr chuan mi dangte hmangaihna aṭanga bul ṭan a ngai ṭhìn. 

            Hlun loh tùr ram he khawvêlah hian chatuan nunna chang thei lo tùr khawpa harsatna lian leh thihpui tham khawpa hlu engmah a awm lo. Khawvêl hun hi eng lái pawha danglam reng ṭhìn a ni a. Hun ṭhà inher chhuah hun nghah thiam a pawimawh. I ngaihtuah ngai em? “Tlawng lui paw'n kang chah hun a nei a, Chite lui pawh a huang leng lo khawpa a len cháng a awm. Chhûn hi chhûn a ni reng lo va, zàn lah zàn a  ni reng hek lo. Ruah a sûr reng lo va, ní a sa reng hek lo. Lipui pawh lipui a ni reng lo va, suar pawh suar a ni reng hek lo. Síamtu'n, lipui chu suarah chantírin, suar pawh lipuiah a chantír ṭhìn,” tih hi.

             I tán hun ṭhà a inher chhuak a nih chuan làwm la, i tán hun ṭhà a la inher chhuak rih lo a nih pawhin dawhtheihna nèn hun ṭhà a lo inher chhuah hun nghâk rawh. Motor ṭha pangngăi a dinna ngăiah a ding reng ngai lo ve. Hma lam panin i la kal vè ngei dâwn.