CHÂWMHLÂWM NIH HI NIN CHÂNG KA NEI

- Rev Lalhmingchhuanga Zongte

Mihring khawsak phungah ka lehkha zir chhuahpuite chu tluk pha lo nasa hle mah ila, Pu K. Lalthanzama hla phuah, "Kei chu kalvari kraws chauh ka thuam a ni," tih ang chi kha ka nun châwmtu a ni fo ṭhîn a. Dik tak phei chuan 'kalvari kraws' chauh ni lovin, hlawh ṭha tak leh Kohhranhote duhsakna tinrêng hi kan la dawng lehnghâl a. A châng erawh chuan, khawvêl mi ve deuhte mai ni lo, Kohhran Upa meuhte leh Speaker meuhten min han tih bâwih bâwih mai hi chuan a zâmawm ve ṭhîn khawp mai.

1982 khân KR High School, Zâwlnuamah pâwl kua ka zir a. Kum chanve vêlah, ni khat ka sikul bâng chu lehkha tê hi min hawntîr ṭât ṭât a. Chumi ni chu KR High School ka hmuh hnuhnun ber ni a ni. Jampui High School-ah ka insawn nghâl a. Hemi kum hian vawi khat mah ka exam lo. 1983-ah pâwl kua bawk ka zawm leh a. Kum tâwp exam-ah pahnihna ka ni a. '84-ah pâwl sàwm selection test kan exam pawhin pakhatna ka ni thei lo - Paul Crongenga (tûna Govt. Châltlâng Higher Secondary School-a thawk hi) ka tluk lo a ni. Kei aia a thiam theih zâwk vâng chu a nih tho rualin, zu inna châng ka hriat hma êm avâng leh ṭhahnemngaihna châng ka hriat loh vâng (lehkha zir tlêm leh awm ṭhat duh loh kha intihtheih nâna ka hman vâng) a ni bawk.

Tichuan nun a han chhangchhe chho nek nek a. 1985 kum tâwp (Krismas leh kumthar inkârah), Rev JL Rengsi rawngbâwlna, camping pawhseina, lâng camp-ah ka lût ve a. Ka tâna Krista inpêkna ka rin avânga piang thar emaw ka lo intih ṭhin, ka nun min siam ṭha thei si lo chu a tâwk lo a ni tih inhmu chhuakin, Krista tân ka nun ka pe ve thung ta a. Ka nun ka pêk avâng chuan full time rawngbâwlna atâna ka inhlanna pawh a ni nghâl a. Nun thar ka neih hnu hian matric pawh ka pass ve chauh a ni.

1987-ah Shillong-ah College ka zawm ve a. '91-ah BA (pass course) ka han zawh chuan BD zir tûrin thutlûkna ka siam a. Nimahsela ka pain rem a ti lo. MA zo phawt tûrin min ti tlat a. Rilrua helna leh âtna fâwmkêm chungin Third Year/Honours chu ti leh ti lovin ka han zawm ve leh a. Mahse ka exam lo. 1993-ah class kal tawh chuang lovin ka exam a, Pathian zârah ka hlawhtling ve hlauh.

NEHU-ah admission kan han dîl chuan, dîltute an thliar hranna category-a 'merit list' an tiha mi 7 thlan chhuahah chuan ka tel ve mial a. Nimahsela rilru hel bawk nên, a â chi nih bawk nên, ka zir ṭha lo êm êm a. A châng leh ka attendance a chhiat avângin ka exam-te an phal lo va, Head of Department ka dil fê hnua ka exam ve theih hrâm chângte a awm a. A châng leh class ka va kal ve tûrte hi an lo exam dâwn tih ka va hriat chawpa ka exam ve tâk ngawt chângte a awm bawk a. Internal test hi vawi 3 exam a, a ṭha ṭha 2 lâk a ni ṭhîn a. Ṭhahnemngai pângngaite chuan vawi 3 test-a an tih ṭhat tâwk loh chuan test nawnte pawh an dîl ṭhin. Chutih laiin kei chu vawi khat chauh test chângte ka nei a, mark a hniam duh hle. Hauh pawh ka tuar nual (ka classmate, ṭhianpa Biakkûnga of Châltlâng Higher Secondary School hian tûn hnu thleng hian inhmuh châng chuan min la nuih kur kur ṭhîn). Khati taka ṭhahnemngaihna châng ka hriat loh chhan kha ka ât vâng te, ka duh lo chung ka pain MA min zir luihtîr vâng te, ka MA zir kha hna zawn nân ka hmang dâwn miah lo tih ka hriat chian vângte a ni a. Ṭhahnemngai rên râwnin lo zir ve ila chu thiam thei lo bîk ka ni lo tih kha chu ka hre ve. Lo zir ṭha ila chu hna zawn nân hmang kher lo mahila academic-ah tûn ai hian ka hriam deuh zâwk ang tihte chu ka han hre chhuak tlai khawhnu ve leh bawk a. Mihring hi a lo ât theih viau mai.

Tichuan 1996-ah kum 5 vêl zet khawtlai hnuin BD chu ka han zir ve ta hrâm a (matric bâwra kum 3 vêl ka khawtlai kha chu thu dang ni se). BD final exam kan zawh rual rualin kan nu sorkar hna thawh vete chu ka'n bântîr nghâl ngawt ah - a phûr theih vet vet teh e! 

Kan BD zir lai khân (han ti khanglâng ila) zir duh kha an la tam lêm lo va. Kan batch pawh Pro. Pastor zawm kha pathum chauh kan ni. Dik takin sawi ta ila, kan rilruah chuan 'Pathian rawngbâwl tûra inpe' kha kan ni ve tlat a ni. MA-ah khân kan class-ah Mizo pali kan awm a. Mizoram zirna kalphung sâwi danglam avânga hna thar inhawn deuh huk kum kha a ni bawk a, ka zir chhuahpuite chuan hna ṭha tak tak an hmu nghâl vek a. Chutiangte chu lâwm takin kan lo hawisan ve kha a ni a (miten an kalsan leh Isua'n keimah avânga a kalsante nên chuan khaikhin tham phei zawng ni hauh lo mahse, kalsan chu kan kalsan ve miau alâwm).

Tichuan tlin lohna tinrêng kârah, Pathian khawngaihna avânga lâwm takin rawng kan han bâwl ve ta a. Tûnah chuan chanchin bu-ah nên, social media-ah nên, pulpit-ah nên, Kohhran rorêlna floor-ah nen, 'kan thawhlâwm hmanga kan châwmhlâwm' tih te, 'miretheite pêk khâwm hmanga nuam tâwl' te kan lo ni ta a. Inthlahrun a na duh kher mai. Mihring rilru a lo thawh châng chuan, 'ka lo inpe ta kher kher kha' han tih rum rum châng pawh a awm thei dâwn dâwn mai. Pastor-te hi bâng vek ta ila, hetia min ti ṭhîntute hi chu an lâwmin an engthâwl huai dâwn pawh a ni mahna.

Thilpêk rawngbâwlna hi engtia ngaihtuah tûr nge ni ang aw? Lalhmingchhuanga kekawrtlâwn man tûr han thawh ngawt mai kha chu a tha natthlâk ve bawk êm lah tak a. He'ng mite hi chuan Pathian kekawrtlâwn man tûr te, Pathian chawhmeh man tûrte thawh ṭhîn se a ṭha âwm e.