HRUAITU

— Centenary C. Lalzahawma
Columnist, Explore Mizoram

Hruaitu nihna pawimawhzia leh mawhpurhna sânzia hi khawvêl mi thiamte thil siam tehna chi hrang hrang aṭângte hian teh dâwn ila a teh phâk âwm lo ve! Chuvângin, hruaitu chi hrang hrangte leh an mawhphurhnate, hruaituin a hriat ngei ngei tûr thil te tawi tê tein kan sawi dâwn a ni.


Hruaitu chi hrang hrangte chu— thuneihna pumhmawma hruaitu (Autocratic Leader), thiam bîk neia hruaitu (Expert Leader), pa chan changa hruaitu (Fatherly Substitute Leader), midangte hriatchian tuma hruaitu (Judge Leader), Pathian koh anga ngaia hruaitu (Divine Right Leader), a ṭulnain a nawr anga hruaitu (Spontaneous Leader), midangte ngaichâng chunga hruaitu (Democratic Leader), inthlahchhâwn anga ngaia hruaitu (Inheritant Leader), pâwlho duh dân zâwnga hruaitu (Leissez-Faire Leader), pâwlho be râwn chunga hruaitu (Consultant Leader) te a ni.
          Tin, hruaitu ṭheuh ṭheuh, mawhphurhna sâng tak nei ve ve si an awm leh a. Chûng hruaitu chi hnihte chu a ṭha lama hruaitu leh a chhe lama hruaitu a ni. A chhe lama hruaitu (misual rualho hruaitu, etc.,) te chu sawi ngai loah dah ila a ṭha âwm e. A ṭha lama hruaitute zînga langsâr zualte chu— ram hruaitute, khawtlâng hruaitute, sipai pâwl hruaitute, kohhran hruaitute leh zirlai pâwl hruaitute a ni. Tin, hêng kan sawi tâk hruaitute hnuaiah hian hruaitu chi hrang hrang an awm leh a, hun tawn azir zêla rei lo te atâna pâwl dina, rei lo tê atân hruaitute pawh hmun tin leh ram tinah a awm ṭhîn. Tin, mi zawng zawng hriat ni si lo, pâwl pawimawh tak takte pawh tam tak a awm bawk.
          Hruaitu chuan hêng thil pasarih— nungchang ṭhatna, dawhtheihna, mahni hmasial lohna, taimâkna, dikna, huaisenna leh rinawmnate hi a nei ngei ngei tûr a ni. Nungchang uluk lo tak, mahni inthunun thei miah lo mihring chu hruaitu ni tlak a ni lo. Thu aia thil tih hi a aurin zâwk avângin hruaitu chuan ama zuitute entawnthlâk ni tûrin a nungchang a uluk tûr a ni. Tin, dawhtheihna hi thil dang zawng aiin a pawimawh tih a hriat fo a ngai a. Damdawi ṭha damdawi dâwra an zawrh ṭhin tam tak aiin dawhtheihna hian mi tina miah si lovin hringnunah hringfate tân damna a thlen tam zâwk avângin hruaitu chuan a nunpui tlat tûr a ni. Hruaitu ṭha chuan mahni hmasialna aiin midangte ṭhattlânna a ngaihtuah hmasa zâwk fo tûr a ni. Tin, a taima bawk tûr a ni. A chhan chu, mi thatchhe rêng rêng mi dik an awm ngai loh vâng a ni. Dik loh chuan huaisen a har a. Tin, mi huaisen tak ni tûr chuan mi dik tak nih hmasak a ngai bawk. Hruaitu ṭha chuan tumah thu a tiam hmasa ngai lo va, a tihtûr erawh a ruahman lâwk ṭhîn. “Hruaitu chak chuan a tihtûr (duty) a tih zawhah a thil tih tawhte a sawi chhuak chauhva; hruaitu chak lo chuan a tih hmain a thil tihtûrte a sawi chhuak hmasa ṭhîn.” Mipui tam takin thutiam sût leh ṭhîn hruaitu an hrawn tam avângin hruaitute rinawm lohzia an hria a, hruaitu hlui tihsual avângin hruaitu tharte pawh an hmuh dik loh phah fo bawk. Hei vâng hian a ni hruaitu hmasa an pawimawh ni. A hnua lo awm zêl tûrte entawn tûra insiam ngam hruaitu nih hi hruaitu nihna chelh mêkten an hriat thar a ṭha hle. Zuitute tâna entawn tûra insiam ngam lo hruaitu chu hruaitu ni tlak a ni lo.
           Hruaitu chuan a ram mipuite, khawtlâng mipuite leh a hnung zuitute  theihna leh theih lohna lam a hrechiang tûr a ni a. An theihna zâwn leh anthiam thil neihna ang zêlin a chhawr ṭangkai thiam bawk tûr a ni. Zaithiam chu zai tûrin ruat sela, lâm thiam chu lam tûrin, chutiang zêl chuan an thiamna zâwn zêlah an tihtûr a ruahmansak thiam tûr a ni. Tin, thil hlauhthawn awm a thlenin a chi ai mai tûr a ni lo va, thil pawimawh rêl ngai a awmin ama thu chauh ni lo a zuitute thu pawh a ṭha zâwk a nih chuan a pawm thiam bawk tûr a ni. Mahni thusawi chauh thutaka ngaia, midangte thusawi ngaihthah ṭhîn hruaitu chuan a hruai sual fo vang. Hruaitu chuan a thluak chauh ni lo, a zuitute thluak pawh a hawh ngam a ngai a ni.
          Hruaitu chu kawng chin hria leh kal hmasa, zuitu ṭha tak lo ni tawh leh amah zui thei leh zui ngam ni tûra a mite hruai thiam a ni tûr a ni. Kawng engkimah mi inzir peih mi a nih a ngai bawk. Chu mai ni lo, tum thuhmun nei tûra a zuitute huikhâwm thiam a ni tûr a ni. Tin, a hmaa hruaitu lo awm tawhte thil lo tih tawh ṭhin anga a bo a bang awm lo va thil tiringawt lovin, siam ṭhat ngai lai a awm leh awm lohte thlirin, siam ṭhat ngai lai a awm chuan a siam ṭha tûr a ni a, an thil tih ṭhat tam takte tichhunzawm zêlin leh an la tih loh thil thar tam tak la tih belh te chu a tihtûr leh a mawhphurhna dik tak a ni.
          Hruaitu chuan a ṭawngkam chhuak rêng rêngah 'ka' aiin 'kan' a hmang tam zâwk tûr a ni. Inzah tawnna leh inngaihtlâwmna ṭawngkam a nih avângin Siamtu hriatah leh midangte hriatah ṭawngkam mawi a ni. A hun leh a hmun azirin a awm thiam tûr a ni a, mi chunga lêng hruaitu chak leh huaisen anga a awm a ngaih châng a awm a, mi vântlâng anga awm a ngaih chângte leh mi hnuaihnung ber anga awm a ngaih chângte pawh a awm ṭhîn. Hruaitu ṭha ni tûr chuan rilru ṭhat viau ringawt a tâwk lo, mi rilru ṭha lutuk mihring rêng rêng mi â ah an ngai thuai ṭhîn, chuvângin, engkim chintâwk hria, a hun taka rîk deuh that ngam pawh a ngai a ni. Tin, ṭawng tûr chin leh chin lohte, a tihtûr leh a tih loh tûrte a thliar hrang thiam tûr a ni a, thu hma leh thu hnute thlengin a thlir lêtin a thlir lâwk thiam tûr a ni.
          Engpawh ni se, Thufingte 3:6-ah chuan tihian kan hmu, “I kawng zawng zawngah amah hre reng la, I kawngte chu a kawhhmuh zêl ang che,” tiin. Chuvângin, kan ram, kohhran, khawtlâng, etc., kan hruai lai mêk hma lam hun hi hre lâwk lo mah ila, min hruaitu Pathian engkim hretu rinchhan chung zêlin hruaitu tinten hruaitu chan i chang zêl ang u.

Post a Comment

He post chungchanga i ngaihdan lo sawi ve rawh:

Previous Post Next Post