MIZO HMEICHHIATE LEH SARUAK THLALÂK

– V.Kûngtea,

Awmhar Cabin.

Tûn ṭum chu ka âng vak dâwn nge, nêm dam takin ka sawi dâwn? Mihring siam ṭhat nân khaw dur hi a ngai hle hi a lo ni a; ṭawngkam hriam tak pawh hmang ila, hmangaihna âw a nih avângin ka inthiam lo lêm lo. Aw le, kan thupui kam kêu nân Pathian Lehkhabu Thianghlim i lo chhiar teh ang: “Thil engkim tih ka tân a thiang a; nimahsela, thil engkim tih a ṭha kher lo. Thil engkim tih ka tân a thiang a; nimahsela, eng bâwihah mah ka inphal lo,” (1 Korinth 6:12). Ih e, zâninah hian ka duh chuan ka ṭhenawmpa inah ka riak thei asin. Riah phal loh dân kan sâwrkâr hian an zam em ni? Nimahsela, eng nge ka riah kher a ṭûlna? Riahna tûr ka nei lo azeng lah a ni si lo. Va riahna tûr chhan ṭha tak a awm loh avângin ka va riah kher a ṭûl lêm lo ve. Mi puitling chin leh lungfing chin tal hi chuan kan thil tih rêng rêngah hian chhan ṭha tâwk tak hi a nei ngei ngei tûr a ni. Tin, kan tih chhan tûr hi a ṭha lam ni thei zêl se, kan khawvêl hi a va nuam lehzual dâwn êm! Eng nge i sawi chhan kha?

Saruak! E khai, a hming chu... sawi pawh a va inthlahrunawm rum rum ve maw le! Berâmpute u, in mit lo hup r’u. Mizote hi kan lo changkângin kan lo huaisen ve ta khawp mai! Hmânlai Mizo tlângvâl, sa leh râl laka huaisen êm êmte kha ‘pasalṭha’ tia koh ṭhin an ni a, kan tûnlai hmeichhe huaisen tak takte hi ‘nupuiṭha’ tiin kan chhâl ve dâwn em le? Kan tûnah hmeichhiate hi an lo huaisen a nia aw! Mipate aiin an lo huaisen zâwk maithei asin. Zânlai a ni emaw, chhûnlâwnah pawh saruak ngal ngata awm an ngam tawh a nia, kan tûnlai hmeichhiate hi. Zah an hre map lo; chu lo liama huaisen chu. ‘Zah te chu pum alâwm’ min tihsan mai a; an duh hun hunah, an duhna hmun hmunah an thuam famkim silh lai chu dah ṭhain an lo phelh ruak ta hiau hiau mai ṭhîn nia maw le! Awi, an lo va huaisen tak êm! Nu leh pate u, en teh u, in fanu duh lai hian mi tin mi tang hmuh atân a lo inphelh ruah leh rîkngawt tawh saw! Engti zaizia nge ni ta? Hei hi ka zâwt a che u: In fanu hian thuamhnaw inbel tûr (hâk thlâk) a nei ngang lo em ni? An saruak thlalâk chu kei mi sual, LALPA ngaiha saruak leh ṭâwmkai lo pawh hian ka lo hmu ka lo hmu ve mai nia. Mi rethei fate takngial pawhin an thawh chhuah ni lo ṭha pui pui thuam an inbel a ni ngai a; khawpui fa, han en thuak pawha lehkhathiam, mi hausa fanu tih hriat rêng rêng, ei tûr tuihnai an chham lo tih hriat tak, thawmhnaw man to uchuak changkâng tak tak pawh inbel thei an nih reng laia an han inphelh ruah kher ṭhin chu, eng thlarau hnathawh nge ni ta ang le? An thawh chhuah ni lo thawmhnaw chu an ha ngam tawh lo tihna em ni? Chu chu em ni, nu leh pate phurrit chhâwkna? Inruih luih rau rauvah pawh a lutuk deuh chu a ni e. Kan mimal zalênna kan dah chungnung lutuk nge? Hnam dang tih kan thîk nge, awm ngaihna hlawl kan hriat tawh loh vâng? Ni e, an duh leh lo inphelh ruak mai mai sela, an zalênna alâwm. Mahse, social media-ah lehzêl chuan rawn in-post tawh lo hlawm se ka ti! An post ngam a nih chuan post loh pawh an ngam tûr lah ni. Pian nalh, hmêlṭha an intih avânga kawl ṭhat atân hrim hrima an inla a nih chuan thu hran. Chu erawh kan sawi phâk a awm lo va; chutah, mi kut hlei ṭhenkhatin an saruakna a lo tihdarha mi hmaa an zah tûrzia kan ṭâwmpuia pawi kan tihpui êm êm laiin anmahni ngeiin mi dang hmuh atâna an rawn (in)-pho lang zâwk ta dah a, han hem chawrh mai nia ka châk ṭhîn ni! Hnam dang mah tih tawh nâk alaiin, hnam dang ni lo; kan Mizo hmeichhiate ngei saruak thlalâk han hmuh zet hi chuan ka thinurna hian khuavêl hi dêng mawlh teh se. Mi tam tak chuan hmuhnawm ti takin an thlîr ngei ang; kei chuan hmuhnawm thlîrin ka thlîr thei ngang lo. Ka thâ a khûr a, ka lai a nâ a, ka mittui a tla a, ka chek tlawk tlawk a, tu ma hriat lohvin ka ṭap ka ṭap ṭhîn. Ka awm ngaihna hre lo hian ka ṭawngṭai leh ringawt zêl. Kan pian nalhna hi mi nazawng hmuh atâna pho lan fo chi em maw ni le?

Kan ram zîm tê, mihring pawh tam lo tak chêng sîah hian, heti taka Mizo hmeichhe saruak thlalâk hmuh tûr a tam ta mai hi... engtin nge ka sawi ang? A hnam ang pawhin a mualphothlâk ngawih ngawih. Keima tâwkah Mizo hnam hi hmangaih ve hle hian ka inhria a; ka mi huat êm êmte chungah pawh, “Ka Mizopuite an nia!” tia inhnêmin ka nêm leh nge nge ṭhîn. Ka ṭhenawmpa emaw, khawtlânga ka rawngbâwlpui ṭhîn emaw, ka nî fapa emaw, ka patea fapa nên emaw thu lo inbakkaih palhin kut thawh te pawh lo ngai ta hial se, kut thlâk tuma kut ka lek kân vû vû lai takin, “Hei(h), hei(h), insûm rawh; i Mizopui a nih kha, duh tâwk tawh rawh,” min ti ta se, kut thlâk tuma ka tin uaih tawh pawh chu khup leh zul zul thei hian ka inring tlat. Chuti khawpa Mizo chu ka ni a, ka rilru a nat theih viau pawh hi a âwm hle. Khawvêl huapah phei chuan Mizo hi hnam tih tham pawh kan ni lo va; hnam tlêm te kârah ka ‘eng a?’ theihpui Mizo hnahthlâk tawh phawt chu ka unau, ka thisen zawmpui vekah kan ngai hlawm a; ka Mizopui tawrhna chu ka hmêlhriat loh pawh ni se, keima tawrhnaah ka ngai a, an lo mualpho leh ka mualphona a ni a; an thihin lu sûn pakhat ka ni ve a, hlawhtlinna an chanin (eng mah thiamna nei lo mah ila) hlawhtling veah riak ka inngai ve a ni. Chuvângin, kan hmeichhiate lakah pawh hian ka thîkthu hi a chhe tâk rêng a nia! Pâwngsual an tawh châng te, an pasalte kut an tawrh châng te hian ka rilru na lutuk hi ka puak keh lo chauh zêl. Tih theih nei hek lo i! Ka hah hluah hluah ṭhîn. Dik taka sawi chuan kan hmeichhiate hi ka hmangaih asin. Ka hmangaih takzet. A chhuan pawh ka chhuang hlawm. Khawvêlah Mizo hmeichhia tluka hmêlṭha leh pian nalh an awm lo. Mahse, hêng, an tisa mâwina leh an pian nalhna zawng zawngte hi mi nazawng hmuh atân ka phal hleinêm! Saruak ai chuan sâwn pai zâwk se, ka ngaihzam theih zâwk ka inring. Sâwn pai hi ka sawi mâwina ni lul lo se!

Hmânah khân tlêma mal lang deuh emaw, an hmatheh (âwm bâwr) tlêma lang thui deuh emaw ka hmuh châng te hian ‘e khai aw..., hei chu, a zia lo mang e’ tiin hrehawm ti ru tak chungin ka en liam lui hrâm ṭhin a; tûnah zawng, a râpthlâk tawh lutuk. An han ti zêl, an han kal zêl, an han thleng thui zêl a, lang lo tûra khuh eng mah a awm ta lo. A ualâu theih ang berin an pho lang a; karei, hmangaihtu thinlung hi a va’n na vawng vawng ṭhîn êm! Hmangaihtu nia ka inchhâl ve avâng hian kan farnu leh kan fanute chêt dân leh khawsak phung hi sawi ve thiangah ka inngai a; a ṭûl chuan a vuak te pawh kan vaw bawk ang. Hmangaihna aṭanga chhuak a ni miau va, an nun zia ṭha lo lai an simna tûr a nih phawt chuan a thiang a ni. Hmangaihtu âw-kâ hi nâ ti rêng rêng suh ang che u. In hmakhaw ngaitu– keimah Mizo tlangvâl. Chuti taka kan hmangaih leh an thlavâng kan hauh laia kan mit tikham zâwnga an han khawsak zet hi chuan e, lainattu thinlung aṭang chuan... ka sawi thiam lo. Mihring ṭawng hian a sawi chhuak zo lo vang. A nat dân hi na tak a ni! Ka bula an awm lo chu an nihlawh ngawt mai.

Han zilhin han hau ila, hmangaihna âw an hre lo va, duhsakna ṭawngkam an hai lui tlat si. An mi chhân lêtna te hi a na ṭalh ṭalh asin: ‘Ka zalênna’ an ti, ‘it’s my life’ an ti. Ni lo, a ni lo. Heti ang nun hi a kumkhaw thûah Mizo hmeichhe zia a ni ngai lo. Mizo hmeichhia chu mâwi taka inthuamin an silh a, an fêng ṭhîn alâwm. Kan pi leh pute hun laia an nulate kha aw... an va han che fel ṭhîn êm! Mualpho kha an hlau êm êm a, hmeichhe buan chak lo pakhatin khawtlâng a tihmingchhe thei, tih hriain an nun kha an uluk hle ṭhîn.

Saruak hi Bible aṭang pawha thlîrin a zahthlâk viau a ni ngei ang. Kan pi leh pu, Evi leh Adama-te nupa pawh khân Eden huana theirah an ei hma zawng, saruak an ni tih an inhre lo va. Tin, heti hi a ni a, Evi’n thlêmnaa a luha theirah a’n ei chiah khân, “...an mit a lo vâr a, saruak an nih an lo inhre ta a; tichuan... (Genesis 3:7),” theipui hnah an ṭhui ta chûk chûk rêng a nih kha. Tlai lam a lo ni a, Eden huana Pathian lo kal thâwm an hriatin Adama-te nupa chuan an lo bihrûksan a, khata an bihrûksan chhan kha an theirah ei vânga an inthlahrung ni lovin saruaka awm an ni, tih inhriain an zah vâng zâwk a ni (ff Genesis 3:8-10). Ni, saruak hi a lo zahthlâk êm alâwm le! Mahse, kan tûnlai hmeichhiate chu ‘an zak lêm lo va (Gen. 2:5)’. Nulaa pumpa, saruaka han awm ngawt mai chu a mihring zia lo êm mai in ti ve lo vem ni? Ran û âwrh an ni lekfang mai lo maw?

Khaw nge, hmeichhe humhalhtu pâwl kan MHIP hruaitute kha? Engtin nge hma in lâk dâwn le? Hei, in fanu, in vahnu, in laizâwnnu saruakna hi in en liam mai mai dâwn em? Kei zawng, ka en ngam lo, ka melh ngam lo. Ka rilru a na tlat. Khawngaih takin chuti anga awm tawh lo tûrin lo zilh hrâm teh u! Chuti lo zawng, hnam dangte’n min zuam lutuk ang e. Nakinah, tu leh fa an neih ve hunah ‘ka nu chu, ka pi chu saruakin a awm tawh’ tiin an chapopui dâwn lo. Chapopuina chi pawh va ni suh.

A thuhrimah, in fanu, hetia an saruak thlalâk an post darh chuai chuai mai te hi in rem tihpui em maw ni teh rêng le? Eng in sawi vak pawh ka hre lêm hlei lo va; in fel ka ti dâwn nge, in â ka ti dâwn? Nu leh pate hian zilh ve deuh ni ula chuan in fanute pawhin an pâwngpaw ngam lutuk hian ka ring bîk lo. Zilh rawh u. A sâwt loh chuan vaw rawh u. In mit hmuhah felfai takin an awm a; chutia in ring tâwka lehlam in hawisan zawk hlân khân e, khawvêl hi an ta neih hmiah tawh mai asin. “Khawvêl hi ka ta, ka duh duhin ka chên ang; ka nunah lo inrawlh suh,” tih hi an hla chuam a ni ta a; chu chu nangni nu leh pate hian in hriatpui tawh lo. Saruak nun nei reng chungin Chanchin Ṭha hi an hril ngam dâwn em ni? Ni lo, Chanchin Ṭha hrilh nân saruak nun hi a tih chi rêng em ni? A mâwi em ni? Mizo kan ni a, Kristian kan ni bawk a, Mizo Kristian kan nih avângin hnam dang zawng ai pawhin kan incheina leh nungchang kan uluk zâwk tûr a ni dâwn lo’m ni? Kan hnam zia leh kan sakhua nên hian saruak hi a inhne rem thei mawlh lo a ni e.

Khawvêl a ṭhang chho zêl a, kan Mizo hmeichhiate pawh hian thawmhnaw inbel nachâng an bosal takngial dâwn. Hawh u, mipate u, kan hmeichhiate saruakna hi khuhsak ila, Mizo silh thuam ngeiin kan farnute hi i thuam mâwi leh ang aw! Kan hnam min timâwi tûra lo piang kan hmeichhiate hi i hmangaih ang u. Tin, kan hmeichhe ṭhenkhat, rahbi tlêu laklawh avânga nunphung pângngaia khawsa thei tawh lote pawh ṭawngṭaisak fo ila. Keini chuan diriam mai lovin an chungah hleilenna te, chêksawlhna te hnâwlin dawhtheihna, zaidamna, ngîlneihna lantîr zêl ang u aw? Keini lo, hmangaihtu nuṭa an nei dang hleinêm tirawh u maw?

(V.Kûngtea biakna duh chuan a hmingah hian hmeh kauh mai tur a ni. Tichuan WhatsApp lamah i be keuh keuh tawh mai dawn zuk nia! Thlalakte hi Feb 1, 2020 a Explore Mizoram shooting ami te an ni.)