Principle kalsan ve ngai lo MZP

H.Laldinmawia


MZP chang rel a sual ngai lo,
Khawmal lawngleng motor runah Awithangpa,
Senmei laitha-in mi hruai vung vung.
— Awithangpa


Pawl reng reng hian din chhan a nei a, chu a din chhan tihlawhtling tur chuan hna an thawk ṭhin. Pawl ṭhenkhat din chhan chu reilote chhunga tihhlawhtlin theih a ni a, an tum an hlen hnuah phei chuan an pawl a din reng pawh a ṭul lo thei. Pawl ṭhenkhat din chhan erawh chu vawi leh khata an thil tum tihhlawhtlin mai theih loh, hun rei zawk leh kum tam tak beih ngai te a ni. Pawl ṭhenkhat thil tum phei chu khawvel awm chhunga thawh ngai leh buaipui ngai te a ni awm e.



Kum 1935-a Mizo Zirlai Pawl (MZP) din a nih khan thupui (motto) pawimawh tak a nei a, chu chu ‘|anrual hi chakna a ni’ tih hi a ni. He thupui hnuaiah hian thil tum (objectives) pawimawh tak tak a nei a, chung zingah chuan Mizo zirlaite ram leh hnam tana buatsaih te, Mizo zirlaite dikna chanvo humhalh leh inpumkhatna nei tura buatsaih te; khua leh tui ṭha ni tura Mizo zirlai buatsaih te;  Mizo hnam nunphung humhalh te; Eirukna dolet te; Mizo mipui zawng zawngte inpumkhat tir a, Mizo hnamte’n tunhma lama an lo luah tawh ram zawng zawng aṭanga Mizo ram zalen tak siam tura theihtawp chhuah te a ni hlawm.

Kum 80 chuang zet MZP a din hnu hian, an thil tum tihlawhtling turin tha an la thlah lova, tha an thlah lo mai ni lovin, hruaitu an inthlak avangin an rilru puthmang leh an tum lam (principle) an la thlak ngai lovin ka hria, chu chu MZP ropui bikna a ni. Chuvangin hla phuah thiam Awithangpa’n ‘MZP chang rel a sual ngai lo’ a lo tih pawh hi hun inher zelah a dikna kan hmu fo zel dawn niin a lang.

Kum heti zat chhung hian mi tam takin MZP an lo hruai tawh a, chung hruaitute chu pian leh murna in ang lo tak tak te, mize hrang hrang nei te, pianphung in ang lo zet zet te an ni hlawm a. Hruaitu an nih tawh loh hnuah pawh political party hrang hrangah an awm darh a, pawl in ang lo tak takah an tel chhunzawm a, an kalkawng zawh a hrang nuaih hlawm. Mahse, heng mi chi hrang hrangte hian MZP hruaitu an nih lai chuan ‘MZP principle’ an dah pawimawh ber a, anmahni mimal ngaihtuahna leh ngaihdan, tum dan leh kal zel dan turin a tibuai lo niin ka hmu ve ṭhin.

Mizoramah hian pawl hrang hrang a tam hle a, ram pum huap pawl ringawt pawh chhiar fe tham an awm. Pawl ṭhenkhat phei chu ropui tak tak leh a hruaitu nih pawh inchhuan larh theihna kawpa ropuite an ni. Mahse, heng pawl ropui tak tak, thil tum ṭha tak tak nei te hi, hruaitu an inthlak changa an ngaihdan leh pawm dan thlak chang nei te an ni fo mai. An thupui (motto) thlak vang ni hauh lova, an hotupa (president/leader) an thlak changa an hawi lam leh nger lam thlak danglam ṭhin te pawh an awm awm e. A changa ruihhlo do chiam a, a changa ram leh hnam humhalhna kawnga ke pen a, a changa political party ang maia party politics lam buaipui ta viau te, an thil do leh an thil ngaihven thlak danglam fo ṭhin te pawh an awmin ka hria. Ram inthlanpui (general election) dawn kuma an chet lakna leh inthlan a hlat laia an chet duh dan danglam ta tlat te pawh a awm theih bawk. Hun inher a zir leh boruak tawn a zira hmalakna thar chu a awm thei nameuh mai, mahse kalphung leh hawi lam thlak hlawk hlawk erawh chu thil danglam tak a ni. Hetih lai hian MZP erawh chuan hruaitu an thlak avangin an principle an thlak ve ngai lova, an thu leh an dinna an thlak ve mai mai ngai hek lo, an hawi lam leh an nger lam an si ngar ngar a, an sik duh dan erawh an tidanglam ve ṭhin chauh ṭhin ni maiin ka hria.

He thuziak hi LAILUN aṭanga lak a ni.

MZP hi pawl danglam tak leh an principle-a an ngheh zia lanna hi kawng tam takin a sawi theih ang a, a langsar zual deuh chauh nia langte chu heti zawng hian han sawi ila -

1. Ram leh hnam humhalh chungchangah:
MZP hi ram leh hnam humhalhna kawnga tha thawh hlawk ber zinga mi a ni a, a thawh hlawk ber pawh ti ila kan sawi sual lo hial ang. Kum 1981-a Mizoram quota-a technical course zir tura hnamdang thlan chungchanga buaina te, kum 1994-a ILP hlih tumna an dodal dan te, kum 1996 chho a\anga chakma umchhuah beihpui an thlak dan te, tun hnu thlenga ram leh hnam humhalh tura an beihna zawng zawng hi sawi sen a ni lo. Hetiang beihpui thlak an neih ṭum a, sorkar nena hmaisen an inhmuh chang pawhin MZP hi an diau ngai lova, vuak leh kutthlak pawh huamin an bei mai ṭhin. Chakma chungchangah te, Tuikuk chungchangah te, ILP chungchangah te, Zohnahthlak inpumkhatna chungchangah te, sorkar inrel bawl dan chungchangah te hian ngaihdan leh pawm dan nghet tak an nei a, an pawm dan an sawhsawn ve mai mai ngai lova, hruaitu hmasate ngaihdan leh pawm dan ang chiah chu hruaitu tharte thil thlir dan pawh a ni mai ṭhin.

Ṭhenawm state-te laka ramri humhalh kawngah hian, MZP tluka thawhhlawk leh ngaihven ngun hi an awm lo hial maithai. Politics-a hamṭhatna tur leh ‘game’ engemaw khelh vanga boruak lo siam tawk chu lo awm ve bawk mah se, hman aṭanga tun thlengin ramri humhalh tura an beihna leh an ngaihdan hi an la thlak ngai lovin ka hria. Kan ram politics-a thil buaithlak deuh chu, eptu party an nih laia an ngaihdan hi, rorelna lama an ṭhut hnu hian an theihnghilh satliah mai nilovin, a hmaa an ngaihdan letling thawka kalchang te an nei ṭhin. MZP erawh chu hruaitu inthlakin, hun tam tak lo inher chhuak mah se, an ngaihdanah an dingnghet tlat rengin ka hria.

Chakma leh Tuikuk chungchangah pawh ngaihdan mumal tak an nei reng a. Chu an ngaihdan leh pawm dan chu president ngaihdan chauh a ni bik lova, an zavaiin an chiangin an bel em em a, pawl ngaihdan chu an mimal ngaihdan a ni nghal zel mai niin a lang. Chuvang chuan ram leh hnam humhalh chungchangah chuan ‘eng issue’ pawh lo thleng se, ngaihdan fumfe leh mumal tak hi an nei sa reng a, ngaihtuah thar chawp ngai leh inhrilhfiah chawp ngai an ni ngai lo. Chu chu a ni an danglamna chu!

2. Hnam inpumkhatna chungchangah:
MZP hian a din tirh phat aṭangin Zohnahthlak zawng zawngte aiawh pawl ni hian a inngai mai a, chung mite kuahkhawm leh hokhawm hna chu a thawk mai ṭhin. ‘Mizo’ tih ‘umbrella’ hnuaiah hian Zohnahthlak zawng zawngte chu zalen takin an chentir a. An thupui ‘ṭanrual hi chakna a ni’ tih tihlawhtling turin Zofa zawng zawngte huap turin ‘Zofest’ an buatsaih ṭhin a. Chu Zofest pawh chu Zofate chenna hmun hrang hrangah nghat kualin, an rilru leh ngaihtuahna chu state leh international boundary-in a daidang ve lo a ni ber mai.

Zohnahthlak hnam peng hrang hrangte ‘insuihkhawmna’ chu an thupui ber pakhat a nih miau vangin, chibil pawl hrang hrang chu MZP huang chhungah an leng em em vek mai a ni. Mara ramah te, Lai ramah te, Hmar bitna hmunah te, Pang leh Bawm chenna ramah te, Paite, Thado, Gangte, Ranglong bitna bialah te chuan ‘MZP’ tih hming pua pawl din kher an tum lova, anmahni chibil zirlai pawl chu thinlung takin an pawm em em vek mai a, anni ho pawhin MZP chu an ‘inpui’ angin an en mai a ni. Heng chibil pawl te hi MZP in an thu a ngaichang a, chutih rualin MZP in kut ke berah a hmang thung bawk. Chu inlungrualna chi chu hman aṭangin an tuh nghet em em a, hun inher danglam leh pawl hruaitu thlak vang mai maiin an pawl ngaihdan an sawhsawn ve mai mai lova, mimal hamṭhatna duh vangin an pawl pawm dan kalhin an che ngai lo bawk niin ka hria.

India Constitution Eighth Schedule-a Mizo ṭawng thun ve tura beihna chungchangah pawh hian, pawl hrang hrangin thun an duh thu passin- Assembly House-ah meuh pawh resolution siam tawh mah se, MZP chu hman ṭanga tun thlengin ‘a duh lo lamah’ a la ṭang fan reng a. Hemi chungchang hi ngun takin ka zir a, seminar paper an buatsaih te ka chhiar a, an hruaitute ka kawm ve zauh zauh bawk a. Chuta ka hmuhchhuah ve tak nia ka hriat chu, MZP hian Mizo \awng tihhmasawn an duh lo a ni lova, eighth schedule-a thun avanga a ham\hatna hmuh turte hi an hre lo a ni hek lo. Mahse, Zohnahthlak hnam peng hrang hrang hian chibil ṭawng an nei thliah hlawm a, eng ṭawng emaw bik tana hmalak kha ‘inunauna tichhetu’ a ni palh ang tih an hlauh vang ni berin a lang. Chu chuan an dinnaa an chian zia a tilang. Mahse hemi chungchangah hi chuan ṭawng tenau dang humhalh chunga ‘Zofate inpumkhatna atan ṭawngpui pakhat neih’ ṭulna leh pawimawhna a lo lian tulh tulh ang a (tunah pawh a ni sa reng tawh a), an principle ngai reng vuan chung leh, inpumkhatna siam theitu a nih vang zawka ‘aw’ an pawh theih hun hi a la awm ngeiin ka ring tlat thung!

3. Pawl inawpdan chungchangah:
MZP hian hian Mizorama NGO dang ang lo takin an pawl inthlan danah thil danglam deuh an nei a. An pawl hruaitu tur an thlan dawn hian, ‘election commission’ an din ve mai a, ṭhuang (line up) hrang hrang chu langsar taka awmin an duhtawkin an campaign mai a, an zinchhuak ve mai ṭhin. Commission thu ngaichang tak chungin an campaign a, an inbei vak vak a, vote an inchuh a, heaquarters, sub-headquarters leh branch hruaitute an intlawn siak luih luih ni mai hian ka hmu. Thianghlim tak anga lan tum a, a ruka campaign si ang boruak kha a awm ve lem lo.  A nihna angin an langchhuak pawp mai niin ka hria. Mahse thil mak deuh mai chu, line hrang daiha mi pawh an tling kawp a, ṭha deuhin an thawkho mai a; chu aia mak zawk chu tu pawh an president-ah thlang chhuak se, president chuh ve dangte khan an lawmpui ve leh em em a, a hnu zelah pawh ṭha takin an thawkho leh mai zel mai niin ka hria a, chu chu a ni an danglamna chu.

Chu aia mak leh chu a la awm, MZP hruaitu hlui leh MZP-a lo inhmang tawhte hi unau ang maiin an in en chhunzawm a, ṭhian inkawmngeih tak, chhiatni ṭhatni-ah pawh la in\awiawm zel theiin an inpumkhat niin ka hmu. An hruaitu chhuak tawh zingah political party hrang hrang zawm ta an tam em em a, ṭhenkhat phei chu cabinet minister leh sorkar-a nihna pawimawh tak tak chelh pha te an ni hlawm. Chung mite chu khawi party leh khawi pawlah pawh awm tawh mah se, an ‘MZP rilru’ (principle) hi an paih thei tak tak ngai lovin ka hria. An awmna party in MZP principle kalha thil a tih chang pawhin, MZP beih let lam aiin ngawih an chuh mai a, tawrh a ṭul pawhin an tuar mai ṭhin. MZP pawhin an hruaitu hlui, an zah em em leh an thurawn an lak fona ṭhin te pawh, a ṭul hunah chuan an bei ngam a, an tawng hreh lo fo ni hian ka hmu. Kan ramah hian mihring pakhat ni tho si, awmna pawl thlak avanga ngaihdan thlak danglam daih ṭhin hi kan tam viau niin ka hmu a, MZP erawh hi chu chutiang chu a ni ve ngai meuh lo niin ka hria.

4. Hruaitu hmasate sulhnu an umzui:
Kum 1959 daih tawh khan MZP hian ‘Hla Kutpui’ an buatsaih tawh a, chu chu hlaphuahtute chawimawina leh thu leh hla khawmpui lian ber zinga mi a ni. Hun khirh leh harsa tak tak karah hla kutpui hi chhunzawm reng thei lo mah se, an la her lum reng a, kumin 2022-ah pawh ropui takin Vanapa Hall-ah ‘Hla Kutpui’ hi an la hmang leh a, an seh tawh hi an thlah ve meuh lo a ni ber. Chutiangin ka hriat sual loh chuan kum 2013 chho vel a\ang khan, India-in Jet Fighter hmanga Mizoram a bomb-na ni, March ni 5 chu ‘Zoram Ni’ tia hming vuahin an hmang ṭan a. He thil avanga India sorkarin Mizo mipuite hnena ngaihdam dil tura an phutna thu te pawh an auchhuahpui a ni. He ni hi ram leh hnam hmangaihna ni ‘nationalism day’ ang deuh hialah ngaiin an la hmang chhunzawm ta ngar ngar a. Politics avanga he ni hmuh dan leh ngaihdan in sual karah pawh huaisen takin an kaltlang pui zel a, hei hian an principle neih tawh an kalsan ngai lohzia a tilangin ka hria.

5. Zofest - inpumkhatna kut:
MZP hian a dintirh aṭangin Mizo hnam humhalhna tura a thawh bakah Zohnahthlak inpumkhatna hi a thupui ber pakhat a ni a. Kum 2002 aṭanga tun thleng hian Zohnahthlakten inunauna ṭha kan neih theih tur leh kan inpumkhat theihna atan ‘Zofest’ an buatsaih ṭhin a. Mizote hian hun engemaw lai aṭang khan kut phuahchawp neuh neuh kan nei a, ṭhenkhat chu eibar hmasawnna tur kut te a ni a, ṭhenkhat chu hlimhlawp kut te a ni a, ṭhenkhat chu khualzin hipna tur atan tea buatsaih a ni. Heng kut tam tak hi chu sum khawhralna leh tute emaw tana hlawkna leh hmingṭhatna tur ni maite hian a hriat a; ‘zofest’ erawh chuan a phenah thil tum mumal tak a nei a, hlimhlawp leh huau huau-ah a ral ve lova, a kum telin a hluin hlut a hlawh tulh tulh niin a lang. Barh luih ramri vangin Zofate hi nasa taka ṭhendarh kan ni a, pianpui unau pawh in hai hial khawpin kan in mihran hman lek lek a ni. Engemaw lai phei kha chuan kan chipuite ngei pawh kan hmelma en lek lek a nih kha. Chutih lai chuan MZP hian a theih angin Zofate a kuah khawm ngar ngar a, insuihkhawm lehna chu thupui berah neiin ṭan a khawh a, tun dinhmun hi kan thleng ta a ni. Zofate hi tam lo mah ila, kan ṭankhawm a, kan ṭanrual phawt chuan hnam ropui zawk-ah kan la dingchhuak ngei ang, chumi hma chuan MZP hian tha thlah lovin bei zel se a va duhawm em!

6. MZP chang rela sual ngai lo - Awithangpa:
MZP hi community based organization (CBO) a ni a, pressure group te pawh a ni tel bawk ang. Mimal leh pawl hrang hrangin harsatna an neih hian MZP-ah an zualko nasa em em a, chung harsatna an chinfel te chu sawi fe tham a awm ang. Sorkar thil tihdik loh a awm changte hian ‘khawiah nge MZP?’ tih hi mipui zawhna a ni fo. He zawhna a lo pian chhan chu hun kal tawha MZP chetlakna vang leh mipuiin MZP-ah rinna an nghah vang a ni thei ang. A chang chuan mipui beisei ang hunah MZP a ngawih tlat chang a awm a, chutiang hunah chuan demna leh sawiselna pawh an tawng fo ṭhin ang.

Mahse hei hian chhan a lo nei fo ṭhin niin ka hria. Pawl ṭhenkhat chu eng emaw thil thleng chungchangah, an ngaihdan ni lo leh an duh loh zawng a nih avangin a ‘ki’ an han la sang nghal em em a, boruak a lian dawn chauh a, mipui thlawpna pawh an hmu dawn chauh emaw tih laiin sorkar-in a hmet mit leh thuai a, ‘su kha an ti leh se’ fo ṭhin. Pawl ṭhenkhat chet laknaah pawh chutiang chi chu tunhnaiah pawh kan hre fovin ka hria. MZP erawh chu chutiang an ni ngai meuh lo. Eng issue pawh kalpui dawn se ngun takin an ngaihtuah a, kawng hrang hranga a nghawng tur te an thlir hnuah chet an thawh ṭhin a. Tute emaw hampuar leh tute emaw game mai maia hman theihin an awm ngai lo tluk a ni. An sik tawh chu an si ngar ngar a, a tawp thleng ratin an si ṭhin niin ka hria. Hei vang hian Awithangpan ‘MZP chang rel a sual ngai lo’ a lo tih hi a la dik zel niin ka hria a, dik zel atan pawh a \ha ngawt mai.

MZP ka hmuh dan hi mimal ngaihdan a ni a, zirchianna hmanga ziak ka ni hek lo. Mahse, he ka ngaihdan leh thlir dan hi mi tam takin min ṭawmpui ka ring. A chhan chu heng hi MZP nihphung leh kalhmang a ni miau a ni!

Hetih rual hian MZP hi pawl ṭha famkim, sawisel bo a ni tihna erawh a ni lo. Chip leh chiar taka a kumkar khawimaw lai han hnim han hnim ralah phei chuan a ‘nam lai’ tam tak a awm ve ngei ang. An hruaitu zingah pawh belhchian leh phelh chian dawl zo vek bik lo te pawh an kat ve nuk bawkin ka ring. Mahse, K. Hminga hla pakhat ‘Awm lo ta la’ tih ang deuh khan, ‘suangtuahna letling’ (reverse imagery) hmanga han suangtuah hian, Zofate tan hian ‘MZP’ hi ‘awm lo ta se’, a hmun ruak hi a zau ngawtin ka ring a, a hum luah ang luah tur pawl dang hi a vang ngawtin ka ring bawk nia!
MZP vul zel rawh se.









(He website kal zel theih nan hian fakna lo langte hi i lo hmet ve thin dawn nia.)
 
[News update awlsam taka i dawn theih nan telegram channel hi lo join ve ta che https://t.me/exploremizoramchannel ]


(Feedback at: admin@exploremizoram.com )

[Website ah hian sumdawng leh mi tin tan tlawmtein fakna kan dahsak thei e. WhatsApp +919402125273 ]



(Website leh a hnuaia fakna hi lo hmet ve rawh.)


Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post